Πύργος Χαροκόπου: Η ιστορία πίσω από το εντυπωσιακό κονάκι όπου έζησε η Μελίνα Μερκούρη και επισκέφθηκε ο Ελευθέριος Βενιζέλος

To γνωστό «κονάκι», ο Πύργος Χαροκόπου «οδεύει» ολοταχώς προς πλειστηριασμό. Η ημερομηνία έκλεισε: 26 Σεπτεμβρίου 2022. Υπό το πρίσμα αυτής της εξέλιξης, το μέλλον αυτού του μνημείου -μεγάλης ιστορικής και πολιτιστικής αξίας- καθίσταται αίολο.

Η αξία (ιστορική, πολιτισμική, συμβολική) του Πύργου είναι αδιαμφισβήτητη και προφανώς δικαιολογεί τη φαιά ουσία που καταναλώνεται (χρόνια τώρα) για το τι «μέλλει γενέσθαι» με την αξιοποίησή του. Τα ερωτήματα πολλά: Θα παραμείνει ιδιοκτησία ιδιώτη -με άγνωστο μέλλον- ή θα καταστεί δημοτική περιουσία; Θα διασωθεί ως σημαντικό ιστορικό και πολιτιστικό μνημείο της περιοχής ή θα αποτελέσει ένα ακόμη ιστορικό κτίριο, το οποίο οι επόμενες γενιές θα εντοπίζουν μόνο στις σελίδες κάποιου ιστορικού λευκώματος; Είναι εφικτό να διατηρηθεί ή μήπως το κόστος της διατήρησής του αναγκαστικά θα «θυσιάσει» την ανεκτίμητη -σαφώς- αξία του «εις την λήθη»;

Ο Πύργος Χαροκόπου

Ο Πύργος Χαροκόπου υπήρξε ένα από τα μεγαλύτερα αρχοντικά της Θεσσαλίας. Χτίστηκε στο τσιφλίκι (14.500 στρεμμάτων) της Γιάννουλης, το οποίο αγόρασε ο Παναγής Χαροκόπος από τον Ουσαμπενδίν Μπέη Χασάν Βέη, κτηματία και σύμβουλο της οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Η οικοδόμηση του Πύργου ξεκίνησε το 1902 σε σχέδια του αρχιτέκτονα των ανακτόρων Αναστασίου Μεταξά (διάσημος αρχιτέκτονας της εποχής). «Το σχέδιο του Πύργου είναι επηρεασμένο από τα αρχιτεκτονικά ρεύματα που επικρατούσαν στις αρχές του 20ου αιώνα στη χώρα, στο οποίο προστέθηκαν και άλλα διακοσμητικά στοιχεία, όπως π.χ. οι ακρογωνιαίοι λίθοι, τα οποία προσδίδουν στο επιβλητικό για την εποχή εκείνη κτήριο έναν αγροτικό χαρακτήρα.»

«…Κατά τη γερμανική κατοχή, ο Πύργος Χαροκόπου είχε επιταχθεί για να εγκαταστήσει το γραφείο του ο Γερμανός διοικητής της Λάρισας με το επιτελείο του. Οι παλιοί θυμούνται ότι στο κτήριο είχαν εγκατασταθεί αντιαεροπορικά πυροβόλα, τα οποία ειδοποιούσαν με τρεις βολές τα γερμανικά στρατεύματα για επικείμενη έλευση συμμαχικών αεροπορικών βομβαρδιστικών.» (Αρχείο Νικ. Παπαθεοδώρου).

Το 1980 ο Πύργος χαρακτηρίστηκε διατηρητέος. Το ακίνητο διαθέτει ορνιθώνα, συγκρότημα αποθηκών, ξηραντήρια, βοηθητικούς χώρους, ανεμόμυλο, στάβλους, αρτοποιείο, αμαξοστάσιο, πλυντήρια και γραφεία.

Στο «κονάκι» έζησαν για κάποιο διάστημα προσωπικότητες της τέχνης και της πολιτικής, με κυριότερη αυτή της αείμνηστης Μελίνας Μερκούρη, η οποία υπήρξε σύζυγος του τσιφλικά Παναγή Χαρακόπου, του νεότερου, μέλους της δυναστείας Χαρακόπου. «Ο Παναγής Χαροκόπος – ο πρεσβύτερος – διοργάνωνε στον Πύργο του συγκεντρώσεις συγγενών και φίλων, έδινε δεξιώσεις και προσκαλούσε σημαντικές προσωπικότητες όταν επισκέπτονταν την Λάρισα. Μεταξύ αυτών και τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Υπήρξε από την πρώτη στιγμή θαυμαστής των ιδεών του μεγάλου πολιτικού και το 1911 εκλέχθηκε βουλευτής Αττικοβοιωτίας. Όμως η θητεία του στο Ελληνικό Κοινοβούλιο υπήρξε σύντομη, αφού στα τέλη του ίδιου έτους ο Παναγής απεβίωσε σε ηλικία 76 ετών.»

Ο τσιφλικάς Παναγής Χαροκόπος

«Η οικογένεια Χαροκόπου έχει τις ρίζες της στην Κεφαλονιά και γενάρχης της είναι ο Σπυρίδων Μαυροκέφαλος, ο οποίος έζησε τον 16ο αιώνα. Από τον γιο του Γεράσιμο, ένα άτομο χαρούμενο, ευχάριστο και επιρρεπές στα γλέντια, τον οποίο οι κάτοικοι του νησιού τού “κόλλησαν” την προσωνυμία “Χαροκόπος”, μεταβλήθηκε το επίθετό τους, το οποίο διατηρήθηκε έκτοτε και στους απογόνους του.» (Αρχείο Νικ. Παπαθεοδώρου). 

Ο Παναγής Χαρακόπος (1835-1911)  ήρθε από τη Ρουμανία στην Ελλάδα μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας το 1881 και αγόρασε έξι μεγάλα τσιφλίκια 80.000 στρεμμάτων στη Θεσσαλία, μεταξύ των οποίων και αυτό στο οποίο έχτισε τον Πύργο.

«…Ο Παναγής Χαροκόπος φαίνεται ήταν ο πιο ξακουστός από όλους. Γεννήθηκε στο χωριό Πλαγιά της περιοχής Άσσος της Κεφαλονιάς. Γονείς του ήταν ο Απόστολος και η Αργυρή». Σε ηλικία 20 ετών πήγε στην Κωνσταντινούπολη και στη συνέχεια στη Ρουμανία. «…Εκεί με την εργασία  του αναδείχθηκε σε ιδιοφυΐα στις νεωτερικές γεωργικές εφαρμογές και απέκτησε μεγάλη περιουσία. Χάρη σ’ αυτή αγόρασε τεράστιες εκτάσεις στην Ελλάδα, μεταξύ των οποίων και στη Θεσσαλία και το 1899 περίπου επέστρεψε οριστικά στη χώρα μας. Το πρώτο σπίτι του στην Αθήνα ήταν το σημερινό νεοκλασικό κτήριο το οποίο στεγάζει το Μουσείο Μπενάκη επί της οδού Βασ. Σοφίας, απέναντι από τη Βουλή.[…] . Ήταν άνθρωπος δραστήριος και διορατικός, με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον. Θεωρείται ο πρώτος που έφερε στην Ελλάδα το μηχανικό άροτρο και την αλωνιστική μηχανή. Ο Παναγής Χαροκόπος παρέμεινε άγαμος και με τη διαθήκη του άφησε ως κληρονόμους τα παιδιά του Σπύρου, μικρότερου αδελφού του, τους Ευανθία (Έβαν), Σπύρο και Παναγή.» (Αρχείο Νικ. Παπαθεοδώρου).

Η ζωή της Μελίνας Μερκούρη στον Πύργο και στον θεσσαλικό κάμπο

«…Ο Παναγής Χαροκόπος ο νεότερος ερωτεύθηκε τη μικρή Μελίνα Μερκούρη και στεφανώθηκαν κρυφά το 1939, χωρίς τη συγκατάθεση της οικογένειάς της, σ’ ένα χωριό κοντά στην Καλαμάτα. Ως το 1953 η Μελίνα περνούσε ορισμένα χρονικά διαστήματα στο κτήμα της Γιάννουλης, αν και ο γάμος της είχε ατονήσει. Υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι τη θυμούνται να κυκλοφορεί πάνω σε άλογο και να απολαμβάνει τις εξορμήσεις της στον θεσσαλικό κάμπο. Το 1953 χωρίζουν και ο Παναγής ερωτεύεται τη Σταρ Ελλάς Ντέπυ Μαρτίνη. Πεθαίνει το 1969.» (Αρχείο Νικ. Παπαθεοδώρου).

Φωτογραφίες από τον Πύργο Χαροκόπου σήμερα

Η παρέμβαση του Δήμου Λαρισαίων

Σύμφωνα με όσα μας μεταφέρει ο κ. Νίκος Παπαθεοδώρου «…μετά τον αιφνίδιο θάνατο του Γιώργου Χαροκόπου -ο οποίος υιοθετήθηκε από τον θείο του Παναγή Χαροκόπο τον νεότερο- η σύζυγός του Σοφία Χαροκόπου με τα έξη παιδιά τους, ανέλαβε να διεκπεραιώσει όλες τις δύσκολες υποθέσεις μιας αμύθητης περιουσίας η οποία κατασπαταλήθηκε από τους επίγονους της οικογένειας Χαροκόπου. Προ ετών το κτίσμα και ό,τι απέμεινε από τα κτήματα αγοράσθηκαν από συμπολίτη μας επιχειρηματία και έτσι η δυναστεία του μεγάλου Παναγή Χαροκόπου είχε ένα οδυνηρό τέλος.» Όπως φαίνεται, τα αιτήματα για παρέμβαση του Δήμου Λαρισαίων από θεσμικούς, φορείς και πολίτες, για τη διάσωση του Πύργου μέσω της ανάληψης της κυριότητάς του από τον Δήμο, καθώς και οι σχετικές φήμες είναι πολυάριθμες. Τη στιγμή που πολλοί διατείνονται ότι, η θέση του συγκεκριμένου ιστορικού – εμβληματικού για την πόλη- κτιρίου στην υπηρεσία της πόλης, προκειμένου να λειτουργήσει παραγωγικά στην εξυπηρέτηση πολιτισμικών και κοινωνικών αναγκών, φαίνεται να είναι η «ασφαλής» -και ίσως η μόνη- οδός, για τη διάσωσή του ως διατηρητέο πολιτιστικό μνημείο της πόλης, του Νομού και της χώρας, οι εξελίξεις τρέχουν…Οψόμεθα…

Πληροφορίες : Νικόλαος Παπαθεοδώρου (Φωτοθήκη Λάρισας)