Παναγία Αμπελακιώτισσα: Η προστάτιδα και το καύχημα των Αμπελακιωτών

του Γεωπόνου, Αθανασίου Κων. Λιακατά

Με αφορμή την επικείμενη εορτή της εφέστιας εικόνας της Παναγίας Αμπελακιώτισσας, την Κυριακή 16 Οκτωβρίου στα ιστορικά Αμπελάκια Λάρισας και στον Ι.Ν. Αγίας Παρασκευής, σκέφτηκα να παραθέσω λίγα λόγια για το ιστορικό της ιερής εικόνας που αποτελεί προστάτιδα και σημείο αναφοράς των Αμπελακιωτών. Η εικόνα της Παναγίας Αμπελακιώτισσας είναι πιστό αντίγραφο της πρωτότυπης εικόνας που βρίσκεται στην Ιερά Μονή Παναγίας Αμπελακιώτισσας του ομώνυμου χωριού της ορεινής Ναυπακτίας. Σύμφωνα με την παράδοση, η πρωτότυπη εικόνα προέρχεται από τα Αμπελάκια Λάρισας, γι΄ αυτό και ονομάστηκε Αμπελακιώτισσα, ενώ θεωρείται έργο του Ευαγγελιστή Λουκά.

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΙΚΟΝΑΣ: Στη Θεσσαλική κωμόπολη Αμπελάκια υπήρχε από βυζαντινών ακόμα χρόνων, εκκλησία προς τιμήν της Παναγίας. Μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης, οι Τούρκοι λεηλατώντας τα Αμπελάκια το 1453, κατέβασαν τις εικόνες και τις έριξαν στον Πηνειό ποταμό. Μία από αυτές (η εικόνα της Θεοτόκου), προς έκπληξη πάντων, βρέθηκε θαυματουργικά την επόμενη μέρα στον Ιερό Ναό και στη θέση όπου ήταν προηγουμένως τοποθετημένη! Το γεγονός αυτό, προκάλεσε την περιέργεια αλλά και την οργή των Τούρκων, που πέταξαν την εικόνα για δεύτερη φορά, στα νερά του Πηνειού. Την επόμενη μέρα και πάλι, η εικόνα βρέθηκε στη συνηθισμένη θέση της μέσα στον Ιερό Ναό! Οι Τούρκοι, περισσότερο τότε εξοργισμένοι, την άρπαξαν για τρίτη φορά και την ξανάριξαν στον Πηνειό, ενώ συγχρόνως έβαλαν φωτιά στον ναό, ώστε να μη βρει θέση για να επιστρέψει. Ήταν πια σίγουρο πως η εικόνα της Παναγίας χάθηκε!

Τα ίχνη της χάθηκαν για πολλά χρόνια. Δύο μέρες πριν τον Δεκαπενταύγουστο του 1455, σε έναν ευσεβή τσομπάνο του τότε χωριού της Κοζίτσας – τώρα Αμπελακιώτισσα – της ορεινής Ναυπακτίας, του τράβηξε την προσοχή μια ξαφνική φλόγα στην απέναντι βουνοπλαγιά από όπου έβοσκε τα πρόβατά του. Περίεργος ανασηκώθηκε να δει το ξάπλωμα της φωτιάς. Παραδόξως όμως, το δάσος δεν έπαιρνε φωτιά και έτσι και αυτός σταμάτησε να περιεργάζεται τη φλόγα. Το επόμενο βράδυ, έκπληκτος παρατήρησε το ίδιο φως στο ίδιο πάλι μέρος. Το φαινόμενο άρχισε να τον απασχολεί σοβαρά και δεν έκλεισε μάτι το δεύτερο εκείνο βράδυ. Σηκώθηκε από τα βαθιά χαράματα και αναζήτησε μέσα στο πυκνό δάσος το σημείο όπου είχε δει το φως. Ο ολοήμερος όμως κόπος του στάθηκε μάταιος…

Κατάκοπος και λυπημένος διηγήθηκε το περιστατικό σε έναν σύντροφό του και είπαν να παραφυλάξουν και οι δύο το βράδυ. Και βέβαια, το φως ξαναφάνηκε στο ίδιο πάντα μέρος, πιο λαμπερό και πιο επιβλητικό. Νύχτα όμως, και μέσα στο απέραντο δάσος, πώς να επισημάνουν το σημείο; Πρακτικά σκεπτόμενοι, πήραν το όπλο και σκοπεύοντας κατά πάνω στο φως, το έδεσαν και το άφησαν στη θέση του. Το πρωί είδαν πως το στόχαστρο του ντουφεκιού κατευθυνόταν «ακριβώς προς τινά υψίκορμον και υψιτενή δρυν».

Αφού επισήμαναν το δέντρο, ξεκίνησαν προς το δάσος και πλησιάζοντας στο σημείο όπου επί τρεις νύχτες έβλεπαν το περίεργο φως, εμβρόντητοι, διαπίστωσαν μέσα στα κλαδιά μιας βελανιδιάς, κρεμασμένη και ακτινοβολούσα τη χαμένη εικόνα. Η είδηση της εύρεσης της εικόνας της Παναγίας – ανήμερα της Χάρης της στις 15 Αυγούστου 1455 – χαροποίησε τους κατοίκους της Κοζίτσας, οι οποίοι πήγαιναν στο ιερό δέντρο και προσκυνούσαν την Παναγία. Σύντομα έμαθαν το περιστατικό και οι Αμπελακιώτες, μερικοί από τους οποίους έφτασαν εκεί και αναγνώρισαν την εφέστια Παναγία τους που μέχρι τότε θεωρούσαν κατεστραμμένη. Η βελανιδιά όπου βρέθηκε κρεμασμένη η εικόνα της Παναγίας, διασώζεται έως σήμερα, σκεπάζοντας με τα κλαδιά της το ιερό του καθολικού της Ιεράς Μονής Αμπελακιώτισσας.

Στα Αμπελάκια Λάρισας, η εορτή της Παναγίας Αμπελακιώτισσας είναι κινητή και είθισται να πραγματοποιείται κάθε Οκτώβριο και συνήθως την πρώτη Κυριακή που ολοκληρώνεται η συγκομιδή ενός σημαντικού τοπικού αγροτικού προϊόντος, εκείνου του κάστανου, οπότε και ευλογείται ο καρπός που μοιράζεται ως ευλογία στους προσκυνητές.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Β. Ξύτσα & Δ. Κοσμάνου (1974), «Τα ιστορικά Αμπελάκια»