Μιχάλης Γκανάς: Λυπάμαι βαθιά για την αριστερά…

Ο ποιητής Μιχάλης Γκανάς δεν χρειάζεται συστάσεις. Διαθέτει ήδη στο βιβλίο της ελληνικής ποίησης το δικό του, ξεχωριστό, κεφάλαιο. Ακόμα και όσοι δεν έχουν συναντηθεί με την ποίησή του, είναι σίγουρο πως έχουν αισθανθεί άνθρωποι, τραγουδώντας τους στίχους δεκάδων τραγουδιών του, κάνοντας δεύτερη φωνή στις φωνές του Νταλάρα, του Ξυδάκη, του Μαχαιρίτσα, της Αρβανιτάκη, του Λέκκα και τόσων άλλων καλλιτεχνών. Όλοι μας ταξιδέψαμε μια βραδιά στο «Σου-μι-τζου», συναντήσαμε «Τα κορμιά και τα μαχαίρια», βρήκαμε τα «Καράβια στη στεριά» και είπαμε μέσα μας «Να δεις τι σου χω για μετά». Η μοίρα του στιχουργού όμως είναι αυτή. Να τραγουδιέται και την δόξα να εισπράττει ο τραγουδιστής ή ο μουσικός. Και αν είναι όντως η μοίρα του στιχουργού αυτή, σκέψου τι γίνεται με τους ποιητές…

Όλα αυτά, και πολλά ακόμα, είχα στο μυαλό μου, πηγαίνοντας στο Αρχαίο Θέατρο για να συναντήσω τον μεγάλο μας ποιητή. Με περίμενε παρέα με τον καλό μας φίλο, τον Σωτήρη Παστάκα, τον άνθρωπο που γυρνώντας στη Λάρισα έφερε τα πάνω-κάτω, όσον αφορά την ποίηση. Όταν ο Παστάκας ξεκίνησε το Πανθεσαλλικό Φεστιβάλ Ποίησης, πριν εφτά χρόνια, ήταν λίγοι εκείνοι που άφησαν τις σκιές τους στον καναπέ και στήριξαν κάτι αυσνήθιστο για την Περιφέρεια. Εφτά χρόνια μετά εκατοντάδες άνθρωποι σε όλη τη Θεσσαλία συμμετείχαν σε εκδηλώσεις εξαιρετικές αποδεικνύοντας πως την αρχή συνήθως την κάνει πάντα ένας.

Οι δυο ποιητές, φίλοι από τα παλιά, κάθισαν δίπλα μου, μια μέρα που ο ήλιος ανέβαζε μια από τις πιο γνωστές του συνθέσεις στον ουρανό της πόλης. Ο Μιχάλης Γκανάς μου έκανε την τιμή να μου μιλήσει, όχι μόνο για την ποίηση, και ο Σωτήρης Παστάκας δεν χρειάστηκε να παρέμβει, παρά ελάχιστες φορές, για να προσθέσει πως το δικό του διαβατήριο στην ποίηση ήταν ο Καβάφης και πως ποίηση είναι όταν οι λέξεις κάνουν έρωτα μεταξύ τους…

Συνέντευξη στον Λευτέρη Παπαστεργίου

Κύριε Γκανά υπάρχει μια αντίφαση την οποία θα ήθελα να σας παραθέσω και να σας ζητήσω να σχολιάσετε. Έχει να κάνει με τα όσα είπατε κι εσείς στον σύντομο χαιρετισμό σας στο Φεστιβάλ της Ποίησης, εδώ στη Λάρισα, όπου είσαστε και το τιμώμενο πρόσωπο. Η δική σας γενιά, χωρίς να έχει τη δυνατότητα της επαφής με το συγγραφικό έργο της εποχής και με το εξωτερικό, χωρίς δηλαδή πολλά ερεθίσματα που διευρύνουν τον πνευματικό ορίζοντα, εν τούτοις κατόρθωσε να παραδώσει στις επόμενες γενιές μια Ελλάδα με ελπίδα. Αντιθέτως η δική μας γενιά που έχει τα πάντα κατάφερε να παραδώσει στους επόμενους μια Ελλάδα χρεοκοπημένη…

Είναι δύσκολο να το εξηγήσει κανείς αυτό, γιατί έχει να κάνει σχέση και με την πορεία της κοινωνίας και όχι μόνο με τα εφόδια που αποκτά κάποιος. Φερ’ ειπείν μου έλεγαν άνθρωποι που ζήσαν στην κατοχή πως τότε αισθανόταν μια ανάταση. Ζούσαν σε ένα περιβάλλον που δημιουργούσε ελπίδα. Το θυμούνται και βουρκώνουν ακόμα και τώρα οι. Προσέξτε, μιλάμε για μια εποχή πολύ σκληρή. Πείνα, πόλεμος, αίμα. Κι όμως υπήρχε αυτή η ανάταση. Σήμερα βλέπουμε όλους σχεδόν να ενισχύουν τον διχασμό, να κάνουν λόγο για «προδότες», για «γερμανοτσολιάδες». Ακραίες εκφράσεις που για μένα δεν αντιπροσωπεύουν την πραγματικότητα αλλά γιατί απλά κάποιοι το χρειάζονται για να στήσουν μέτωπα.

Θα σας πω ένα προσωπικό μου βίωμα. Το χωριό μου βρίσκεται στο ελληνοαλβανικό μέτωπο. Όταν οι αντάρτες που κρατούσαν το βουνό υποχώρησαν, αναγκαστήκαμε να περάσουμε στο εξωτερικό. Ο παππούς μου που δεν ήταν με τους αντάρτες δεν θα έλεγε ποτέ πως εγώ είμαι με τους άλλους. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να βρεθούμε έξι χρόνια έξω και να χαρακτηριστούμε ως «απαχθέντες». Επιστρέψαμε πίσω στην Ελλάδα, μετά από τόσο καιρό, χίλια διακόσια άτομα. Όλα αυτά αποτελούν μια ιερή σκεύη που κουβαλάει ο καθένας βαθιά μέσα στην ύπαρξή του. Τα παιδιά σήμερα «πνίγονται» χωρίς να κουβαλάνε μέσα τους τέτοια βιώματα. Ομφαλοσκοπούν πολύ και εκφράζονται αυτοαναφορικά, με αποτέλεσμα να χάνει και η ίδια η τέχνη. Ειδικά η ποίηση. Αντί να γράφουν απλά, κάνουν πολυσύνθετες αναγωγές χωρίς κανένα νόημα.

Τα παιδιά επίσης σήμερα βρέθηκαν να τους παρέχουμε, υλικά, τα πάντα. Αυτό δημιουργεί την μεγαλύτερη αντίφαση όλων: ο νέος να είναι πιο συντηρητικός από τους ηλικιωμένους!

Πως θα ορίζατε την ποίηση;

Είναι πολύ δύσκολο να το πει κανείς. Κρατώ κάτι ινδιάνικο που λέει πως ποίηση είναι όταν δυο λέξεις πρωτοσυναντιούνται μεταξύ τους.

Για μένα γράφω, όχι όμως ερήμην του κοινού μου

Έμπνευση;

Έμπνευση ασφαλώς υπάρχει. Και ταλέντο.

Τι είναι το ταλέντο;

Μια κλίση που σε κεραυνώνει, που σε μαστιγώνει. Μια ταραχή που σε βγάζει από την πραγματικότητά σου και σε πάει αλλού.

Για ποιον γράφετε;

Για μένα γράφω, όχι όμως ερήμην του κοινού μου. Είμαι μέρος ενός συνόλου και το συμμερίζομαι. Θέλω να με καταλαβαίνουν, δεν θέλω να ρωτάνε «τι λέει ο ποιητής».

Ποιο ήταν αυτό που σας συντάραξε αναγνωστικά;

Η Οδύσσεια σε μετάφραση του Εφταλιώτη. Ήμουν στην τελευταία ή την προτελευταία τάξη του Γυμνασίου, όταν μου έδωσε την Οδύσσεια, επειδή κάτι διέκρινε φαίνεται, ο γυμναστής του σχολείου μου! «Πάρε διάβασε αυτό», μου είπε. Έπαθα μπλακ άουτ. Θυμάμαι πως την επόμενη μέρα έκανα κοπάνα γιατί δεν μπορούσα να το αφήσω από τα χέρια μου. Μετά ένας φίλος καλός μου έφερε τον Καββαδία, «Μαραμπού» και «Πούσι» εκδόσεις Γαλαξία. Εκεί απέκτησα πρότυπο, το πώς θα ήθελα να γράφω. Ήταν ένα εξαιρετικό πέρασμα από την παράδοση στη νεωτερικότητα. Ένιωθες το ρίγος πως κάτι νέο γίνεται εδώ.

Ποια ήταν η στιγμή που γράψατε και είπατε μέσα σας «εγώ εδώ είμαι. Αυτό θέλω να κάνω»;

Αρκετά νωρίς, αλλά όχι έτσι, συνειδητοποιημένα. Την στιχουργική την είδα ως εργαλείο. Μετά το Γυμνάσιο, πιο συνειδητά, διάβασα περισσότερο και έγραψα.

Δεν περιμέναμε από την αριστερά και δη από την πεφωτισμένη αριστερά να κάνει όλα όσα κάνει

Σήμερα τι είναι αυτό που ζούμε στην Ελλάδα;

Ω, αυτό θέλει πόσους άριστους κοινωνιολόγους και ψυχολόγους για να το εξηγήσουν. Δεν ξέρω, ζούμε μια πλήρη σύγχυση νομίζω. Είχα γράψει ένα τρίστιχο, στην «Εθνική Οδός», το 1978:

Από δω έφυγε
η μισή πατρίδα
για τα ξένα.

Δεν διεκδικώ τον ρόλο του προφήτη. Απλά αυτό γίνεται ξανά.

Είναι στεναχώρια, αν το σκεφτεί κανείς, να έχετε γράψει κάτι τέτοιο σαράντα χρόνια πριν…

Έχω ένα μεγάλο παράπονο και είναι η μομφή που μας αποδίδεται ό,τι εμείς οι άνθρωποι του πνεύματος δεν παρεμβαίνουμε στον δημόσιο διάλογο. Όταν ο Χατζιδάκις παρέμβαινε θυμάστε τι γινόταν. Αν ζούσε σήμερα να δείτε τι θα άκουγε! Ρωτάνε λοιπόν οι διάφοροι γιατί δεν παρεμβαίνουμε, χωρίς όμως να μας έχουν διαβάσει. Μπορεί να έχουμε απαντήσει με το έργο μας στα ερωτήματα που τίθενται. Ή είναι εκ του πονηρού όλα αυτά και σε εκβιάζουν με έναν έμμεσο τρόπο για να πεις τα όσα θέλουν αυτοί να ακούσουν.

Αυτοπροσδιορίζεστε «αριστερός»;

Είναι μια παιδική ασθένεια που σου αφήνει σημάδια.

Πως αισθάνεστε με αυτά που βλέπετε σήμερα;

Χάλια αισθάνομαι και λυπάμαι βαθιά. Δεν περιμέναμε από την αριστερά και δη από την πεφωτισμένη αριστερά να κάνει όλα όσα κάνει. Είναι τρελό αυτό που γίνεται. Κανονικά θα έπρεπε να ζητούν συγνώμη για όλα αυτά που κάνουν καθημερινά. Οι άνθρωποι ρημάχτηκαν για μια υπογραφή στα ξερονήσια και βγαίνουν αυτοί και τα ανατρέπουν όλα… Δεν θα ήθελα όμως να συνεχίσω σ’ αυτό ειλικρινά. Δεν είμαι άνθρωπος της αντιπαράθεσης, απλά πικραίνομαι…

Τι είναι αυτό που σας ενοχλεί βαθιά;

Ότι βγάλαμε τα μάτια μας και τα πετάξαμε στα σκυλιά. Μας άφησαν μια απίστευτη κληρονομιά και ότι κάναμε εμείς από κει και έπειτα ήταν ανάξιο…

Σας ευχαριστώ πολύ

Εγώ ευχαριστώ.