Πλατεία Μπλάνα: Το εγχείρημα που υπήρξε ένα από τα πιο δύσκολα και θεαματικά στην ιστορία της Λάρισας… (φωτό)

Πρόκειται για μια πλατεία που απασχόλησε πολύ τους Λαρισαίους και αρκετές δημοτικές αρχές· επτά για την ακρίβεια. Υπήρξαν διαμάχες, αντιλογίες και προβληματισμοί ανά διαστήματα με το πέρασμα του χρόνου σχετικά με τη δημιουργία, τη χρήση της, την ανάπλασή της. Υπήρξαν τρεις διαφορετικές ονομασίες, οι οποίες μέχρι και σήμερα χρησιμοποιούνται στην καθημερινή γλώσσα των Λαρισαίων παρόλο που από το 2006 μετονομάστηκε επισήμως επί δημαρχίας Τζανακούλη στο όνομα ενός άλλου, προηγούμενου Δημάρχου. Μιλάμε για την πλατεία Αγαμέμνονα Μπλάνα ή σκέτο Μπλάνα, που νωρίτερα λεγόταν πλατεία Λαού και πιο πριν πλατεία Νέας Αγοράς.

Ουσιαστικά ως τοπόσημο άρχισε να υπάρχει το 1883, δύο μόλις χρόνια μετά την Απελευθέρωση της Λάρισας από τους Τούρκους. Τότε εφαρμόστηκε το νέο σχέδιο πόλεως, το πρώτο. Τετραγωνίστηκε όμως και διαμορφώθηκε σαν πλατεία το 1900 περίπου.

Της Εύης Μποτσαροπούλου

Στην αρχή αποτελούσε μέρος των Βασιλικών Ανακτόρων που ήταν κτισμένα εκεί που σήμερα βρίσκεται το Δημοτικό Ωδείο. «Νότια του ανακτόρου απλωνόταν ένας μεγάλος αδιαμόρφωτος χώρος» μας πληροφορεί ο Θωμάς Κυριάκος σε σχετικό άρθρο από το οποίο αντλούμε πολλά σημαντικά στοιχεία. Με σχέδιο πόλης του 1983 χαράκτηκε η οδός Μακεδονίας, σημερινή Βενιζέλου, και δημιουργήθηκε η Πλατεία Ανακτόρων και ο Κήπος Ανακτόρων που είχε ένα μικρό αλσύλιο. Ο χώρος αυτός περίπου το 1900, όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω, ισοπεδώθηκε και οριοθετήθηκε σαν πλατεία.

Η ιστορία της όμως πάει πολύ πιο πίσω στον χρόνο. Υπάρχει από την αρχαία Λάρισα. Τα αρχαιολογικά ευρήματα που ανακαλύφθηκαν κατά την διάρκεια εκσκαφών για την κατασκευή υπόγειου χώρου στάθμευσης στην Πλατεία Νέας Αγοράς στη Λάρισα στο πλαίσιο της ανάπλασής της στις αρχές του 2000 το επιβεβαιώνουν. Τότε αποκαλύφθηκε το παλαιοχριστιανικό τείχος της πόλης, καθώς και προγενέστερα οικοδομικά συγκροτήματα.

Αυτήν ιστορία θέλουμε να διηγηθούμε σήμερα, το πώς έγινε το υπόγειο πάρκινγκ, το πώς μεταφέρθηκαν με τιτάνια προσπάθεια τα αρχαία ευρήματα στο Αμαξοστάσιο της πόλης, και πως επανατοποθετήθηκαν ακριβώς στην αρχική τους θέση μετά την ολοκλήρωση των εργασιών στο στάδιο της ανάπλασής της. Έχουμε δε, στη διάθεση μας φωτογραφικά ντοκούμεντα από το προσωπικό αρχείο της Λίλης Γιοβρή, της τότε προϊσταμένης του Τμήματος Νέων Έργων του Δήμου Λαρισαίων.

Το timeline της ιστορίας της πλατείας Μπλάνα…

«Το 1922, ο χώρος της πλατείας παραχωρήθηκε στους πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, που εγκαταστάθηκαν στη Λάρισα μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών. Εδώ στήθηκαν παράγκες όπου λειτούργησαν μπακάλικα, μανάβικα, ψαράδικα, καφενεία και άλλες μικροεπιχειρήσεις. Με το πέρασμα των χρόνων η κατάσταση όμως έγινε ανεξέλεγκτη, ενώ οι χώροι υγιεινής απουσίαζαν» περιγράφει ο κ. Κυριάκος στο ως άνω αναφερόμενο άρθρο. Το θέμα άρχισε να απασχολεί ολόκληρη την πόλη. Ο Δήμαρχος που ασχολήθηκε με το ζήτημα ήταν ο Μιχαήλ Σάπκας. Όλα άρχισαν από τη απόφαση δημιουργίας Νέας Αγοράς στην πόλη. Υπήρχαν δύο υποψήφια σημεία, αλλά τελικά επιλέχθηκε η πλατεία των παλιών Ανακτόρων με εμβαδόν περίπου 3.500 τ.μ. η οποία βρισκόταν σε καθεστώς διαχείρισής από την επιτροπή των ανταλλάξιμων οθωμανικών κτημάτων της Εθνικής Τράπεζας. Και κάπως έτσι κτίστηκε η Νέα Αγορά. Το αρχικό σχέδιο προέβλεπε διώροφη κατασκευή με τα καταστήματα να στεγάζονται στο περιμετρικό της πλατείας κτίριο, αλλά λόγω οικονομικής δυσχέρειας οικοδομήθηκε αρχικά μόνο το ισόγειο με σκοπό το έργο να ολοκληρωθεί σε δεύτερη φάση. Αυτό δεν έγινε τελικά ποτέ. Εγκαινιάστηκε τον Δεκέμβριο του 1933 παρόλες τις αντιδράσεις των καταστηματαρχών της πλατείας Ανακτόρων και της οδού Πανός. Δύο μήνες μετά ακολούθησαν δημοτικές εκλογές τις οποίες και έχασε ο Μιχαήλ Σάπκας. Ο Στυλιανός Αστεριάδης που τον διαδέχθηκε δεν το ολοκλήρωσε ποτέ.

Η Νέα Αγορά λειτούργησε μέχρι το καλοκαίρι του 1978, επί δημαρχίας Αγαμέμνονα Μπλάνα, οπότε και κατεδαφίστηκε. Η ιδέα της κατεδάφισης είχε ξεκινήσει από την περίοδο της δικτατορίας…

Έτσι από το 1978 δημιουργήθηκε η πλατεία. Τότε την λέγανε πλατεία Νέας Αγοράς ή πλατεία Λαού. Το 2006, όπως προαναφέρθηκε, μετονομάστηκε σε πλατεία Μπλάνα.

Είχαν ήδη αρχίσει οι διεργασίες για την ανάπλασή της μετά την ολοκλήρωση της κατασκευής υπόγειου διώροφου πάρκινγκ.

Το υπόγειο πάρκινγκ, τα αρχαία ευρήματα, η μετακίνησή του και η επανατοποθέτηση…

Με δημοπρασία η κατασκευή του πάρκινγκ δόθηκε στην κατασκευάστρια εταιρεία ΒΕΡΜΙΟΝ Α.Ε. Όταν όμως άρχισαν να σκάβουν βρήκαν αρχαία ευρήματα σε βάθος τεσσάρων μέτρων κάτω από το έδαφος. Οι εργασίες φυσικά σταμάτησαν.

Έτσι ήρθαν στο φως τα παλαιοχριστιανικά δημόσια λουτρά (βαλανεία) του 5ου αι. μ.Χ., τα οποία εκτιμώνται ως από τα αρχαιότερα δημόσια λουτρά της Λάρισας, πιθανόν συνδεδεμένα με το μεγάλο εκκλησιαστικό συγκρότημα της παλαιοχριστιανικής βασιλικής στην οδό Κύπρου. Μαζί με τα λουτρά αποκαλύφθηκε και τμήμα της παλαιοχριστιανικής οχύρωσης της πόλης (το ανατολικό τείχος με προτείχισμα και πύργους), που μας δείχνει πώς συρρικνώθηκε η πόλη στην ύστερη αρχαιότητα.

Μια διαμάχη προέκυψε στην πόλη. Υπήρχαν διαφορετικές απόψεις σχετικά με το τι έπρεπε να γίνει. Να μην κατασκευαστεί τελικά το υπόγειο πάρκινγκ και τα αρχαία να παραμείνουν στη θέση που βρέθηκαν, στα 4 μέτρα κάτω από το έδαφος; Και πως θα ήταν επισκέψιμα; Και τι θα γινόταν με την ανάγκη δημιουργίας νέων χώρων στάθμευσης που θεωρούνταν απαραίτητη για την αποσυμφόρηση του κέντρου από οχήματα;

Τελικά, αποφασίστηκε μια συνδυαστική λύση… και το πάρκινγκ να κατασκευαστεί και τα αρχεία να έρθουν στο φως, στην επιφάνεια όμως του εδάφους μετά την αποπεράτωση των εργασιών. Συγκεκριμένα, αποφασίστηκε να κατασκευαστεί το υπόγειο πάρκινγκ σε μεγαλύτερο βάθος, και τα λουτρά μαζί με το τείχος να ανυψωθούν στη στάθμη της σημερινής πόλης και να ενσωματωθούν στη νέα πλατεία ως ανοιχτός αρχαιολογικός χώρος, με πράσινο γύρω τους και δυνατότητα επίσκεψης.

Αυτό σήμαινε ότι έπρεπε να βρεθεί τρόπος να μεταφερθούν με ασφάλεια τα αρχαία σε άλλο σημείο μέχρι να ολοκληρωθεί η κατασκευή του υπόγειου πάρκινγκ και μετά να επανατοποθετηθούν στη ίδια θέση στην οποία βρέθηκαν. «Απευθυνθήκαμε, εμείς της Τεχνικής Υπηρεσίας και ο τότε Δήμαρχος Κώστας Τζανακούλης στον μηχανικό Δημήτρη Κορρέ» μου λέει η Λίλη Γιοβρή που τότε ήταν προϊσταμένη με Διευθύντρια Τεχνικών Υπηρεσιών την κ. Μίνα Αϊβαλιώτου· μετά δε την συνταξιοδότηση της δέυτερης το 2010, η κ. Γιοβρή ανέλαβε χρέη διευθύντριας στην Τεχνική Υπηρεσία και μετά από 4 χρόνια έγινε Γενική Διευθύντρια.

Ο Δημήτρης Κορρές είχε συμμετάσχει σε μακρόπνοα και φιλόδοξα έργα και είχε ειδικευτεί στον συναρπαστικό τομέα των μετακινήσεων κτιρίων ξεκινώντας από το εκκλησάκι της Κηφισιάς. Για την περίπτωση της Λάρισας πρότεινε την ακόλουθη λύση… τα αρχαία να κοπούν σε ενιαία τμήματα τα οποία θα χωρούσαν σε φορτηγό, να ανυψωθούν με γερανούς, να μεταφερθούν στο Αμαξοστάσιο Λάρισας με σκοπό στο τέλος να επανατοποθετηθούν στην πλατεία Μπλάνα. Όπως μπορεί να φανταστεί κανείς έγινε ειδική μελέτη. «Την πρώτη φορά που πέρασε από το ΚΑΣ, είχαμε πάει με τον δήμαρχο Τζανακούλη και πρόεδρος του φορέα ήταν η κα Λίνα Μενδώνη, η νυν υπουργός πολιτισμού. Ενώ, υπήρξε θετική εισήγηση για να εγκριθεί η μελέτη το ΚΑΣ τελικά ζήτησε να συνεχίσουν οι ανασκαφές σε μεγαλύτερο βάθος γιατί υπήρχαν εικασίες ότι υπήρχε πιθανότητα να βρεθούν και άλλα αρχαία ευρήματα και δη ο ναός της Αθηνάς. Κατεβήκαμε ακόμη ένα μέτρο πιο κάτω κάνοντας κάθετες τομές, δεν βρέθηκε τίποτα και η μελέτη εγκρίθηκε… Σκάψαμε κάτω από τα τείχη κάνοντας τομές με σίδερα και μπετόν· η κατασκευή έφερε γάντζους για να μπορέσουν να ανυψωθούν από τους τεράστιος γερανούς» διηγείται η κα Γιοβρή.

Σύμφωνα με την έρευνα της προϊσταμένης της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λάρισας κ. Σταυρούλας Σδρόλια για την ανασκαφή στην πλατεία Νέας Αγοράς στη Λάρισα, «Η ανασκαφή έγινε με δαπάνες της κατασκευάστριας εταιρείας ΒΕΡΜΙΟΝ Α.Ε. και τη συμβολή του Δήμου Λάρισας, στο ασφυκτικό χρονικό πλαίσιο των 6 μηνών (Αύγουστος 2002 έως Φεβρουάριος 2003), με συνεργάτες τους συμβασιούχους αρχαιολόγους Θωμά Παπαντώνη και Δέσποινα Παναγιωτίδου. Τα σχέδια εκπονήθηκαν από τους σχεδιαστές της 7ης Ε.Β.Α. Φωτεινή Κυριάκη και Κώστα Φαφούτη».

Στην ίδια ως άνω έρευνα η κα Σδρόλια σχολιάζει: «Επειδή το υπόγειο πάρκινγκ που σχεδίασε σ’ αυτή τη θέση ο Δήμος Λάρισας κρίθηκε ως απαραίτητο για την πόλη, τα σημαντικά από κατασκευαστική άποψη αρχαία, δηλαδή το τείχος και το λουτρό, αποσπάστηκαν και μεταφέρθηκαν σε χώρο φύλαξης του Δήμου, μετά την σύνταξη μελέτης, που εγκρίθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού, ενώ μετά την κατασκευή του έργου επανατοποθετήθηκαν στην επιφάνεια της πλατείας. Έτσι, η πορεία του παλαιοχριστιανικού τείχους θα συνεχίσει να είναι ορατή και να θυμίζει την ιστορία της πόλης. Τον Οκτώβριο του 2006 έγινε η επαναφορά των αρχαίων και η τοποθέτησή τους επάνω στην πλατεία, όπου θα αναδειχθούν με κατάλληλη διαμόρφωση του χώρου, ενώ τον Δεκέμβριο εγκαινιάσθηκε ο υπόγειος χώρος στάθμευσης».

Μετά τις ανασκαφές και τις αρχιτεκτονικές μελέτες η πλατεία διαμορφώθηκε εκ νέου και ολοκληρώθηκε γύρω στο 2007, οπότε πήρε και τη σημερινή της εικόνα: πλακόστρωτος δημόσιος χώρος, δέντρα, έξοδοι–αεραγωγοί του πάρκινγκ, και στο κέντρο ως πρωταγωνιστές τα λουτρά και τα τείχη.

Το όλο εγχείρημα υπήρξε ένα από το δύσκολα και θεαματικά στην ιστορία της Λάρισας…