Κρυφές και φανερές μορφές βίας κατά των γυναικών στην Ελλάδα: Από τον πολιτικό αποκλεισμό έως τη σύγχρονη καθημερινότητα

Της Μαρίας Γαλλιού*

Αν εξετάσουμε με προσοχή τη νομοθεσία, τόσο την ελληνική όσο και την ευρωπαϊκή, βγάζουμε το συμπέρασμα ότι η προστασία των γυναικών βρίσκεται σε πολύ υψηλά επίπεδα και μπορούμε να υποθέσουμε, εσφαλμένα, ότι οι διακρίσεις εις βάρος των γυναικών αποτελούν παρελθόν. Δεν υπάρχει πλέον αδίκημα που να μην αντιμετωπίζεται αυστηρά από κάποιο νόμο. Η πραγματικότητα όμως κάποιες φορές είναι τελείως διαφορετική.

Η έμφυλη βία στην Ελλάδα,  δεν περιορίζεται στις εμφανείς, ωμές πράξεις. Υπάρχει κι εκείνο το αόρατο υπόστρωμα: στερεότυπα, απόψεις, συμπεριφορές και κοινωνικές νόρμες που για χρόνια δούλευαν… υπερωρίες, κρατώντας τις γυναίκες σε δεύτερη μοίρα.

Η θεσμική σιωπή: Όταν οι γυναίκες δεν είχαν φωνή

Μέχρι το 1952, οι γυναίκες στην Ελλάδα δεν είχαν δικαίωμα ψήφου. Με απλά λόγια: η Δημοκρατία έλεγε «ελάτε  να αποφασίσουμε όλοι μαζί», αλλά εννοούσε «όχι εσύ,  είσαι γυναίκα». Δεν επρόκειτο απλώς για έναν πολιτικό αποκλεισμό. Ήταν μια ιδεολογική θέση που έλεγε ότι η  υπόσταση των γυναικών χωρούσε κάπου μεταξύ… κουζίνας και καθιστικού. Αυτή η θεσμική σιωπή επηρέαζε κάθε πτυχή της ζωής τους.

Η πατριαρχική οικογένεια και ο κοινωνικός έλεγχος

Για δεκαετίες η ελληνική οικογένεια λειτουργούσε σαν μια μικρή στρατιωτική μονάδα: ο πατέρας-σύζυγος, στρατηγός, η γυναίκα, επιλοχίας χωρίς δικαίωμα προαγωγής. Η γνωστή ατάκα του παλιού ελληνικού κινηματογράφου «είμαι άντρας και το κέφι μου θα κάνω» μοιάζει πια ανέκδοτο, αλλά  ήταν o κοινωνικός κανόνας. Ας μην ξεχνάμε πως ο συζυγικός βιασμός ποινικοποιήθηκε μόλις το 2006, λίγο νωρίτερα από την εποχή των smartphones.

Οικονομική εξάρτηση και επαγγελματικές ανισότητες

Η οικονομική βία μπορεί να μην αφήνει μελανιές, αλλά τα σημάδια  είναι εμφανή. Μέχρι τη δεκαετία του ’80, πολλές γυναίκες χρειάζονταν την έγκριση του συζύγου για να εργαστούν ή να ανοίξουν έναν τραπεζικό λογαριασμό. Και μέχρι τα ’90s, οι γυναίκες στην Τράπεζα Εργασίας ήταν μετρημένες στα δάχτυλα. Ήταν μια νοοτροπία και πολιτική της τράπεζας που φαίνονταν, σε όλους σχεδόν, φυσιολογική. Η σημερινή μισθολογική ανισότητα και η υποεκπροσώπηση στις θέσεις ευθύνης δεν είναι παρά η σύγχρονη έκδοση του ίδιου προβλήματος: μια ήσυχη, επίμονη μορφή βίας.

Η σεξουαλική παρενόχληση ως “φυσιολογικό” καθημερινό φαινόμενο

Για πολλά χρόνια, η σεξουαλική παρενόχληση βαφτιζόταν «πείραγμα», λες και ήταν κάτι μεταξύ αστείου και καλοσυνάτης διάθεσης. Οι γυναίκες συχνά αναγκάζονταν να σιωπήσουν για να μη στιγματιστούν, λες και η ευθύνη ήταν δική τους. Αν και η κατάσταση έχει βελτιωθεί, το σκοτεινό αυτό  φαινόμενο δεν έχει εξαφανιστεί αλλά ακόμη υφίσταται.

Η κουλτούρα της ντροπής και η κοινωνική τιμωρία

Αν υπήρχε μετάλλιο για το πόσο καλά η ελληνική κοινωνία επιβάλλει τα «πρέπει», θα είχαμε κατακτήσει το χρυσό. Από το ντύσιμο μέχρι τις σχέσεις, η παραμικρή απόκλιση θεωρούνταν λόγος σχολιασμού ή ακόμη και απομόνωσης. Η «ντροπή» λειτουργούσε σαν ένας αόρατος τροχονόμος που έστελνε άντρες και γυναίκες σε  μονόδρομους,  κάποιες φορές  σε γυναικοκτονίες.

Η αόρατη εργασία της φροντίδας

Ακόμη και σήμερα, η φροντίδα παιδιών, ηλικιωμένων και σπιτιού πέφτει κατά κύριο λόγο στους ώμους των γυναικών. Η διάσημη «διπλή βάρδια», δουλειά στο γραφείο, δουλειά στο σπίτι, είναι εξουθενωτική. Μπορεί να μη χαρακτηρίζεται τυπικά ως βία, αλλά επηρεάζει την ελευθερία, την εξέλιξη και την καθημερινότητα των γυναικών.

Οι «κρυφές» μορφές βίας δεν είναι μεμονωμένα φαινόμενα. Είναι ένα αόρατο δίκτυο αντιλήψεων, συνηθειών και κοινωνικών συμβάσεων που διαμόρφωσαν το παρελθόν και συχνά συνεχίζουν, πεισματικά, να επηρεάζουν το παρόν. Η αναγνώρισή τους αποτελεί το πρώτο και πιο σημαντικό βήμα για την αλλαγή.

Οι φανερές μορφές βίας

Τα στοιχεία σοκάρουν. Σύμφωνα με την Eurostat μία στις τρεις γυναίκες στην Ε.Ε έχει βιώσει βία στην ενήλική της ζωή. Στην Ελλάδα, δυστυχώς, το αντίστοιχο ποσοστό ανέρχεται στο 37%. Μόνο το 2022 είχαν καταγραφεί από την αστυνομία 10.356 περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας που πιθανότατα αποτελούν την κορυφή του παγόβουνου.

Η βία που βιώνουν οι γυναίκες δεν είναι ούτε ιδιωτική υπόθεση ούτε ουδέτερα στατιστικά. Είναι μια καθημερινή κραυγή που πολλές φορές δεν ακούγεται. Αν θέλουμε πραγματικά μια κοινωνία δικαιοσύνης, οφείλουμε όχι απλώς να ευαισθητοποιηθούμε αλλά να πάρουμε θέση. Στα σπίτια μας, στις δουλειές μας, στις παρέες μας, στην πολιτική. Γιατί η σιωπή ήταν πάντα το καταφύγιο των θυτών. Η φωνή μας μπορεί να γίνει το καταφύγιο των θυμάτων, τα οποία οφείλουμε να προστατεύουμε σε κάθε μας βήμα.

Η Μαρία Γαλλιού είναι δικηγόρος, χωρική Αντιπεριφερειάρχης  ΠΕ Λάρισας