Τι συνέβαινε στη Λάρισα παράλληλα με τα γεγονότα του Πολυτεχνείου το 1973;

Κάθε χρόνο τέτοιες μέρες χύνεται πολύ μελάνι για την επέτειο από τα γεγονότα του Πολυτεχνείου το 1973 που έβαλαν τις βάσεις για την πτώση της Χούντας την επόμενη χρονιά. Κι ας έχουν περάσει 52 χρόνια. Υπάρχει μια φοβερή έλξη στον Τύπο, στους φορείς, στην εκπαιδευτική κοινότητα. Κάθε χρόνο γίνονται εκδηλώσεις, γράφονται κείμενα. Νέα κείμενα για εκείνες τις 4 ήμερες, από τις 14 έως τις 17 Νοεμβρίου.

Το επίκεντρο των γεγονότων ήταν φυσικά η Αθήνα. Και η Θεσσαλονίκη συντονίστηκε. Σε αρκετές ελληνικές πόλεις σημειώθηκαν εκδηλώσεις συμπαράστασης από μαθητές, φοιτητές, εργάτες και πολίτες.

Στη Λάρισα τι ακριβώς έγινε άραγε;

Της Εύης Μποτσαροπούλου

Η Λάρισα βρισκόταν τότε υπό αστυνομοκρατία, με έντονη παρουσία στρατού λόγω της 1ης Στρατιάς. Εκείνες τις μέρες μάλιστα υπήρχε μια κινητικότητα στην πόλη. Στις 13 Νοεμβρίου, ο Αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων κ. Ζαγοριανάκος επισκέφτηκε την 1^η Στρατιά Λάρισας. Την επομένη, στις 14 Νοεμβρίου, Σύμμαχοι Διοικητές από τη Σμύρνη βρέθηκαν στη Λάρισα στα πλαίσια επαφών με το στρατηγείο του ΝΑΤΟ. Οι επισκέψεις συνεχίστηκαν για τρίτη μέρα στη σειρά. Στις 15 Νοεμβρίου, Σύμμαχοι Διοικητές Αεροπορίας από Αμερική και Τουρκία ήρθαν εδώ· ο Αμερικάνος αντιπτέραρχος Μόουτς και οι διοικητές της 1^ης και 2^ης Τουρκικής Τακτικής Αεροπορίας.

Η Λάρισα με ένα περίεργο τρόπο είχε τη δική της παράλληλη πορεία το επίμαχο χρονικό διάστημα. Δεν είναι τυχαίο ότι στο φύλλο της εφημερίδας «Ελευθερία» της 13^ης Νοεμβρίου ανακοινώθηκε ότι επιβεβαιώθηκαν οι φήμες ότι ο τότε Πρωθυπουργός Μαρκεζίνης θα ξεκινούσε την περιοδεία του για τις εκλογές που ήθελε με νομοθετική παρέμβαση να επισπεύσει από τη Λάρισα· ήθελε να μιλήσει πρώτα στον αγροτικό κόσμο της χώρας… Το πότε θα ξεκινούσε η περιοδεία δεν ήταν σαφές, καθώς υπήρχε προγραμματισμένη επίσκεψη του Προέδρου της Ρουμανίας Τσαουσέσκου στην Ελλάδα για τις 24 Νοεμβρίου του 1973. Η πραγματικότητα βέβαια ανέτρεψε κάθε σχεδιασμό. Τα γεγονότα του Πολυτεχνείου οδήγησαν τόσο στην ακύρωση της περιοδείας όσο και της επίσκεψης Τσαουσέσκου.

Σύμφωνα με το αρχείο της εφημερίδας «Ελευθερίας» τα άλλα θέματα που απασχολούσαν την τοπική επικαιρότητα ήταν η δίκη του ιατρού Ι. Καρακασάκη για τον εξ αμελείας θάνατο του καθηγητή Δημήτρη Σαχινίδη μετά από μετεγχειρητικές επιπλοκές, το αν θα γινόταν αρχαιρεσίες των Λαρισαίων Δικηγόρων, η σύσταση ειδικής επιτροπής για τον αγώνα που είχε ως στόχο την ίδρυση Εξεταστικού Κέντρου για τους υποψηφίους των Ανωτάτων Σχολών στην πόλη.

Και μέσα σε αυτό το κλίμα έσκασαν τα γεγονότα του Πολυτεχνείου…

Σύμφωνα με πληροφορίες από τα Αρχεία ΓΑΚ Λάρισας, φάκελοι Νοεμβρίου 1973–Μαρτίου 1974, την Έρευνα Πανεπιστημίου Θεσσαλίας: «Προφορικές μαρτυρίες για τη Δικτατορία και τη Μεταπολίτευση στη Θεσσαλία», 2003–2005 και προσωπικές  μαρτυρίες Λαρισαίων (καταγραφές ΚΕΘΙ και Συλλόγου Εκπαιδευτικών Λάρισας, 1998–2008) δεν πραγματοποιήθηκαν οργανωμένες πορείες καθώς η πόλη ήταν στρατιωτικοποιημένη και υπό στενή παρακολούθηση όπως αναφέρθηκε ανωτέρω. Υπήρξαν όμως μικρές μαθητικές/φοιτητικές συγκεντρώσεις, προκηρύξεων, ραδιοφωνική παρακολούθηση των γεγονότων και μερικές προσαγωγές.

Το πώς ακριβώς αντέδρασαν οι Λαρισαίοι το σχηματοποιεί το ChatGPT με το ακόλουθο timeline…

Τετάρτη 14 Νοεμβρίου 1973…

Οι πρώτες ειδήσεις για την κατάληψη του Πολυτεχνείου φτάνουν μέσω ραδιοφώνου. Στη Λάρισα επικρατεί επιφυλακή σε στρατό και αστυνομία και η 1η Στρατιά τίθεται σε αυξημένη ετοιμότητα. Στα σχολεία, ορισμένοι μαθητές συζητούν ψιθυριστά τα γεγονότα. Δεν υπάρχει καμία δημόσια κινητοποίηση.

Πέμπτη 15 Νοεμβρίου 1973…

Οι ειδήσεις από Αθήνα φτάνουν καθαρότερα μέσω του ραδιοφώνου των φοιτητών μέσα από το Πολυτεχνείο, το οποίο πολλοί Λαρισαίοι το ακούν κρυφά τη νύχτα. Μικρές ομάδες φοιτητών και νέων συγκεντρώνονται σε σπίτια και καφενεία γύρω από την πλατεία Ταχυδρομείου για να συζητήσουν τα γεγονότα, ενώ παράλληλα αρχίζουν να κυκλοφορούν χειρόγραφες προκηρύξεις που καλούν σε «Αλληλεγγύη στους φοιτητές». Η Ασφάλεια Λάρισας αναφέρει στις εκθέσεις της «κινητικότητα μαθητών και νεολαίας».

Παρασκευή 16 Νοεμβρίου 1973…

Η ένταση κορυφώνεται. Μαθητές από το 1ο και 2ο Γυμνάσιο επιχειρούν σύντομη, αυθόρμητη, συγκέντρωση στην Κεντρική Πλατεία φωνάζοντας «Ψωμί-Παιδεία-Ελευθερία» η οποία όμως διαλύθηκε γρήγορα από αστυνομικές δυνάμεις. Ορισμένοι μαθητές αναγνωρίζονται και καλούνται από τους διευθυντές των σχολείων για «παρατήρηση». Ταυτόχρονα αρχίζουν και κυκλοφορούν φήμες ότι κάποιοι νέοι θα κατεβούν σε πορεία με αποτέλεσμα η Χωροφυλακή να τοποθετήσει περιπολίες στην Παπαναστασίου και στη Μανδηλαρά, ενώ η Ασφάλεια της Λάρισας συνέταξε αναφορές για «πολίτες που διαδίδουν φήμες περί εξεγέρσεως» (πηγή: Αρχείο ΓΑΚ Λάρισας, φάκελοι 1973-1974).

Σάββατο 17 Νοεμβρίου 1973…

Το πρωί φτάνουν στη Λάρισα οι ειδήσεις για την εισβολή του άρματος στο Πολυτεχνείο. Σε κάποια σχολεία μαθητές αρνούνται να μπουν στις τάξεις και στο 1ο Λύκειο γράφεται στον πίνακα με κιμωλία: «Κάτω η Χούντα – Ζήτω το Πολυτεχνείο». Στην πλατεία Ταχυδρομείου συγκεντρώνονται περίπου 30–40 νέοι, αλλά διαλύονται πριν προλάβουν να φωνάξουν συνθήματα. Οι τοπικές εφημερίδες δεν δημοσιεύουν τίποτα σχετικό παρά μόνο κρατικά ανακοινωθέντα περί «ταραχών εν Αθήναις»…

Το βράδυ, η Ασφάλεια Λάρισας προβαίνει σε προσαγωγές 5 νεαρών που θεωρούνται «αντιφρονούντες»· ήταν προληπτικές συλλήψεις νέων που είχαν φήμη ότι είχαν «αντιδικτατορική δράση» ή ήταν μέλη της Νεολαίας Λαμπράκη. Οι περισσότεροι αφήνονται ελεύθεροι μετά από ανάκριση.

Κυριακή 18 Νοεμβρίου 1973…

Λέγεται πως δύο φοιτητές που είχαν επιστρέψει από την Αθήνα στις 18 Νοεμβρίου κρατήθηκαν προσωρινά για ανάκριση από τη Χωροφυλακή Λάρισας.

Στη εφημερίδα «Ελευθερία» δημοσιεύεται άρθρο με τίτλο «Απόλυτη ησυχία και τάξις στην Πόλη μας» στο οποίο αναγράφεται αναλυτικά ότι από την προηγούμενη το σύνολο των πολιτών συμμορφώθηκε με τις έκτακτες διαταγές περί απαγόρευσης κυκλοφορίας, παράδοσης κυνηγετικών όπλων και δηλώσεων φιλοξενουμένων. Αναφέρεται επίσης ότι η Αστυνομία εκδίδει ειδικές άδειες για την μετάβαση των πολιτών στους χώρους εργασίας τους, ότι μεριμνεί για όσους έχουν ανάγκη ιατρικής φροντίδας και ότι διευκολύνονται ταξιδιώτες που έφτασαν στην πόλη μετά τις 4 το απόγευμα. Τέλος, τονίζεται ότι στα αστυνομικά τμήματα υπήρξε αθρόα προσέλευση πολιτών για την παράδοση κυνηγετικών όπλων.

Παράλληλα, οι εκκλησίες τελούν «δέηση υπέρ της ηρεμίας του έθνους» μετά από επίσημη οδηγία του καθεστώτος.

Κάποιοι Λαρισαίοι γράφουν συνθήματα με μπογιά σε τοίχους κοντά στην οδό Κύπρου: «Ζήτω το Πολυτεχνείο», «Κάτω η Δικτατορία».

…

Το εντυπωσιακό είναι πως οι τοπικές εφημερίδες δεν γράφουν τίποτα από τα ανωτέρω. Αντιθέτως υπάρχει μεγάλη αρθρογραφία για την πολιτική επικαιρότητα που ασχολούνταν με τη δίκη των κατηγορουμένων για τα επεισόδια στο μνημόσυνο του Γ. Παπανδρέου όπου τελικά καταδικάστηκαν οι 5 από τους 17, με την καταδίκη τρεις εις θάνατον και 8 φορές ισόβια του Νικολάου Κοεμτζή για την γνωστή σφαγή σε κέντρο διασκέδασης, για το αν θα γίνει η σύζευξη του Μαλλιακού Κόλπου, για την αναθεώρηση του Συντάγματος που πρότεινε ο Μαρκεζίνης για τις πρόωρες εκλογές, για την ίδρυση τριών νέων κομμάτων, για τα γεγονότα της Αθήνας, την αποκατάσταση της τάξης, το διάγγελμα Παπαδόπουλου και την ομιλία Μαρκεζίνη στο Πεντάγωνο. Για τον απολογισμό των γεγονότων, τον αριθμό των νεκρών, των τραυματιών και την καταγραφή των ανυπολόγιστων ζημιών. Για το έκτακτο Στρατοδικείο που στήθηκε στην Αθήνα, την απαγόρευση λειτουργίας όλων των Ανωτάτων Σχολών σε όλη την επικράτεια παράλληλα με τη διάλυση όλων των τοπικών φοιτητικών συλλόγων. Για την επιβολή λογοκρισίας στα έντυπα, για την απαγόρευση χρήσης κροτίδων και συναθροίσεων. Αυτά.

Υπάρχουν όμως πολλές δημοσιευμένες καταδίκες και αποδοκιμασίας των γεγονότων του Πολυτεχνείου από διάφορους φορείς…

• Διοικήσεις του Εργατουπαλληλικού Κέντρου Λάρισας και των Ιδιωτών Υπαλλήλων Λάρισας
• Ομοσπονδία Οικοδόμων
• Σύλλογος Φαρμακουπαλλήλων
• Σωματείο Φορτοεκφορτωτών
• Ένωση Υπαλλήλων Μηχανοξυλουργών-Επιπλοποιών και Εργατοτεχνιτών Νομού Λάρισας
• Σωματείο έκτακτου Προσωπικού Υπουργείου Γεωργίας
• Διοίκηση και Προσωπικό Εργοστασίου Ζαχάρεως
• Σωματείο Εργατοϋπαλλήλων Πολτού και Χάρτου
• Εθνική Ένωση Καφεμαγειροπωλείων Λάρισας
• Γεωργοένωση Λάρισας
• Συντεχνία Κρεοπωλών Λάρισας
• ΓΠΑΣ Νίκαιας Λάρισας Προμηθέας
• Σύνδεσμος Βιομηχάνων Λάρισας
• Διοίκηση και μέλη Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Λάρισας

Πρωτοσέλιδα και αρθρογραφία εφημερίδας «Ελευθερία»

Πρωτοσέλιδα εφημερίδας «Ημερήσιος Κήρυκας»

Πρωτοσέλιδα εφημερίδας «Η Λάρισα»