Σε κρίση τα συστήματα υγείας της Ευρώπης από τη διάβρωση της αλληλεγγύης

Στην καρδιά της κοινωνικής κρίσης βρίσκεται η υγεία και η διάβρωση της αλληλεγγύης δεν είναι πουθενά πιο ορατή απ΄ ότι στον τομέα της υγείας. Το κοινωνικό μοντέλο της Ευρώπης, που εξισορροπεί τα ατομικά δικαιώματα με τη συλλογική ευθύνη, αποτελεί το συνδετικό κρίκο στον κοινωνικό ιστό.

Ωστόσο, η δυσπιστία προς τους θεσμούς αφήνει πολλούς ακάλυπτους ή αποκλεισμένους, ενώ παρά την πρόοδο στην περίθαλψη, η δημόσια εμπιστοσύνη μειώνεται και τα συστήματα υγείας που αποτελούσαν συλλογικά περιουσιακά στοιχεία, τώρα θεωρούνται κόστος.

Αυτή η μετατόπιση στην αντίληψη και την πολιτική έχει σημαντικές επιπτώσεις τόσο στην ατομική ευημερία, όσο και στον κοινωνικό ιστό των κοινωνιών στην Ευρώπη. Η πανδημία COVID-19 ενίσχυσε για λίγο την αλληλεγγύη, θέτοντας την υγεία σε προτεραιότητα έναντι της πολιτικής.

Έκτοτε, ωστόσο, οι μεταβαλλόμενες γεωπολιτικές εντάσεις και η ανανεωμένη εστίαση στην οικονομική ανταγωνιστικότητα έχουν αποσπάσει την προσοχή από την υγεία και την κοινωνική ευημερία. Τα συστήματα υγείας μπορούν και πρέπει να διαδραματίσουν κεντρικό ρόλο στην αποκατάσταση της αλληλεγγύης. Έχουν τη δύναμη να μειώσουν τις ανισότητες, να οικοδομήσουν ανθεκτικότητα και να προωθήσουν τη μακροπρόθεσμη κοινωνική σταθερότητα.

Όμως στις πρόσφατες εκθέσεις των Mario Draghi και Enrico Letta, η επένδυση στην υγεία δεν αποτελεί συμβιβασμό με την ανταγωνιστικότητα, αλλά προϋπόθεση. Η υγεία πρέπει να αντιμετωπιστεί ως μακροπρόθεσμη επένδυση στην στρατηγική αυτονομία και ανθεκτικότητα της Ευρώπης και όχι ως κόστος.

Στα συμπεράσματα αυτά κατέληξε το Ευρωπαϊκό Φόρουμ Υγείας Gastein (EHFG) 2025 που πραγματοποιήθηκε πρόσφατα στην Αυστρία, με τη συμμετοχή εκπροσώπων της Ε.Ε., του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, υπεύθυνων χάραξης πολιτικής, επαγγελματιών υγείας, εμπειρογνωμόνων από τη βιομηχανία και ακαδημαϊκών, οι οποίοι διερεύνησαν τον τρόπο με τον οποίο η υγεία μπορεί να χρησιμεύσει ως βάση για την ανανέωση του κοινωνικού συμβολαίου σε έναν κατακερματισμένο και ταχέως εξελισσόμενο κόσμο.

Υπάρχει πραγματική απορία για την προέλευση των νέων φαρμάκων και θεραπειών, ιδίως για τις μολυσματικές ασθένειες

Κοινωνική αλληλεγγύη

Κεντρικό θέμα συζήτησης ήταν η κοινωνική ισότητα και η συμπερίληψη, όχι μόνο ως ηθική, αλλά και ως πρακτική βάση για ένα βιώσιμο σύστημα υγείας, γιατί η υγεία δεν είναι πολυτέλεια, αλλά η βάση της κοινωνικής συνοχής και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και γι΄ αυτό τα συστήματα υγείας πρέπει να καλύπτουν όλους τους πολίτες ισότιμα και όχι να καθορίζουν μόνο την αναπτυξιακή πορεία της αγοράς.

Η εκπρόσωπος του Ευρωπαϊκού Κέντρου Ελέγχου Λοιμώξεων (ECDC) Πάμελα Ρέντι Βάγκνερ, τόνισε ότι «το κοινωνικό συμβόλαιο δεν έχει καταρρεύσει, απλά πρέπει να προσαρμοστεί στις νέες προκλήσεις», ενώ στη συζήτηση για την ασφάλεια της υγείας, ειδικοί επισήμαναν ότι η κοινωνική αλληλεγγύη στηρίζεται στην εμπιστοσύνη, τη συνεργασία και τη νομιμότητα, διασφαλίζοντας ότι οι πολιτικές υγείας είναι δίκαιες και συνεκτικές. Η εμπιστοσύνη όμως στους υγειονομικούς θεσμούς, δεν χτίζονται στις κρίσεις. Χρειάζεται συνεχής υποστήριξη, βελτίωση της πρόσβασης των ασθενών στις δομές, απρόσκοπτη περίθαλψη, εξατομικευμένη προσέγγιση στις ανάγκες των ασθενών και ποιοτική μακροπρόθεσμη υγειονομική κάλυψη.

Παρά την πρόοδο όμως, οι ανισότητες παραμένουν σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Η πρόσβαση στην περίθαλψη, η άνιση κατανομή των δομών υγείας και η χρήση της καινοτομίας παρουσιάζουν μεγάλες διαφορές, οδηγώντας πολλούς ασθενείς σε φτωχοποίηση, στεγαστική ανασφάλεια και κακή διατροφή.

Δείκτης κοινωνικά ευάλωτων πληθυσμών παρουσιάστηκε από την Περιφέρεια Κεντρικής Δανίας, όπου με τη χρήση κατάλληλων παραμέτρων – εργαλείων μπορούν να αναγνωριστούν κοινωνικές ομάδες σε κίνδυνο, καθώς και να υποδειχθούν οι κατάλληλες πολιτικές αντιμετώπισης.

Αντίστοιχα επισημάνθηκε ως ισχυρός παράγοντες ανισότητας η κλιματική κρίση, σε ευάλωτες ομάδες πληθυσμού, ευαίσθητες στις υψηλές θερμοκρασίες και τις ψυχικές παθήσεις, παρότι συχνά οι ομάδες αυτές που περιλαμβάνουν γυναίκες, παιδιά, ηλικιωμένους και πληθυσμούς χαμηλών εισοδημάτων, εξαιρούνται από τον σχεδιασμό ανθεκτικότητας.

Επόμενο κενό που δημιουργεί ανισότητες είναι η περίθαλψη νόσων τελικού σταδίου, η οποία χρειάζεται συντονισμό υπηρεσιών, περίθαλψη κατ΄ οίκον και υποστήριξη των φροντιστών.

Η ισότιμη αντιμετώπιση τονίσθηκε ότι θα πρέπει επίσης να χαρακτηρίζει την έρευνα, τη νομοθεσία, αλλά και την καινοτομία, ενώ στις «ακάλυπτες ιατρικές ανάγκες» θα πρέπει να συμπεριληφθούν η ποιότητα ζωής και οι ψυχολογικές επιδράσεις. Όσο για την διαμόρφωση των πολιτικών υγείας, θα πρέπει να υπάρχει εξισορρόπηση μεταξύ της καινοτομίας και της δυνατότητας η καινοτομία να είναι προσιτή.

Ασθενοκεντρική αντιμετώπιση

«Η περίθαλψη πάει πέρα από την ασθένεια», τόνισε η Σόνια Ντίας από το Πανεπιστήμιο Νόβα της Λισσαβόνας, καθώς το 80% της έκβασης της υγείας αφορά κοινωνικές παραμέτρους που την καθορίζουν, όπως η ενημέρωση των νέων για την σημασία της πρόληψης μέσω υγιεινών συνηθειών.

Η Κριστίν Σιορενσεν από την Διεθνή Ένωση Γνώσης Υγείας, δήλωσε ότι «Η γνώση για την υγεία μπορεί να αποτελέσει παγκόσμια αρχή πρόληψης», ενώ τόνισε παράλληλα χρειάζονται συστήματα υγείας, στα οποία να έχουν πρόσβαση διαφορετικές κατηγορίες πληθυσμών.

Η ασθενοκεντρική προσέγγιση, σημαίνει ολιστική αντιμετώπιση και όχι μόνο την αντιμετώπιση μίας ασθένειας, ενώ οι χρόνιες παθήσεις και στρατηγικές πρόληψης υπογραμμίζουν την ανάγκη πολυεπίπεδης περίθαλψης για κάλυψη της πολυνοσηρότητας, καθώς και αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών και κοινωνικών παραμέτρων που οδηγούν σε ασθένεια.

Η παγκόσμια πολιτική διαμορφώνει την υγεία

Το Φόρουμ Gastein, εστίασε στη γεωπολιτική, τον οικονομικό ανταγωνισμό και τη δυναμική της παγκόσμιας ισχύος που διαμορφώνουν την υγεία, τονίζοντας ότι κάποτε η υγεία αποτελούσε ενοποιητική δύναμη, ενώ τώρα κινδυνεύει να γίνει διχαστική.

Στην Ευρώπη, η υγεία αντιμετωπίζεται ολοένα και περισσότερο υπό το πρίσμα της καινοτομίας και της ανταγωνιστικότητας, εγείροντας ανησυχίες ότι η περιοχή μπορεί να μείνει πίσω σε σχέση με τις ΗΠΑ και την Κίνα αν δεν υπάρξει συντονισμένη, δυναμική δράση.

Ο Ευρωπαίος Επίτροπος Olivér Várhelyi τόνισε ότι ένας υγιής πληθυσμός αποτελεί το θεμέλιο μιας ανταγωνιστικής οικονομίας, ικανής να παρέχει βασικές θεραπείες και να διατηρεί συστήματα υγείας και κοινωνικής πρόνοιας. Για να παραμείνει ηγέτης στην ιατρική καινοτομία, η ΕΕ πρέπει να ξεπεράσει τις νομικές καθυστερήσεις και να ενισχύσει το ολοκληρωμένο οικοσύστημα υγείας της, περιλαμβάνοντας τα φάρμακα, την ιατρική τεχνολογία, την τεχνητή νοημοσύνη και τα μεγαδεδομένα, προκειμένου να ενισχύσει την ανθεκτικότητα και την παγκόσμια επίδραση. Ο στόχος μιας ισχυρής Ευρωπαϊκής Ένωσης Υγείας παραμένει ζωτικής σημασίας, αλλά είναι δύσκολος εν μέσω απαιτήσεων για στήριξη των πολιτικών υγείας μέσω κανόνων. Υπήρξαν εκκλήσεις προς την ΕΕ να αναλάβει ισχυρότερο διεθνή ρόλο στη διαμόρφωση της πολιτικής για την υγεία, στην ευθυγράμμιση της ατζέντας ασφάλειας και ανάπτυξης και στην οικοδόμηση νέων συνεργασιών με εταίρους παραδοσιακούς και μη.

Η Μισέλ Τσάιλντς εκ μέρους της Πρωτοβουλίας «Φάρμακα για Παραμελημένες Ασθένειες», αναφέρθηκε στο πώς η μείωση της χρηματοδότησης των ΗΠΑ προς τα εθνικά ινστιτούτα υγείας, που παραδοσιακά αποτελούν σημαντικούς χρηματοδότες της έρευνας για τις λοιμώδεις ασθένειες σε πρώιμο στάδιο, θα έχει μακροπρόθεσμες επιπτώσεις, καθώς λιγότερα προϊόντα εισέρχονται σε προχωρημένο στάδιο ανάπτυξης. «Υπάρχει ένα πραγματικό ερώτημα σχετικά με την προέλευση των νέων φαρμάκων και θεραπειών, ιδίως για τις μολυσματικές ασθένειες», τόνισε.

Η Νατάσα Αζοπάρντι Μάσκατ από το Περιφερειακό Γραφείο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) Ευρώπης, σημείωσε ότι ο ΠΟΥ έχει μειώσει κατά 30% τα προγράμματά του λόγω απωλειών χρηματοδότησης, ενόσω υπάρχουν πολιτικές πιέσεις που αφορούν στην αναπαραγωγική υγεία, τους κοινωνικούς προσδιοριστές υγείας και τον εμβολιασμό.

Η Ιλόνα Κίκμπους από το Μεταπτυχιακό Ινστιτούτο Διεθνών και Αναπτυξιακών Σπουδών της Γενεύης, τόνισε πώς η ψηφιακή οικονομία και η Τεχνητή Νοημοσύνη αναδιαμορφώνουν τη γεωπολιτική, ενόσω οι ειδικοί της πληροφορικής αντιστέκονται στα ρυθμιστικά πλαίσια και επεσήμανε ότι «Είναι μια κρίση και θα είναι μια δύσκολη μάχη», προτρέποντας για νέες συνεργασίες στον τομέα υγείας.