Ψηφιακή μετάβαση: Ποια είναι η «αθέατη» πλευρά της – Από τις ανισότητες στους κινδύνους

Από το cloud και την τεχνητή νοημοσύνη έως την κυβερνοασφάλεια και τα δίκτυα 6G, η ψηφιακή μετάβαση προβάλλεται ως ο νέος πυλώνας ανάπτυξης και ανταγωνιστικότητας. Πίσω όμως από τις φιλόδοξες εξαγγελίες, διαμορφώνεται μια οχι και τόσο ορατή πραγματικότητα καθώς  η νέα τεχνολογική εποχή δεν ωφελεί όλους με τον ίδιο τρόπο.

Σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες οι χώρες που επενδύουν σε ψηφιακές υποδομές, στην αναβάθμιση της βιομηχανίας και στην πράσινη ενέργεια εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα κοινωνικής ένταξης. Αντίθετα, εκείνες που χαρακτηρίζονται από υψηλές εκπομπές CO₂ και επίμονο πληθωρισμό παρουσιάζουν αύξηση των ανισοτήτων.

Ωστοσο, η ψηφιοποίηση δεν αποτελεί από μόνη της μοχλό κοινωνικής συνοχής, ειδικά από την στιγμή που μπορεί να την ενισχύσει ή να την υπονομεύσει, ανάλογα με το πώς ενσωματώνεται στις πολιτικές για την εργασία, την εκπαίδευση και την περιφερειακή ανάπτυξη.

Το Eurofound, στην πρόσφατη μελέτη του Narrowing the Digital Divide, καταγράφει πως παρά την πρόοδο που έχει σημειωθεί, οι ψηφιακές ανισότητες στην Ευρώπη παραμένουν έντονες. Τα νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα, τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας και όσοι έχουν χαμηλή εκπαίδευση εξακολουθούν να έχουν περιορισμένη πρόσβαση σε τεχνολογίες και διαδικτυακές υπηρεσίες.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στην έκθεση State of the Digital Decade 2025, αναγνωρίζει ότι οι δείκτες συνδεσιμότητας και δεξιοτήτων έχουν βελτιωθεί, αλλά επισημαίνει σημαντικά κενά. Μόλις το 56% των Ευρωπαίων διαθέτει βασικές ψηφιακές ικανότητες, ενώ οι ΜμΕ που αξιοποιούν cloud ή big data δεν ξεπερνούν το 38%. Αυτή η ασυμμετρία δημιουργεί μια νέα γραμμή ανισότητας όχι μόνο οικονομική, αλλά και τεχνολογική ανάμεσα σε όσους έχουν πρόσβαση στη νέα ψηφιακή εποχή και σε όσους μένουν θεατές.

Η ελληνική πραγματικότητα

Στην Ελλάδα, η ψηφιακή μετάβαση προχωρά, αλλά με διαφορετικές ταχύτητες. Σύμφωνα με τον δείκτη DESI 2025, η χώρα κατατάσσεται 20ή ανάμεσα σε 27 χώρες της Ε.Ε. Βελτιώνεται σε τομείς όπως η συνδεσιμότητα και οι ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες, ωστόσο υστερεί σε ψηφιακές δεξιότητες και στην ενσωμάτωση τεχνολογιών στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις.

Οι διαφορές μεταξύ αστικών κέντρων και περιφέρειας, αλλά και ανάμεσα σε μορφωτικά και ηλικιακά στρώματα, παραμένουν μεγάλες. Μόνο το 17% των ΜμΕ διαθέτει εξειδικευμένο προσωπικό πληροφορικής, ενώ λιγότερο από το 30% χρησιμοποιεί συστηματικά εργαλεία ηλεκτρονικού εμπορίου.

Παράλληλα, το 10,4% του ελληνικού ΑΕΠ προέρχεται ήδη από την ψηφιακή οικονομία, ποσοστό που αναμένεται να φτάσει το 13% έως το 2030. Όμως, η επέκταση αυτή δεν σημαίνει αυτόματα και κοινωνική σύγκλιση. Οι πιο ευάλωτες ομάδες, ιδίως όσες εργάζονται σε χαμηλής ειδίκευσης επαγγέλματα, κινδυνεύουν να αποκλειστούν αν δεν αναβαθμίσουν τις δεξιότητές τους.

Οι υψηλές τιμές ενέργειας και οι περιορισμένες δεξιότητες σε ενεργειακή τεχνογνωσία δημιουργούν κινδύνους «διπλού αποκλεισμού», ψηφιακού και ενεργειακού

Η πράσινη μετάβαση

Δεν φτάνει όμως μόνο η ψηφιακή μετάβαση, καθώς τα στοιχεία δείχνουν οτι η ψηφιοποίηση συμβάλλει στη συμπεριληπτική ανάπτυξη μόνο όταν συνδυάζεται με βιώσιμες πρακτικές, δηλαδή με χαμηλές εκπομπές και ενεργειακή αποδοτικότητα. Αντίθετα, όταν η τεχνολογία λειτουργεί αποκομμένα από την περιβαλλοντική και κοινωνική διάσταση, εντείνει τις ανισότητες.

Στην Ελλάδα, όπου οι πράσινες επενδύσεις συνδέονται άμεσα με την ψηφιοποίηση (έξυπνα δίκτυα, συστήματα αποθήκευσης ενέργειας, ενεργειακή διαχείριση), το ζητούμενο είναι αν η μετάβαση αυτή θα είναι περιβαλλοντικά βιώσιμη αλλά και κοινωνικά δίκαιη. Οι υψηλές τιμές ενέργειας και οι περιορισμένες δεξιότητες σε ενεργειακή τεχνογνωσία δημιουργούν κινδύνους «διπλού αποκλεισμού», ψηφιακού και ενεργειακού.

Η Ευρώπη επιχειρεί να συνδέσει την ψηφιακή με την κοινωνική συνοχή, μέσω της «Ψηφιακής Δεκαετίας 2030». Στόχος είναι να φτάσουν το 80% των πολιτών σε επαρκές επίπεδο ψηφιακών δεξιοτήτων και το 75% των επιχειρήσεων να αξιοποιεί cloud ή big data. Ωστόσο, η πρόοδος δεν είναι ομοιόμορφη και η Ελλάδα, παρά τις επιμέρους βελτιώσεις, εξακολουθεί να απέχει από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.

Ο μεγαλύτερος προβληματισμός έχει να κάνει με το γεγονός ότι η ανάπτυξη που βασίζεται στα data, μπορεί να είναι πραγματικά συμπεριληπτική; Αν η ψηφιακή επανάσταση δεν συνοδευτεί από επένδυση στο ανθρώπινο κεφάλαιο, στην εκπαίδευση και στην ισότιμη πρόσβαση στις ευκαιρίες, κινδυνεύει να αναπαράγει τις ίδιες παθογένειες που υποτίθεται πως θέλει να ξεπεράσει.

Αυτό σημαίνει ότι η ψηφιακή οικονομία μπορεί να αποτελέσει κινητήριο μοχλό ευημερίας, αρκεί να μην αφήσει πίσω όσους δεν πρόλαβαν να επιβιβαστούν στο «τρένο» της τεχνολογίας.