Οι πολίτες της υπαίθρου δεν είναι αριθμοί στο Excel

Η απόφαση της κυβέρνησης και της διοίκησης των ΕΛΤΑ να κλείσουν 204 καταστήματα σε όλη τη χώρα παρουσιάστηκε ως «εξυγίανση», ως «εξορθολογισμός» ενός παρωχημένου δικτύου που κοστίζει περισσότερο απ’ όσο αποδίδει. Η γλώσσα είναι γνώριμη, ψυχρή, τεχνοκρατική, σχεδόν λογιστική. Μόνο που πίσω από τις λέξεις δεν κρύβονται «μονάδες κόστους», αλλά άνθρωποι. Και πίσω από τα 204 καταστήματα δεν υπάρχουν απλώς σημεία συναλλαγής, αλλά κομμάτια κοινωνικής συνοχής, δεσμοί που κρατούν ζωντανές κοινότητες που εδώ και χρόνια αισθάνονται εγκαταλελειμμένες.

Το επιχείρημα είναι γνωστό. Η κίνηση αλληλογραφίας έχει μειωθεί, η ψηφιοποίηση προχωρά, οι υπηρεσίες πρέπει να ανασυγκροτηθούν. Όμως το πρόβλημα δεν είναι οι αριθμοί, αλλά η νοοτροπία που τους συνοδεύει. Μια νοοτροπία «μπακαλίστικη» – με την πιο πεζή έννοια του όρου – που μετρά μόνο έσοδα και έξοδα, χωρίς να υπολογίζει το κοινωνικό κόστος. Είναι η λογική που κοιτάζει το ταμείο και αγνοεί τον χάρτη.

Διότι σε εκείνα τα μέρη που τα καταστήματα των ΕΛΤΑ «δεν αποδίδουν», ζουν άνθρωποι που δεν έχουν εναλλακτικές. Ηλικιωμένοι που παίρνουν τη σύνταξή τους στο ταχυδρομείο, μικροεπαγγελματίες που στέλνουν ακόμα γράμματα και δέματα, κάτοικοι χωριών που δεν έχουν ούτε τράπεζα, ούτε ΚΕΠ, ούτε εύκολη πρόσβαση σε υπηρεσίες. Για αυτούς, το κατάστημα του ΕΛΤΑ δεν είναι απλώς ένα γραφείο με γκισέ, αλλά σημείο αναφοράς, μέρος της καθημερινής ζωής, μια μικρή δημόσια παρουσία σε τόπους που αδειάζουν χρόνο με τον χρόνο.

Όταν το κράτος αποφασίζει ότι δεν «συμφέρει» να τους εξυπηρετεί, το μήνυμα είναι ξεκάθαρο: «Όσο πιο μακριά είσαι από το κέντρο, τόσο λιγότερο μετράς». Είναι σαν να χαράζεται ένας αόρατος χάρτης δύο ταχυτήτων. Από τη μία οι πολίτες των πόλεων, που απολαμβάνουν υπηρεσίες, υποδομές, γρήγορες λύσεις, κι από την άλλη οι πολίτες της υπαίθρου, που καλούνται να προσαρμοστούν ή να σωπάσουν. Κι αν δεν μπορούν να «ψηφιοποιηθούν» με την ταχύτητα που ορίζει η κυβέρνηση, ε, τότε απλώς περισσεύουν!

Κάθε φορά που μια τέτοια απόφαση παρουσιάζεται με όρους «αποτελεσματικότητας», χάνεται η ουσία της πολιτικής ευθύνης. Δεν μιλάμε για μια ιδιωτική εταιρεία που κλείνει υποκαταστήματα επειδή δεν βγαίνει ο λογαριασμός. Μιλάμε για έναν δημόσιο οργανισμό, που έχει αποστολή να εξυπηρετεί το σύνολο των πολιτών, όχι μόνο εκείνους που «συμφέρει». Η ύπαρξή του σε μια απομονωμένη κοινότητα δεν είναι χρέος οικονομικό, είναι χρέος πολιτικό και κοινωνικό. Και η απουσία του δεν είναι εξοικονόμηση, αλλά εγκατάλειψη.

Αυτό που αποκαλείται «εξυγίανση» μοιάζει περισσότερο με ευφημισμό για τη συρρίκνωση της κρατικής παρουσίας στην περιφέρεια. Είναι η ίδια λογική που αφήνει τα σχολεία με ολιγομελή τμήματα να κλείνουν, τα αγροτικά ιατρεία να υπολειτουργούν, τα λεωφορεία να αραιώνουν τα δρομολόγιά τους. Είναι η ίδια γραμμή σκέψης που βλέπει την ύπαιθρο ως «βάρος» και όχι ως κομμάτι της ίδιας χώρας. Και είναι ακριβώς αυτή η νοοτροπία που κάνει τόσους ανθρώπους να νιώθουν πολίτες β’ κατηγορίας.

Κανείς δεν λέει ότι τα ΕΛΤΑ δεν χρειάζονται μεταρρύθμιση. Χρειάζονται, και μάλιστα ριζική. Αλλά μεταρρύθμιση δεν σημαίνει «κλείνω», σημαίνει «ξανασχεδιάζω». Αντί να κόβει καταστήματα, η πολιτεία θα μπορούσε να τα μετασχηματίσει σε πολυλειτουργικά σημεία εξυπηρέτησης, να τα αξιοποιήσει για ψηφιακή εκπαίδευση, για τοπικές υπηρεσίες, για συνδέσεις με την τοπική οικονομία. Όχι να τα εξαφανίζει από τον χάρτη σαν να πρόκειται για ασήμαντα κόστη.

Η κυβέρνηση συχνά διακηρύσσει ότι θέλει να «στηρίξει την περιφέρεια». Όμως η στήριξη δεν γίνεται με λόγια. Γίνεται με παρουσία. Με το να διατηρείς τις υποδομές που κάνουν τους ανθρώπους να αισθάνονται μέρος του ίδιου κράτους, όχι θεατές από μακριά. Όταν κλείνεις το μοναδικό ταχυδρομείο ενός χωριού, σβήνεις κι ένα κομμάτι του ανήκειν. Και κανένας εξορθολογισμός δεν μπορεί να το αντισταθμίσει.

Η Ελλάδα που έχει ανάγκη, δεν είναι η Ελλάδα των logistics και του e-commerce. Είναι εκείνη που ακόμη περιμένει το λεωφορείο δύο φορές τη μέρα και το γράμμα από το παιδί που ζει στην πόλη. Αυτή η Ελλάδα δεν είναι υποσημείωση. Είναι η ψυχή της χώρας. Και όσο την αντιμετωπίζουμε με αριθμητικές πράξεις, τόσο θα τη χάνουμε, μαζί με ό,τι πιο ουσιαστικό κρατά μας ενώνει.

Απόστολος Ράιδος