Αλλαγή της ώρας: Πώς η θερινή επηρεάζει την υγεία μας – Μπορεί η επιστροφή στη χειμερινή να ωφελήσει;

Ήρθε η ώρα που γυρνάμε τα ρολόγια μας πίσω, στη χειμερινή ώρα –ουσιαστικά στη συμβατικά κανονική ώρα. Αυτή που είχε διαμορφωθεί πριν οι κοινωνίες αποφασίσουν ότι την άνοιξη πάμε μία ώρα μπροστά για να εξοικονομήσουν πολύτιμη –δίχως άλλο- ενέργεια.

Οι άνθρωποι είναι διχασμένοι. Υπάρχουν οι οπαδοί της θερινής ώρας. Μια ώρα περισσότερη ηλιοφάνεια τους δίνει ενέργεια, ενώ μελέτες δείχνουν μια σύνδεση μεταξύ της επιστροφής των ρολογιών το φθινόπωρο και του αυξημένου κινδύνου καταθλιπτικών επεισοδίων.

Από την άλλη πλευρά όμως υπάρχουν αυτοί που δυσκολεύονται να προσαρμοστούν στη θερινή ώρα. Μια ώρα ύπνος λιγότερο τους επιβαρύνει πολύ. Επίσης, άλλες έρευνες έχουν δείξει ότι η θερινή ώρα συνδέεται με αυξημένες καρδιακές προσβολές, εγκεφαλικά επεισόδια και τροχαία ατυχήματα.

Συνέπειες για την υγεία

Όλο και περισσότερες έρευνες υποδηλώνουν ότι οι αλλαγές ώρας μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά την υγεία των ανθρώπων. Τα ισχυρότερα στοιχεία σχετίζονται με την αλλαγή της ώρας την άνοιξη, η οποία κάνει τα πρωινά πιο σκοτεινά και τα βράδια πιο φωτεινά, και στερεί από τους ανθρώπους μια ώρα ύπνου.

Το 2014, ερευνητές στις ΗΠΑ διαπίστωσαν ότι ο αριθμός των ατόμων που εισήχθησαν στο νοσοκομείο με καρδιακή προσβολή τη Δευτέρα μετά την προώθηση των ρολογιών μειώθηκε. Ανάλογα ευρήματα υπάρχουν σε μελέτες από τη Σουηδία, την Κροατία, τη Γερμανία, τη Βραζιλία, τη Φινλανδία και το Μεξικό. Μετα-ανάλυση αποτελεσμάτων από όλες τις διαθέσιμες μελέτες υπολόγισε ότι ο μέσος αριθμός καρδιακών προσβολών μετά την έναρξη της θερινής ώρας αυξάνεται κατά 4%. Παρόμοια στοιχεία υπάρχουν και για τα εγκεφαλικά.

Και όμως, επηρεάζει (αρνητικά) την ψυχική διάθεση

Οι περισσότεροι πιστεύουν ότι αν υπάρχει περισσότερο φως το βράδυ, θα είναι ωφέλιμο για την ψυχική υγεία. Ωστόσο, έρευνα του 2020 το αμφισβητεί. Διαπιστώνει ότι η μετάβαση στη θερινή ώρα επιδεινώνει τις διαταραχές της διάθεσης, την κατάθλιψη, το άγχος και την κατάχρηση ουσιών.

Επίσης, στις ΗΠΑ, τα θανατηφόρα τροχαία ατυχήματα έχουν αποδειχθεί ότι αυξάνονται τις εβδομάδες μετά την αλλαγή της ώρας την άνοιξη κατά 6%. Οι ερευνητές το αποδίδουν στο γεγονός ότι οι άνθρωποι αγωνίζονται να προσαρμοστούν στην απώλεια μιας ώρας ύπνου.

Τι φταίει

Αυτή η βαθιά επίδραση της μετάβασης στη θερινή ώρα αποδίδεται στο χάος που προκαλεί στους κιρκαδικούς ρυθμούς του σώματος. Πρόκειται για το ενσωματωμένο 24ωρο ρολόι που έχει ο καθένας μας, το οποίο και μας λέει πότε είναι ώρα να κοιμηθούμε και πότε να ξυπνήσουμε.

Το ηλιακό φως είναι το κύριο σήμα που χρησιμοποιεί ο εγκέφαλός μας για να συγχρονίσει το εσωτερικό του ρολόι.  Τη νύχτα, η μείωση των επιπέδων φωτός προκαλεί την παραγωγή μελατονίνης από την επίφυση του εγκεφάλου, η οποία μας λέει να αρχίσουμε να νιώθουμε υπνηλία. Το πρωί, καθώς το φως λάμπει μέσα από τις κουρτίνες, ο εγκέφαλός μας σταματά να παράγει μελατονίνη και αρχίζει να απελευθερώνει κορτιζόλη, οδηγώντας σε κατάσταση αφύπνισης.

Και η αλλαγή του ρολογιού μία ώρα μπροστά την άνοιξη αυξάνει το φως το βράδυ πριν από τον ύπνο. Άρα, επηρεάζει την παραγωγή μελατονίνης, καθιστώντας πιο δύσκολο να κοιμηθούμε. Επίσης, τα πιο σκοτεινά πρωινά σημαίνουν επίσης ότι οι άνθρωποι ξυπνούν πριν προλάβουν να ξυπνήσουν φυσικά.

Η απώλεια αυτής της μίας ώρας ύπνου τη νύχτα της ανοιξιάτικης μετάβασης μπορεί να έχει σωρευτική επίδραση στην απώλεια ύπνου, οδηγώντας σε αυξημένο κατακερματισμό του ύπνου τουλάχιστον για μία εβδομάδα.

Ρυθμίζοντας το εσωτερικό ρολόι

Ωστόσο, τα πράγματα δεν είναι απολύτως καταστροφικά. Μελέτη του 2024 στη Βρετανία διαπίστωσε ότι υπήρχαν ενδείξεις αναπλήρωσης του χαμένου ύπνου μετά τη μετάβαση στη θερινή ώρα.

Μιλώντας στο BBC, ο Ντέιβιντ Ρέι, καθηγητής ενδοκρινολογίας και συν-διευθυντής του Ινστιτούτου Ύπνου και Κιρκαδικής Νευροεπιστήμης Sir Jules Thorn στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, εξηγεί: «Αφήνοντάς τα στην τύχη τους, τα εσωτερικά κιρκάδια ρολόγια μας ευθυγραμμίζονται φυσικά με τον κύκλο φωτός-σκότους. Επομένως το μόνο πρόβλημα προκύπτει αν αρχίσετε να ορίζετε αυθαίρετα την ώρα με βάση ένα ρολόι».

Έτσι, ζητάμε από τους ανθρώπους «να ζήσουν τη ζωή τους ενάντια στο ρολόι. Το εσωτερικό τους ρολόι τους λέει ότι είναι 7 π.μ., αλλά το ρολόι στον τοίχο λέει ότι είναι 6 π.μ.». Και αν θεωρήσουμε ότι αυτή είναι μικρή διαφορά, πρέπει να προσέξουμε τις επιπτώσεις της σε μεγάλο ανθρώπων. «Και βλέπουμε ότι υπάρχουν προβλήματα», λέει ο Ray.

Ζώντας ενάντια στον χρόνο

Πολλοί είναι οι άνθρωποι που θα μπορούσαν να περιγραφούν ως «ζουν τη ζωή τους ενάντια στον χρόνο». Παράδειγμα, οι εργαζόμενοι σε βάρδιες.

Έρευνες δείχνουν ότι οι άνθρωποι που εργάζονται σε βάρδιες έχουν πολύ υψηλότερα ποσοστά ψυχικών και σωματικών ασθενειών. Έχουν αυξημένα ποσοστά διαβήτη, παχυσαρκίας, στεφανιαίας νόσου και καρκίνου. Οι εργαζόμενοι σε βάρδιες πεθαίνουν επίσης νωρίτερα κατά μέσο όρο.

Άλλη περίπτωση είναι οι άνθρωποι που ζουν στο δυτικό άκρο των χρονικών ζωνών. Διατρέχουν επίσης αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσουν τις ίδιες παθήσεις με τους εργαζόμενους σε βάρδιες. Οι επιστήμονες ύπνου λένε ότι αυτό συμβαίνει επειδή το βιολογικό τους ρολόι είναι συνεχώς μετατοπισμένο κατά σχεδόν μία ώρα. Και πως αυτό υποδηλώνει ότι η θερινή ώρα θα μπορούσε να έχει παρόμοιο μακροπρόθεσμο αντίκτυπο στην υγεία των ανθρώπων. Ωστόσο, αυτό δεν έχει αποδειχθεί.

«Το καθαρό αποτέλεσμα της θερινής ώρας είναι ότι κάνει τους ανθρώπους να ξυπνούν μία ώρα νωρίτερα, και αυτό σημαίνει ότι στην πραγματικότητα ζητάμε από τους ανθρώπους να ζουν περίπου μία ώρα μετατοπισμένοι», λέει ο Ντέιβιντ Ρέι. Και αυτό φέρει τον κίνδυνο, έστω και σχετικά μικρός αριθμός ανθρώπων, να εμφανίσουν ασθένειες που θα μπορούσαν να αποτραπούν.

Κερδίζοντας μια ώρα ύπνο

Αλλά και η μετάβαση από τη θερινή στη χειμερινή ώρα μπορεί να έχει επιπτώσεις. Παρ’ όλο που μία ώρα επιπλέον ύπνος θα είχε ευεργετικά αποτελέσματα στην υγεία, αυτό δεν φαίνεται να ισχύει. Κυρίως γιατί, στην πραγματικότητα, οι άνθρωποι κοιμούνται κατά μέσο όρο μόνο 33 λεπτά περισσότερο την Κυριακή της αλλαγής της ώρας σε σύγκριση με τις άλλες Κυριακές. Και στη συνέχεια συνεχίζουν να χάνουν τον ύπνο τους για το υπόλοιπο της εβδομάδας.

Επίσης, μελέτες δείχνουν επίσης μια σύνδεση μεταξύ της επιστροφής των ρολογιών το φθινόπωρο και του αυξημένου κινδύνου καταθλιπτικών επεισοδίων. Στη Δανία το ποσοστό των καταθλιπτικών επεισοδίων την περίοδο 1995-2012 αυξήθηκε κατά 11%.

Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν οφέλη για την υγεία από τη μετάβαση στη χειμερινή ώρα. Η Τζόαν Κόστα-ι-Φοντ, του London School of Economics and Political Science (LSE), παρακολούθησε 30.000 άτομα σε μια περίοδο 30 ετών, από το 1984 έως το 2018. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι υπάρχουν οφέλη στη ζωή, την υγεία και την ευεξία τους, που σχετίζονται με την αλλαγή της ώρας το φθινόπωρο, αλλά ότι δεν ήταν αρκετά ισχυρά για να αντισταθμίσουν τα αρνητικά από την αλλαγή της ώρας την άνοιξη.

Μιλώντας στο BBC, είπε: «Διαπιστώσαμε ότι η φθινοπωρινή μετάβαση ωφέλησε την υγεία επειδή επέτρεψε στους ανθρώπους να κοιμούνται περίπου 40 λεπτά περισσότερο. Οι άνθρωποι είχαν περισσότερη ενέργεια και ένιωθαν καλύτερα και πιο ευτυχισμένοι».

Όσον αφορά δε τις αρνητικές επιπτώσεις της αλλαγής της ώρας την άνοιξη, εντοπίστηκε ακόμα ένα σημαντικό κόστος για την ατομική υγεία και ευεξία. Η μετακίνηση των δεικτών προς τα εμπρός την άνοιξη μείωσε την ικανοποίηση από τη ζωή κατά περίπου 1,44% και είχε αρνητικές επιπτώσεις στον ύπνο, τα συναισθήματα κόπωσης και το άγχος.

Επιπλέον, η αλλαγή της ώρας δύο φορές το χρόνο κοστίζει στις οικονομίες πάνω από 750 ευρώ κατά κεφαλήν κάθε χρόνο.

Κοστίζει, αλλά…

Πάντως, και παρά το κόστος, η ρύθμιση αυτή δεν φαίνεται να καταργείται. Παρά το γεγονός ότι η κατάργηση της αλλαγής της ώρας ψηφίστηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το 2019, οι κυβερνήσεις δεν προχωρούν. Η πλειοψηφία προτιμά τη θερινή ώρα, παρ’ όλο που είναι το αντίθετο από αυτό που προτείνουν οι επιστήμονες. Οπότε, μένει να παρηγορηθούμε με την αναπλήρωσης μίας ώρας ύπνου.

• Με στοιχεία από το BBC