Μαθήματα ελευθερίας στις Φυλακές Λάρισας: Οι ιστορίες των κρατούμενων και οι εξομολογήσεις τους για τη νέα τους αγάπη (φωτο)

Κάθε πρωί μέσα από τη φυλακή, ο Φατμίρ τηλεφωνεί στην πεντάχρονη κόρη του που ζει στην Ιταλία για να της πει μια «καλημέρα», πριν φύγει για το σχολείο. Εκείνη νομίζει πως ο μπαμπάς της βρίσκεται στην Ελλάδα για δουλειές. Αυτό που δεν ξέρει είναι πως κι εκείνος την ίδια ώρα ετοιμάζει τα βιβλία του για να πάει στο δικό του σχολείο.

Από τον περασμένο Σεπτέμβριο, ο 49χρονος κρατούμενος που κατάγεται από ένα χωριό στα ελληνοαλβανικά σύνορα και ζει τα τελευταία τριάντα χρόνια στην Ελλάδα, φοιτά στο ΕΠΑΛ Λάρισας. Είναι το πρώτο Επαγγελματικό Λύκειο που λειτούργησε φέτος μέσα σε ελληνικές φυλακές, προσφέροντας την ευκαιρία σε ανθρώπους που βρέθηκαν έγκλειστοι για διαφορετικούς λόγους να κάνουν ένα πιο φωτεινό ξεκίνημα στη ζωή τους.

«Αν δεν είχα παρατήσει το σχολείο, ίσως να μην είχα βρεθεί ποτέ στη φυλακή. Οταν σου λείπει η μόρφωση, είναι πιο εύκολο να ακολουθήσεις ένα μονοπάτι που σε βάζει στην παρανομία»

«Οταν κάνω μάθημα, ξεχνάω ότι είμαι κρατούμενος. Μέσα στη φυλακή, εκτίμησα την αξία του σχολείου γιατί μου δίνει την ευκαιρία όταν αποφυλακιστώ, να μπορέσω κι εγώ να κάνω κάτι νόμιμο στη ζωή μου. Αυτό που μου δίνει χαρά είναι το μέλλον», λέει ο Φατμίρ από την άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής.

Ο ίδιος αποφοίτησε πρόσφατα από το Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας που το απολυτήριό του αντιστοιχεί με αυτό του Γυμνασίου και λειτουργεί μέσα στις ίδιες φυλακές. Η φοίτηση στο ΕΠΑΛ ωστόσο πιστεύει πως είναι το επόμενο βήμα, αυτό που θα τον κάνει να κοιτάξει μπροστά.

«Στη ζωή μου μπέρδεψα τον δρόμο, πήρα άλλη κατεύθυνση. Αν δεν είχα παρατήσει το σχολείο, ίσως να μην είχα βρεθεί ποτέ στη φυλακή. Οταν σου λείπει η μόρφωση, είναι πιο εύκολο να ακολουθήσεις ένα μονοπάτι που σε βάζει στην παρανομία. Εγώ χαίρομαι τους δικούς μου ανθρώπους που έχουν τελειώσει το σχολείο, έχουν σπουδάσει και κάνουν μια άλλη ζωή. Τέλος πάντων, ό,τι έγινε, έγινε. Πλέον κοιτάζω πίσω, σκέφτομαι τα λάθη μου και αμέσως μετά κοιτάζω μπροστά για να φτιάξω το μέλλον».

Το μέλλον του το χτίζει μέσα από το σχολείο της φυλακής, μελετώντας γεωπονία, το αγαπημένο του μάθημα. Το βράδυ στο κελί ονειρεύεται τη ζωή που δεν έζησε. «Θέλω, φεύγοντας από εδώ, να ασχοληθώ με τη γη και να δώσω όλη μου τη γνώση στη φροντίδα των κήπων. Είναι ωραία δουλειά να καλλιεργείς λουλούδια και να τα βλέπεις να ανθίζουν», λέει.

ΚΟΜΜΑΤΙ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

Ο Βλαδίμηρος, με καταγωγή από την Ελλάδα, φοίτησε κι εκείνος σε γυμνάσιο των φυλακών. Από τον Σεπτέμβριο, είναι ο ένας από τους 22 εγγεγραμμένους μαθητές στο επαγγελματικό λύκειο των φυλακών Λάρισας. Κάθισε πάλι στο θρανίο με το όνειρο να αποκτήσει μία ειδικότητα που θα αποκαταστήσει τη ζωή του, μόλις κλείσει πίσω του την πόρτα των φυλακών.

«Θα ήθελα να γίνω νοσηλευτής και να προσφέρω τη βοήθειά μου στους ανθρώπους που θα τη χρειάζονται», λέει ο Βλαδίμηρος σαν να προσπαθεί με αυτά τα λόγια να σβήσει τα χρόνια που τον οδήγησαν στον εγκλεισμό. Περιγράφει μία τυπική ημέρα στο ΕΠΑΛ των φυλακών.

«Εχουμε ένα κανονικό σχολείο με κανονικά μαθήματα. Πώς είναι το σχολείο έξω; Αλλά με περισσότερη ησυχία, γιατί εδώ είμαστε όλοι ενήλικες. Είναι ένα πεντάωρο που μας βοηθάει να ξεφύγουμε από τη ρουτίνα της φυλακής και να νιώθουμε ότι είμαστε ξανά μέσα στην κοινωνία, ότι είμαστε κομμάτι της. Εδώ κάθε μέρα έχουμε κάτι καινούργιο να μάθουμε, συναναστρεφόμαστε τους καθηγητές, κάνουμε δραστηριότητες. Χθες, κάναμε μία διαδικτυακή περιήγηση στο Μουσείο του Βασίλη Τσιτσάνη στα Τρίκαλα. Αφού δεν μπορούμε να πάμε εμείς εκεί, ήρθε το Μουσείο σε εμάς».

Από τα μαθήματα του σχολείου, ο Βλαδίμηρος λέει ότι προτιμά τα μαθηματικά. «Τόσα χρόνια κρατούμενος δεν πρόλαβα ποτέ να εξελιχθώ στην Αλγεβρα που μου αρέσει. Πλέον όμως θα τα καταφέρω. Κοίτα πού φτάσαμε. Δεν είμαι πολύ μεγάλος. Είμαι τριάντα τριών και είμαι ξανά στο σχολείο».

ΕΛΠΙΔΑ

Στα 32 του χρόνια, ο Αλεξάντερ εκτίει την ποινή του στις φυλακές της Λάρισας. Το σχολείο το είχε εγκαταλείψει στη Γ΄ Γυμνασίου και από τότε –έτσι όπως ήρθαν τα πράγματα στη ζωή του– δεν κατάφερε να επιστρέψει. Τον περασμένο μήνα ξανάπιασε το νήμα ύστερα από 17 ολόκληρα χρόνια, ως κρατούμενος των φυλακών Λάρισας, ζητώντας –ίσως και με λίγο δισταγμό– να ενταχθεί στο νεοσύστατο τμήμα των μαθητών του ΕΠΑΛ. Σήμερα έχει βιβλία, τετράδια, στιλό κι έναν μεγάλο ενθουσιασμό για τα μαθήματά του.

«Ηταν μια μεγάλη ευκαιρία που δεν θα μπορούσα να την αφήσω να φύγει. Μέσα σε έναν μήνα, ήδη το μυαλό μου έχει ξαναμπεί σε λειτουργία, αρχίζει να σκέφτεται, να μαθαίνει ωραία πράγματα και να προβληματίζεται», περιγράφει στην «Κ» ο Αλεξάντερ.

«Δεν έχω ούτε μία απουσία και ούτε σκοπεύω να λείψω από κάποιο μάθημα. Είναι ένας τρόπος να ξεφεύγω από το βαρύ κλίμα της φυλακής», προσθέτει ο ίδιος τονίζοντας ότι αν κάποιος συγκρατούμενός του διστάζει να ενταχθεί στο σχολείο, θα πρέπει να αποβάλει κάθε δεύτερη σκέψη.

«Το παν είναι βγαίνοντας από τη φυλακή, να μπορέσουμε να βρούμε μια δουλειά για να μην ξαναμπούμε στην παραβατικότητα. Το σχολείο αυτό είναι η ελπίδα μας», καταλήγει.

Ο ΕΠΙΜΟΝΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ

Την ίδια ώρα, οι προκλήσεις για τους εκπαιδευτικούς που επιλέγονται με κριτήριο τα υψηλά προσόντα, προκειμένου να διδάξουν σε σχολεία των φυλακών, είναι μεγάλες. Ο Γιώργος Τράντας, διευθυντής των δομών εκπαίδευσης και κατάρτισης στο σωφρονιστικό κατάστημα της Λάρισας, έχει αφιερώσει 20 χρόνια εκπαιδευτικού έργου μέσα στις φυλακές, προσπαθώντας να βοηθήσει τους μαθητές του –που ανήκουν σε όλες τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες– όχι απλώς να κερδίσουν γνώσεις, αλλά να χτίσουν την αυτοεκτίμησή τους και να γίνουν καλύτεροι άνθρωποι.

«Εχουμε δει άμεσα αποτελέσματα μέσα στη φυλακή, όπου παρατηρείται μία πιο ήπια συμπεριφορά με μειωμένη παραβατικότητα και λιγότερα πειθαρχικά. Αλλά βλέπουμε και μακροπρόθεσμα αποτελέσματα σε πρώην κρατούμενους μαθητές μας –όσο αυτό μάς επιτρέπεται γιατί κατά τη γνώμη μου τα άτομα αυτά πρέπει να ξεχνούν τη φυλακή και να κοιτάζουν μπροστά– που είτε θα συνεχίσουν έξω τις σπουδές τους είτε θα αναζητήσουν μία επαγγελματική δραστηριότητα», τονίζει στην «Κ» ο κ. Τράντας.

Ολόκληρη η Δυτική Ευρώπη επενδύει στην εκπαίδευση και την κατάρτιση. Δεν έχει άλλα «όπλα» η πολιτεία για να ρίξει στη μάχη της κοινωνικής επανένταξης

Ο ίδιος σημειώνει ότι βάσει διεθνών ερευνών έχει διαπιστωθεί ένα μεγάλο ποσοστό μείωσης της υποτροπής σε άτομα που έχουν εμπλακεί με την εκπαίδευση μέσα στη φυλακή. «Αυτό που είδα, όπου κι αν επισκέφθηκα φυλακές, από την Ιταλία μέχρι την Ισλανδία, είναι ότι ολόκληρη η Δυτική Ευρώπη επενδύει στην εκπαίδευση και την κατάρτιση. Δεν έχει άλλα “όπλα” η πολιτεία για να ρίξει στη μάχη της κοινωνικής επανένταξης», προσθέτει.

Σήμερα, στο σωφρονιστικό κατάστημα Λάρισας, ο Γιώργος Τράντας διευθύνει το δημοτικό σχολείο, το σχολείο δεύτερης ευκαιρίας και το ΕΠΑΛ με συνολικά 140 έγκλειστους μαθητές, ηλικίας από 21 έως 49 ετών. Και στις τρεις δομές, ο ίδιος φροντίζει να τηρούνται πρωτίστως τα ζητήματα ασφάλειας και να εξασφαλίζεται η αρμονική συνύπαρξη με τη διοίκηση και το προσωπικό της φυλακής, χωρίς να δημιουργούνται προβλήματα. Εχοντας εργαστεί για πολλά χρόνια στο πρώτο σχολείο δεύτερης ευκαιρίας (ΣΔΕ) εντός φυλακών, που δημιουργήθηκε το 2004 στη Λάρισα, ο επίμονος εκπαιδευτικός είχε αντιληφθεί από νωρίς την ανάγκη να ιδρυθεί ΕΠΑΛ.

«Κάθε χρόνο βλέπαμε την ανάγκη να μη χαθούν αυτοί οι άνθρωποι που είχαν μπει στη διαδικασία της εκπαίδευσης. Διαπιστώναμε όμως πως δεν υπήρχε η δυνατότητα να συνεχίσουν κάπου μετά το γυμνάσιο, κι έτσι επέστρεφαν στα κελιά τους. Βλέποντας την πίκρα στα πρόσωπά τους τη στιγμή που μaς αποχαιρετούσαν, κρατώντας το πτυχίο του ΣΔΕ, πιέζαμε διαρκώς για τη δημιουργία μίας μεταγυμνασιακής δομής».

40 ΛΕΠΤΑ ΧΩΡΙΖΟΥΝ ΔΥΟ ΚΟΣΜΟΥΣ

Την ώρα που σε ένα σχολείο εκτός φυλακής, η επιτυχία ταυτίζεται με την αριστεία, στο σχολείο μέσα στη φυλακή η έννοια της προόδου μετριέται με άλλους όρους. «Η αξία στο σχολείο μας είναι η προσωπική εξέλιξη, ο μετασχηματισμός, η αλλαγή, η δεύτερη ευκαιρία και η εκτίμηση της γνώσης που αυτοί οι μαθητές έχασαν έξω», εξηγεί στην «Κ» η Ευγενία Σαμαρτζίδου, που κάθε μέρα περνά την πύλη των φυλακών Λάρισας για να διδάξει στους μαθητές του ΕΠΑΛ το μάθημα των φιλολογικών.

Η ίδια στο παρελθόν έχει προσφέρει εθελοντικά μαθήματα σε κρατούμενους των φυλακών υψίστης ασφαλείας του Μαλανδρίνου οι οποίοι αφού ολοκληρώσουν το Γυμνάσιο, δεν έχουν τη δυνατότητα να συνεχίσουν στο Λύκειο, ούτε Γενικό ούτε Επαγγελματικό. Προς το παρόν δεν λειτουργεί καμία αντίστοιχη εκπαιδευτική δομή από το κράτος, με αποτέλεσμα η συνέχιση της εκπαίδευσής τους να εξαρτάται αποκλειστικά από εθελοντές εκπαιδευτικούς. Φέτος, διορισμένη στο πρώτο ΕΠΑΛ ελληνικών φυλακών, η κ. Σαμαρτζίδου περιγράφει τις ιδιαίτερες συνθήκες που ζει ως εκπαιδευτικός σε ένα σχολείο στο οποίο οι μαθητές της αντιμετωπίζουν τις αρνητικές συνέπειες του εγκλεισμού και συχνά την ψυχολογική φόρτιση από τις δύσκολες σχέσεις με τις οικογένειές τους.

Τα σχολεία της φυλακής δουλεύουν για το έξω: να περιορίσουν την παραβατικότητα. Και αυτό το πετυχαίνεις όταν ο άλλος μπορεί να ζει αξιοπρεπώς

«Οι ανάγκες των μαθητών που είναι κρατούμενοι είναι πολύ μεγάλες, διότι πρέπει να καλύψουμε και άλλα ζητήματα που αντιμετωπίζουν οι ίδιοι, πέρα από τα εκπαιδευτικά. Υπάρχει μεγάλη ανάγκη από ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς, ώστε οι μαθητές μας να μπορούν να ενδυναμωθούν ψυχικά», σημειώνει η καθηγήτρια η οποία για να συμπληρώσει τις διδακτικές ώρες της εβδομάδας, διδάσκει και σε ένα ακόμη σχολείο εκτός φυλακών. «Τη μέρα που θα φύγω από το ένα σχολείο και θα πάω στο άλλο, πρέπει μέσα σε 40 λεπτά να αλλάξω ολόκληρο τον κόσμο μου», περιγράφει χαρακτηριστικά και αναφέρεται στη σημασία της λειτουργίας του πρώτου επαγγελματικού λυκείου μέσα στις φυλακές.

«Τα σχολεία της φυλακής δουλεύουν για το έξω: να περιορίσουν την παραβατικότητα. Και αυτό το πετυχαίνεις όταν ο άλλος μπορεί να ζει αξιοπρεπώς. Αν καταφέρεις να του εξασφαλίσεις ένα ικανοποιητικό βιοτικό επίπεδο που δεν θα τον οδηγήσει σε άλλες συμπεριφορές για να βιοποριστεί, θα περιορίσεις και την παραβατικότητα. Επειδή το ΕΠΑΛ συνδέεται πιο άμεσα με την επαγγελματική αποκατάσταση, καθώς πιστοποιεί τη γνώση, έχει τη δύναμη να το πετύχει. Κι εδώ έρχεται πάλι ο ρόλος του κράτους να εξασφαλίσει προγράμματα αμέσως μετά την αποφυλάκιση», καταλήγει η ίδια.

«ΠΑΡΑΘΥΡΟ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ»

Ως «σύμβολο ευκαιρίας και ελπίδας για τους ανθρώπους, που σε κάποια στιγμή της ζωής τους παρέκκλιναν του βηματισμού τους», αλλά και ως ένα «παράθυρο στο μέλλον» περιγράφει το πρώτο Επαγγελματικό Λύκειο μέσα σε σωφρονιστικό κατάστημα της χώρας, η υπουργός Παιδείας Σοφία Ζαχαράκη.

«Κάναμε πράξη κάτι που για εμένα αποτελεί αυτονόητη υποχρέωση της Πολιτείας: να έχει κάθε πολίτης, όπου κι αν βρίσκεται, ισότιμη πρόσβαση στο δικαίωμα της εκπαίδευσης. Μια εκπαίδευση που ανοίγει το μυαλό, δίνει αυτοπεποίθηση και κυρίως δημιουργεί νέες επαγγελματικές δυνατότητες για το αύριο». Η ίδια σημειώνει στην «Κ» πως στόχος της πολιτείας είναι η λειτουργία ΕΠΑΛ να επεκταθεί και σε άλλα σωφρονιστικά ιδρύματα της χώρας.

«Αυτό το αποτέλεσμα δεν ήρθε τυχαία, αλλά μέσα από τη γόνιμη συνεργασία όλων εκείνων που πίστεψαν στο όνειρο: του διευθυντή των εκπαιδευτικών μονάδων στο κατάστημα, του διευθυντή των φυλακών, των εκπαιδευτικών μας, των διευθύνσεων εκπαίδευσης και κάθε ανθρώπου που έβαλε το δικό του λιθαράκι. Αυτή ωστόσο ήταν μόνο η αρχή. Δεσμευόμαστε να στηρίξουμε το σχολείο με υποδομές και προσωπικό και να προχωρήσουμε σε αντίστοιχες πρωτοβουλίες σε όλη την Ελλάδα. Γιατί η εκπαίδευση δεν αποκλείει κανέναν, δίνει δύναμη και μία δεύτερη ευκαιρία σε όλους», καταλήγει η υπουργός.

Πηγή: kathimerini.gr