Το Internet της ντροπής

*Του Γιώργου Καραβάνα

Παρακολούθησα σήμερα στη Λαμία μια ημερίδα που διοργάνωσε η Δ/νση Β’ βάθμιας Εκπαίδευσης Φθιώτιδας σε συνεργασία με το Αρχηγείο Δίωξης Κυβερνοεγκλήματος της ΕΛ.ΑΣ. Πέραν των ειδικών της Αστυνομίας, την εκδήλωση πλαισίωσαν με ομιλίες η Αντιεισαγγελέας Λαμίας και ο Πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου της πόλης. Η εκδήλωση οργανώθηκε για μαθητές Γυμνασίων και Λυκείων της πόλης, οι οποίοι συμμετείχαν ενεργά στην εκδήλωση με ερωτήσεις. Αναλύθηκαν οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν στο διαδίκτυο υπό το φως των νέων τεχνικών εξελίξεων στο πεδίο της Τεχνητής Νοημοσύνης, ώστε τα παιδιά να αποφεύγουν να αναρτούν φωτογραφίες τους (οι οποίες μπορούν να παραποιηθούν και να τα εμφανίζουν γυμνά ή και σε «άσεμνες» πράξεις με τη χρήση εργαλείων ΤΝ), να αποφεύγουν την αποστολή ηχητικών αρχείων (τα οποία θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την αναπαραγωγή της φωνής τους με περιεχόμενο που τα ίδια ποτέ δεν εκστόμισαν) και γενικά να αποφεύγουν τη δημοσιοποίηση οποιουδήποτε στοιχείου που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί στο μέλλον για να τα εκφοβίσει, να τα εκβιάσει ή να τα θίξει συναισθηματικά (έχουν αναφερθεί μέχρι και αυτοκτονίες από ντροπή, ανηλίκων που έπεσαν θύματα διαδικτυακής διακίνησης ευαίσθητων στιγμών τους, πραγματικών ή και κατασκευασμένων πλέον, χάρη των δυνατοτήτων της Τεχνητής Νοημοσύνης και των εργαλείων κατασκευής Deep Fake βίντεο).

Επειδή γενικώς μου αρέσει να σκέφτομαι ανορθόδοξα, την ώρα ακρόασης των ομιλιών, μου πέρασαν από το μυαλό κάποιες σκέψεις που θα ήθελα να μοιραστώ με όποιον ενδιαφέρεται. Καταρχήν, σκέφτηκα πως για να γίνουν όλα όσα περιγράφονται, δεν απαιτείται πλέον καμία έκθεση ευαίσθητης πληροφορίας, φωτογραφιών, ηχητικών ή βίντεο στο διαδίκτυο! Αν κάποιος κακόβουλος το επιθυμούσε, θα μπορούσε να φωτογραφίσει οποιονδήποτε από τους ομιλητές την ώρα που μιλούσε, θα μπορούσε να καταγράψει τη φωνή του και τις εκφράσεις του προσώπου του και να κατασκευάσει στη συνέχεια με την τεχνολογία Deep Fake ένα πορνογραφικό βίντεο, με πρωταγωνιστή τον ομιλητή ή την ομιλήτρια του πάνελ, τέτοιο που να κάνει την Τσιτσιολίνα να κοκκινίσει από ντροπή…! Κι ας μην υπήρχε το διαδίκτυο όταν αυτός ήταν μικρός, κι ας πρόσεχε σε όλη την ενήλικη ζωή του το είδος των εικόνων που μοιράζεται στα κοινωνικά δίκτυα! Ακόμα και μια αθώα ομιλία σε μια εκδήλωση σαν τη σημερινή, θα παρείχε άφθονο υλικό για την κατασκευή ενός «άσεμνου» βίντεο, με πρωταγωνίστρια π.χ. την Εισαγγελέα της περιοχής! Μέσα σε λίγη ώρα το υλικό αυτό θα μπορούσε να γίνει viral αποσπώντας εκατομμύρια θεάσεις, με την όποια μετέπειτα δίωξη να μην μπορεί σε καμία περίπτωση να αποτρέψει, να συμμαζέψει ή να περιορίσει την κοινωνική βλάβη που αυτή θα υφίσταντο. Ο ομιλητής που δίδασκε διαδικτυακή ασφάλεια στους μαθητές θα μπορούσε σε μια στιγμή να βρεθεί έρμαιο στον εκβιασμό και το μπούλιγκ οποιουδήποτε κακόβουλου μέσα στην αίθουσα. Τι ακριβώς λοιπόν διδάσκαμε στους ανήλικους να κάνουν; Με ποιον τρόπο οι συμβουλές μας θα τους προστάτευαν από τους κινδύνους που περιγράφονταν; Ένιωθα πως υπάρχει κάποιο κενό στον συλλογισμό μας!  Ένιωθα πως μάλλον δεν βλέπαμε τον ελέφαντα μέσα στο δωμάτιο…

Με το συχνά παράδοξα σκεπτόμενο μυαλό μου, σκεφτόμουν τα εξής:

Θα μπορούσατε άραγε να εκφοβίσετε ή να εκβιάσετε με την απειλή δημοσιοποίησης γυμνών φωτογραφιών του, έναν γυμνιστή; Θα μπορούσατε να εκφοβίσετε ή να εκβιάσετε με την απειλή δημοσιοποίησης σεξουαλικών σκηνών του έναν εργάτη του σεξ (αλλιώς «πορνοστάρ»;). Στην Αφρική, στην Αυστραλία, στον Αμαζόνιο και αλλού, ζουν ακόμα φυλές που κυκλοφορούν τελείως ή σχεδόν γυμνές. Τί τύχη θα είχε ένας εκβιαστής, που απειλεί να δημιουργήσει deep fake γυμνά βίντεο, εναντίον τους; Τι τύχη θα είχε ένας τέτοιος εκβιαστής απέναντι σε έναν Ρωμαίο ή Έλληνα της αρχαιότητας, που είχε μάθει από μικρός να μη φοβάται τη γύμνια και να μην σοκάρεται από το ανθρώπινο σώμα; Κατά τη γνώμη μου, ο ελέφαντας μέσα στο δωμάτιο που κανείς μας δεν μπορούσε να δει, ήταν αυτή ακριβώς η δαιμονοποίηση του γυμνού ανθρώπινου σώματος στον σύγχρονο δυτικό κόσμο. Μια δαιμονοποίηση που καθόλου αυτονόητη ή φυσική δεν είναι αλλά μάλλον αποτελεί πολιτισμικό απότοκο των τριών αβρααμικών θρησκειών (Ιουδαϊσμός, Χριστιανισμός, Ισλάμ) οι οποίες χιλιάδες χρόνια τώρα «κάνουν καριέρα» με το να σπέρνουν ενοχές και ντροπή για το ανθρώπινο σώμα και τις ανάγκες του, στις ψυχές των ανθρώπων!

Για σκεφτείτε το λίγο: θα μπορούσε κάποιος να σας εκβιάσει με φωτογραφίες που σας δείχνουν να τρώτε ή να κοιμάστε; Τι το διαφορετικό έχουν οι φωτογραφίες που σας δείχνουν να κάνετε σεξ; Κατά την ταπεινή μου γνώμη, αν υπάρχει ένα πράγμα που θα έπρεπε να κάνουμε για να προστατέψουμε τα παιδιά μας από τη ντροπή, τις ενοχές και την απόγνωση – που σε κάποιες περιπτώσεις έχει οδηγήσει ακόμα και σε αυτοκτονίες – είναι ακριβώς η απενοχοποίηση του σώματός τους! Φανταστείτε το εξής ουτοπικό (αλλά πολύ ωραίο στο δικό μου μυαλό) υποθετικό σενάριο: στο σχολείο ενός παιδιού, κακόβουλοι συμμαθητές του δημιουργούν και στη συνέχεια διακινούν πραγματικό ή κατασκευασμένο βίντεο, που το απεικονίζει γυμνό. Αντί να αισθανθεί ντροπή, το παιδί καταφεύγει στους γονείς του, οι οποίοι αποφασίζουν να κάνουν το εξής: φορούν τα μαγιό τους, πιάνουν το επίσης γυμνό παιδί τους από το χέρι, και πηγαίνουν όλοι μαζί στο προαύλιο του σχολείου. Βγάζοντας ότι περισσότερο μπορούν, ανακοινώνουν δημόσια πως «αυτό είναι το σώμα μας, έτσι φαίνεται γυμνό, δεν υπάρχει τίποτα για το οποίο ντρεπόμαστε ή θεωρούμε πως πρέπει να κρύψουμε. Δεν υπάρχει τίποτα κρυφό, τίποτα περίεργο σε αυτό. Τα πόδια μας, τα χέρια μας, οι γλουτοί μας, οι μαστοί μας, είναι απλώς μύες και αδένες καλυμμένοι από δέρμα. Τίποτα μαγικό στο ανθρώπινο σώμα! Κανένα ταμπού!» Μπορείτε να φανταστείτε καλύτερη αποστόμωση εκείνου που έκανε την απόπειρα διαπόμπευσης; Θα υπήρχε ποτέ περίπτωση να εκφοβιστεί, να εκβιαστεί ή να οδηγηθεί σε αυτοκτονία ένα παιδί που εκπαιδεύτηκε να μην ντρέπεται για το σώμα του;

Όλες αυτές οι εκατοντάδες σελίδες νόμων και οι χιλιάδες ώρες δικαστικού χρόνου, που θα επιχειρήσουν να βάλουν σειρά στις άπειρες τεχνικές λεπτομέρειες του σχετικού νομικού προβλήματος (για παράδειγμα: πώς ορίζεται ότι στο βίντεο απεικονίζεται κάποιο συγκεκριμένο πρόσωπο; Κι αν το πρόσωπο στο βίντεο έχει αλλοιωθεί ψηφιακά, από ποιο όριο αλλοίωσης και μετά μπορεί να θεωρηθεί ότι το βίντεο αποτελεί προϊόν καλλιτεχνικής φαντασίας κι όχι απεικόνιση υπαρκτού προσώπου; Κι αν αυτός που απεικονίζεται είναι απλώς ένας ψηφιακός σωσίας του παιδιού, τι θα ισχύει…;). Όλα αυτά τα περίπλοκα νομικά ζητήματα λοιπόν πηγαίνουν στον κάλαθο των αχρήστων, αν μάθουμε στα παιδιά μας ότι το γυμνό σώμα δεν είναι ταμπού κι ότι δεν υπάρχει τίποτα πιο φυσιολογικό από μια σεξουαλική συνεύρεση. Αφήνοντας πίσω τελικά, μόνο τους γονείς που θα επιμένουν να μαθαίνουν στα παιδιά τους να ντρέπονται, να κρύβονται και να φοβούνται. Γιατί τεχνικά – σας το υπογράφω – λύση αποφυγής του προβλήματος των Deep Fake πολύ δύσκολα θα υπάρξει. Κι αν ακόμα «πιαστούν» οι κακόβουλοι δημιουργοί τους, η ζημιά στο θύμα θα έχει ήδη συμβεί και δεν θα μπορεί να μαζευτεί με τεχνικά μέσα. Η τεχνολογία θα εξακολουθήσει να δίνει διεξόδους και η δίωξη θα συνεχίσει να βρίσκεται ένα βήμα πίσω από το έγκλημα. Γιατί, αντίθετα με τα πλήγματα που προκαλούνται με άσκηση φυσικής βίας, τα ηθικά πλήγματα έχουν μόνο τόσο δύναμη, όσο εσύ τους επιτρέπεις!

ΥΓ Παράλληλα με τις προσπάθειες των διωκτικών αρχών κατά των Deep Fakes, είναι απολύτως απαραίτητο να τροποποιηθεί και η όλη φιλοσοφία του εκπαιδευτικού μας συστήματος, το οποίο ακόμα επιμένει να εκπαιδεύει τα παιδιά στην αποστήθιση πληροφοριών αντί της καλλιέργειας της κριτικής σκέψης, της ανάλυσης και αμφισβήτησης πληροφοριών, της ενσυναίσθησης και της ανθρωπιάς.

*Ο Γ. Καραβάνας είναι Μοριακός Βιολόγος