5-ALA: Η νέα εποχή στη χειρουργική των όγκων του εγκεφάλου

Γράφει ο Δρ. Νικόλαος Καραγεώργος
Διευθυντής Νευροχειρουργικής, Ιατρικό Κέντρο Αθηνών (Μαρούσι)
Πιστοποιημένος στη χειρουργική αφαίρεση όγκων εγκεφάλου με χρήση φθορισμού μέσω 5-ALA
www.neurosurgeon-athens.gr

Δρ. Νικόλαος Καραγεώργος Διευθυντής Νευροχειρουργικής, Ιατρικό Κέντρο Αθηνών

Οι όγκοι του εγκεφάλου αποτελούν μία από τις πιο δύσκολες προκλήσεις της σύγχρονης ιατρικής. Δεν απειλούν μόνο τη ζωή, αλλά και τις βασικές λειτουργίες του ανθρώπου — τη σκέψη, την ομιλία, την κίνηση, τη μνήμη. Η αφαίρεσή τους απαιτεί ακρίβεια χιλιοστού, αφού κάθε επιπλέον χειρισμός μπορεί να επηρεάσει κρίσιμες περιοχές του εγκεφάλου.

Γι’ αυτό και η εξέλιξη των τελευταίων ετών στη νευροχειρουργική, με τη χρήση της ουσίας 5-ALA (5-αμινολεβουλινικό οξύ), θεωρείται επανάσταση. Η τεχνική αυτή, γνωστή και ως φθορίζουσα χειρουργική, δίνει στον χειρουργό τη δυνατότητα να “βλέπει” τον όγκο με εντυπωσιακή ευκρίνεια, μειώνοντας τον κίνδυνο να παραμείνουν καρκινικά κύτταρα ή να τραυματιστεί υγιής εγκεφαλικός ιστός.

Τι ακριβώς είναι το 5-ALA;

Το 5-ALA είναι μια φυσική ουσία που μετατρέπεται μέσα στα καρκινικά κύτταρα σε προτοπορφυρίνη IX — μια χρωστική που φθορίζει όταν εκτεθεί σε ειδικό μπλε φως.
Πριν από το χειρουργείο, ο ασθενής λαμβάνει το φάρμακο από το στόμα. Κατά τη διάρκεια της επέμβασης, όταν ο νευροχειρουργός χρησιμοποιήσει το κατάλληλο μικροσκόπιο, ο όγκος “λάμπει” με έντονο κόκκινο φως, ενώ ο υγιής ιστός παραμένει σκούρος. Έτσι, τα όρια του όγκου γίνονται ορατά με εξαιρετική ακρίβεια.

Με απλά λόγια, η τεχνική αυτή δίνει στον χειρουργό έναν “οπτικό χάρτη” μέσα στον εγκέφαλο, καθοδηγώντας τον να αφαιρέσει όσο το δυνατόν περισσότερα καρκινικά κύτταρα χωρίς να βλάψει τις φυσιολογικές περιοχές.

Γιατί είναι τόσο σημαντική αυτή η εξέλιξη;

Η πλήρης αφαίρεση του όγκου αποτελεί έναν από τους πιο καθοριστικούς παράγοντες για την επιβίωση και την πρόγνωση του ασθενούς.
Ωστόσο, στα γλοιώματα —την πιο συχνή κατηγορία πρωτοπαθών όγκων του εγκεφάλου— τα καρκινικά κύτταρα διηθούν τον υγιή ιστό, κάνοντας εξαιρετικά δύσκολο τον σαφή εντοπισμό των ορίων.

Εδώ ακριβώς βοηθά το 5-ALA: επιτρέπει την πιο ριζική και ταυτόχρονα πιο ασφαλή εκτομή.
Μελέτες έχουν δείξει ότι οι ασθενείς στους οποίους χρησιμοποιήθηκε η τεχνική αυτή είχαν υψηλότερα ποσοστά πλήρους αφαίρεσης και μεγαλύτερο διάστημα χωρίς υποτροπή.

Η πιο γνωστή έρευνα, που πραγματοποιήθηκε στη Γερμανία, απέδειξε ότι η χρήση 5-ALA αύξησε σημαντικά την πιθανότητα πλήρους εκτομής του όγκου, χωρίς να αυξηθούν οι μόνιμες νευρολογικές βλάβες.
Γι’ αυτό και η μέθοδος έχει πλέον εγκριθεί από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων και τον FDA στις ΗΠΑ.

Ποια είναι τα οφέλη για τον ασθενή

Η φθορίζουσα χειρουργική με 5-ALA προσφέρει μια σειρά από πρακτικά πλεονεκτήματα:

• Καλύτερη ανάδειξη των ορίων του όγκου κατά τη διάρκεια του χειρουργείου.
• Αύξηση των ποσοστών πλήρους αφαίρεσης, γεγονός που συνδέεται με καλύτερη επιβίωση.
• Μείωση του υπολειπόμενου όγκου, ο οποίος αποτελεί σημαντικό προγνωστικό δείκτη για την πορεία της νόσου.
• Ακριβέστερη λήψη βιοψιών, από τις πιο ενεργές περιοχές του όγκου.
• Χρήσιμες πληροφορίες για τον σχεδιασμό της μετεγχειρητικής ακτινοθεραπείας ή χημειοθεραπείας.
• Ασφαλής επανεφαρμογή σε περιπτώσεις υποτροπής.

Ο συνδυασμός 5-ALA με άλλες σύγχρονες τεχνικές, όπως η νευροπλοήγηση και η λειτουργική χαρτογράφηση του εγκεφάλου, έχει αλλάξει τα δεδομένα στη χειρουργική των γλοιωμάτων. Στόχος είναι πλέον όχι απλώς η αφαίρεση του όγκου, αλλά η μέγιστη ασφαλής εκτομή — όσο το δυνατόν πιο εκτεταμένη, χωρίς απώλεια νευρολογικών λειτουργιών.

Είναι ασφαλής η χρήση του 5-ALA;

Το 5-ALA θεωρείται γενικά πολύ ασφαλές φάρμακο. Οι πιο συχνές ήπιες παρενέργειες είναι ναυτία, ήπια αύξηση της θερμοκρασίας και παροδική φωτοευαισθησία του δέρματος για περίπου 24 ώρες μετά την επέμβαση.
Για τον λόγο αυτό, οι ασθενείς καλούνται να αποφύγουν την έκθεση σε έντονο φως για μία ημέρα μετά το χειρουργείο.
Αντενδείκνυται σε ασθενείς με πορφυρία, ενώ κατά την εγκυμοσύνη η χρήση του αξιολογείται εξατομικευμένα.

Υπάρχουν περιορισμοί;

Ναι, υπάρχουν. Δεν φθορίζουν όλοι οι όγκοι το ίδιο.
Τα χαμηλόβαθμα γλοιώματα ή κάποιες μεταστατικές βλάβες μπορεί να μην εκπέμπουν φως, καθιστώντας τη μέθοδο λιγότερο χρήσιμη.
Επιπλέον, σε όγκους που βρίσκονται κοντά σε κέντρα λόγου ή κίνησης, ο χειρουργός πρέπει να βασιστεί πρωτίστως στη λειτουργική χαρτογράφηση και όχι μόνο στον φθορισμό.
Η εμπειρία και η εξειδίκευση της χειρουργικής ομάδας παραμένουν καθοριστικοί παράγοντες.

Προς το μέλλον: νέες προοπτικές

Η έρευνα συνεχίζεται με στόχο ακόμη πιο ακριβείς μεθόδους ενδοεγχειρητικής απεικόνισης. Νέα φθορίζοντα μόρια, τεχνικές φασματοσκοπίας και συνδυασμοί με MRI ή υπερηχογράφημα υπόσχονται ακόμα πιο στοχευμένες επεμβάσεις.
Η φθορίζουσα χειρουργική με 5-ALA, ωστόσο, έχει ήδη αλλάξει ριζικά την καθημερινή πρακτική στα σύγχρονα νευροχειρουργικά κέντρα.

Ένα βήμα μπροστά για τον ασθενή

Η μέθοδος 5-ALA δεν αποτελεί απλώς μια τεχνική καινοτομία — είναι ένα σημαντικό βήμα προς πιο προσωποποιημένη, ασφαλή και αποτελεσματική χειρουργική.
Ο συνδυασμός τεχνολογίας, εμπειρίας και εξειδίκευσης επιτρέπει σήμερα σε πολλούς ασθενείς με όγκους εγκεφάλου να έχουν καλύτερα αποτελέσματα, μικρότερη πιθανότητα υποτροπής και βελτιωμένη ποιότητα ζωής.