ΥΓΕΙΑ - ΖΩΗ

Οι ζωντανοί νεκροί και οι ζωντανοί φοβισμένοι: Τι μας λένε τα ζόμπι για τις πανδημίες και τη δημόσια υγεία

Είναι μια σκηνή που στοιχειώνει τις κινηματογραφικές οθόνες εδώ και δεκαετίες — η αποκάλυψη των ζόμπι, εξίσου εφιάλτης και μεταφορά.

Κάποτε απλώς ένα στοιχείο τρόμου, τα ζόμπι κατάφεραν να εισχωρήσουν στην κοινή συνείδηση τον 21ο αιώνα, αναδυόμενα παράλληλα με την αβεβαιότητα του πραγματικού κόσμου — τη Μεγάλη Ύφεση, τη σκιά της κλιματικής αλλαγής, τις συνέπειες της 11ης Σεπτεμβρίου και, αργότερα, το τραύμα μιας παγκόσμιας πανδημίας.

Το ζόμπι έγινε κάτι περισσότερο από ένα τέρας. Έγινε μια αντανάκλαση του συλλογικού μας φόβου, ένας ασφαλής τρόπος να εξερευνήσουμε την κοινωνική κατάρρευση χωρίς να την ζήσουμε πραγματικά.

Επιδημίες και οι νεκροζώντανοι

Αποδεικνύεται ότι η σύνδεση μεταξύ των ζόμπι και των πραγματικών καταστροφών δεν είναι μόνο μεταφορική.

0 Tom Duszynski, επιδημιολόγος της δημόσιας υγείας, γράφει σε άρθρο του στο The Conversation, ότι έχει παρατηρήσει ανατριχιαστικές ομοιότητες μεταξύ του τρόπου με τον οποίο οι επιζώντες των ταινιών τρόμου αντιμετωπίζουν μια επιδημία νεκροζώντανων και του τρόπου με τον οποίο οι επιδημιολόγοι ανταποκρίνονται στις πραγματικές μολυσματικές ασθένειες.

Τα βασικά ερωτήματα είναι τα ίδια: Πώς ξεκίνησε αυτό; Πόσο γρήγορα εξαπλώνεται; Πώς το περιορίζουμε; Και στις δύο περιπτώσεις, η επιβίωση εξαρτάται από την κατανόηση της μετάδοσης, την απομόνωση και την ταχεία αντίδραση.

Ακόμη και τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των ΗΠΑ (CDC) κάποτε χρησιμοποίησαν τη μεταφορά της ποπ κουλτούρας — το 2011, κυκλοφόρησαν έναν επίσημο «Οδηγό Προετοιμασίας για την Αποκάλυψη των Ζόμπι», σχεδιασμένο για να διδάξει την ετοιμότητα σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης.

Το μήνυμα ήταν απλό: αν είστε προετοιμασμένοι για ζόμπι, είστε προετοιμασμένοι για τα πάντα.

Γιατί όταν αφαιρέσετε το αίμα και τις τρομακτικές σκηνές, το ζόμπι δεν είναι απλώς ένα τέρας — είναι ένα υποκατάστατο της ασθένειας, του φόβου και του τρόπου με τον οποίο αντιδρούν οι κοινωνίες υπό πίεση.

Ζόμπι και COVID-19: Η πραγματική αποκάλυψη

Όταν ξέσπασε η πανδημία COVID-19, οι παραλληλισμοί με τις ταινίες ζόμπι έγιναν αδύνατο να αγνοηθούν. Άδειοι δρόμοι της πόλης. Πανικός στις αγορές. Ζώνες καραντίνας. Υποχρεωτική χρήση μάσκας. Εικόνες από τα νοσοκομεία που ήταν γεμάτα κόσμο. Ξαφνικά, η ζωή έμοιαζε τρομακτικά με την πρώτη πράξη μιας ταινίας τρόμου.

Αλλά αυτό που ήταν ακόμη πιο εντυπωσιακό δεν ήταν μόνο οι εικόνες — ήταν η ψυχολογία.

Τόσο σε μια επιδημία ζόμπι όσο και σε μια πανδημία ιού, ο μεγαλύτερος εχθρός δεν είναι πάντα η ίδια η μόλυνση — είναι η παραπληροφόρηση, η άρνηση και η διαίρεση.

Στις ταινίες με ζόμπι, υπάρχει πάντα ένας χαρακτήρας που αρνείται να πιστέψει ότι η απειλή είναι πραγματική, μέχρι να είναι πολύ αργά. Κατά τη διάρκεια της COVID, είδαμε παρόμοια αντίσταση: άνθρωποι που απορρίπταν την επιστήμη, διέδιδαν θεωρίες συνωμοσίας ή αρνούνταν να λάβουν προφυλάξεις ή να κάνουν το εμβόλιο, επειδή ο κίνδυνος φαινόταν αφηρημένος.

Και στις δύο ιστορίες, η ανθρώπινη συμπεριφορά επιταχύνει την κρίση.

Το άλλο γνωστό θέμα; Οι ήρωες.

Στις ταινίες, είναι επιστήμονες που αγωνίζονται ενάντια στον χρόνο για να βρουν μια θεραπεία ή επιζώντες που σχηματίζουν πρόχειρες κοινότητες. Στην πραγματική ζωή, ήταν γιατροί, νοσηλευτές, διανομείς και επιδημιολόγοι — οι άνθρωποι που κράτησαν την κοινωνία σε λειτουργία ενώ ο κόσμος κρατούσε την ανάσα του.

Η COVID μας έδειξε πώς είναι μια πραγματική παγκόσμια επιδημία: αόρατη, αργή και τρομακτικά ανθρώπινη. Και όπως και σε μια αποκαλυπτική καταστροφή με ζόμπι, το μάθημα ήταν σαφές — η προετοιμασία και η συνεργασία είναι τα πάντα.

Οι αρχαίες ρίζες των νεκρών

Η ιδέα της αναζωογόνησης προηγείται κατά πολύ των σύγχρονων πανδημιών. Πολύ πριν από τη θεωρία των μικροβίων, οι αρχαίοι πολιτισμοί φαντάζονταν τις δικές τους εκδοχές των ζωντανών νεκρών για να εξηγήσουν τις ασθένειες και τον θάνατο.

Το παλαιότερο γνωστό παράδειγμα εμφανίζεται στο «Έπος του Γκιλγκαμές» (2000–1100 π.Χ.), όπου η θεά Ιστάρ απειλεί να εξαπολύσει τους νεκρούς εναντίον των ζωντανών: «Θα κάνω τους νεκρούς να ξεπεράσουν σε αριθμό τους ζωντανούς».

Αυτός ο αρχαίος φόβος — οι νεκροί να κατακλύσουν τους υγιείς — μοιάζει εντυπωσιακά σύγχρονος.

Αντικαταστήστε τη λέξη «νεκροί» με «μολυσμένοι» και έχετε την υπόθεση για τα μισά από τα σημερινά ταινίες τρόμου με ιούς.

Το βλέπουμε και στο κλασικό έργο του Τζορτζ Ρομέρο από το 1968, «Η νύχτα των ζωντανών νεκρών», όπου γεννήθηκε η σύγχρονη μυθολογία των ζόμπι. Αν και ο Ρομέρο δεν χρησιμοποίησε ποτέ τη λέξη «ζόμπι» (τους αποκαλούσε «σάρκα τρώγοντες»), η ταινία του εισήγαγε την έννοια της μετάδοσης, των νεκρών που εξαπλώνονται σαν ασθένεια.

Αργότερα, η ταινία του Ντάνι Μπόιλ«28 Days Later» αναδιαμόρφωσε τους νεκρούς ως θύματα ενός «ιού οργής» — μια τέλεια μεταφορά για τη μόλυνση, τον φόβο και την κατάρρευση της τάξης.

Παγκόσμιες παραλλαγές των νεκρών που δεν πεθαίνουν

Τα ζόμπι μπορεί να κυριαρχούν στις δυτικές οθόνες, αλλά κάθε πολιτισμός έχει τους δικούς του νεκρούς που δεν πεθαίνουν.

Στην Κίνα, τα jiangshi — ή «ζόμπι που πηδούν» — εμφανίστηκαν κατά τη διάρκεια της δυναστείας των Qing. Αυτά τα άκαμπτα, νεκρά πτώματα αποστραγγίζονταν τη ζωτική δύναμη (qi) των ζωντανών, αντανακλώντας τους φόβους για ακατάλληλη ταφή ή διαταραγμένες ψυχές.

Στη σκανδιναβική μυθολογία, τα draugr — που σημαίνει «αυτοί που περπατούν ξανά» — τρομοκρατούσαν τα χωριά.

Αυτοί οι εκδικητικοί νεκροί αναστήθηκαν από τους τάφους για να μολύνουν ή να καταβροχθίσουν τους ζωντανούς.

Όπως και τα σύγχρονα παθογόνα, εξαπλώνονταν γρήγορα, και η εμφάνισή τους το χειμώνα αντανακλούσε ακόμη και τις εποχιακές επιδημίες γρίπης.

Εν τω μεταξύ, ευρωπαϊκά φαντάσματα στοιχειώναν τη μεσαιωνική Αγγλία και Γαλλία.

Οι χρονογράφοι περιέγραφαν χωρικούς να ξεθάβουν πτώματα, να τα τεμαχίζουν και να καίνε τα υπολείμματα — ένα μακάβριο είδος «ελέγχου της μόλυνσης». Αρχαιολογικά ευρήματα υποστηρίζουν αυτές τις ιστορίες, δείχνοντας οστά με σημάδια κοψίματος και εγκαύματα, σαν οι κοινότητες να πολεμούσαν μια επιδημία πριν αυτή εξαπλωθεί.

Οι ζωντανοί, οι νεκροί και τα διδάγματα τους

Κατά τη διάρκεια των αιώνων, ένα θέμα παραμένει: η μόλυνση.

Είτε υπερφυσικές είτε μικροβιακές, οι επιδημίες ακολουθούν παρόμοιους κανόνες — μετάδοση, κλιμάκωση, χάος.

Και τόσο οι ιστορίες με ζόμπι όσο και οι πανδημίες διδάσκουν την ίδια αλήθεια: δεν είναι μόνο ο παθογόνος οργανισμός που καθορίζει την επιβίωση, αλλά και η αντίδρασή μας.

Τελικά, η αποκαλυπτική καταστροφή των ζόμπι δεν αφορά τα τέρατα. Αφορά εμάς — πώς αντιδρούμε στον φόβο, ποιον εμπιστευόμαστε και πώς ξαναχτίζουμε.

Ο COVID-19 μας υπενθύμισε ότι η γραμμή μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας μπορεί να θολώσει πιο γρήγορα από ό,τι θα θέλαμε.

Και όπως κάθε καλή ταινία τρόμου, μας ανάγκασε να αντιμετωπίσουμε το τελικό ερώτημα:

Μπορεί η ανθρωπότητα να συνεργαστεί αρκετά γρήγορα για να σταματήσει την εξάπλωση — πριν μας καταστρέψει όλους;

in.gr

Ακολουθήστε το onlarissa.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Ελάτε στην ομάδα μας στο viber για να ενημερώνεστε πρώτοι για τις σημαντικότερες ειδήσεις