Επιδημία «θανάτων από απόγνωση»

Ενώ ο πλανήτης βλέπει το προσδόκιμο ζωής να ανακάμπτει και τη συνολική θνησιμότητα να μειώνεται, μια ανησυχητική κρίση αναδύεται ύπουλα κάτω από τα νούμερα: οι θάνατοι νέων ανθρώπων αυξάνονται δραματικά.

Από τη Βόρεια Αμερική έως την Ανατολική Ευρώπη, οι «θάνατοι από απόγνωση»  – αυτοκτονίες, υπερβολική χρήση ναρκωτικών, αλκοολισμός – σκιάζουν την πρόοδο της δημόσιας υγείας. Την ίδια στιγμή, μη μεταδοτικές ασθένειες, όπως ο διαβήτης, οι καρδιοπάθειες και οι ψυχικές διαταραχές, ευθύνονται πλέον για τα δύο τρίτα των θανάτων παγκοσμίως, σηματοδοτώντας μια νέα εποχή απειλών.

Η μεγάλη μελέτη Global Burden of Disease, που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση The Lancet, αποκαλύπτει ένα αντιφατικό πορτρέτο της παγκόσμιας υγείας: Ο κόσμος ζει περισσότερο αλλά όχι απαραίτητα καλύτερα.

Το Global Burden of Disease (GBD), ένα δίκτυο άνω των 16.500 ερευνητών και επιστημόνων υπό την καθοδήγηση του Ινστιτούτου Μετρήσεων και Αξιολόγησης της Υγείας (IHME), με έδρα το Σιάτλ των ΗΠΑ, δημοσίευσε τα αποτελέσματα πολυετούς εργασίας πάνω στα παγκόσμια δεδομένα θνησιμότητας του 2023. Μέσω αυτής παρουσιάζει μια εικόνα του κόσμου μετά τον κορονοϊό, όπου τα αίτια και τα επίπεδα θνησιμότητας αναδιαμορφώνονται υπό το φως της δημογραφικής μετάβασης.

Κρίση θνησιμότητας

Οι θετικές τάσεις αντισταθμίζονται από ένα ανησυχητικό φαινόμενο, που οι ερευνητές χαρακτηρίζουν ως «αναδυόμενη κρίση θνησιμότητας». Μέσα σε μια δεκαετία, οι δείκτες θνησιμότητας αυξήθηκαν σημαντικά στους νεαρούς ενήλικες 20-39 ετών στη Βόρεια Αμερική (ΗΠΑ και Καναδά), ενώ καταγράφονται έως και 50% περισσότεροι θάνατοι στους 30-39 ετών μεταξύ 2011 και 2023.

Πρόκειται για τους λεγόμενους «θανάτους από απόγνωση», για τους οποίους οι αιτίες διαφέρουν ανάλογα με την περιοχή: στη Βόρεια Αμερική συνδέονται με τη χρήση ναρκωτικών, αλκοόλ και με αυτοκτονίες, στην υποσαχάρια Αφρική με λοιμώδεις ασθένειες και τραυματισμούς ενώ σε ορισμένες χώρες της Λατινικής Αμερικής, όπως η Παραγουάη ή στην Καραϊβική, αυτοτραυματισμοί και βία αποτελούν επίσης σημαντικό παράγοντα και οι ερευνητές προειδοποιούν για ένα «καμπανάκι κινδύνου».

Στην Ανατολική Ευρώπη, οι μεγαλύτερες αυξήσεις στη θνησιμότητα παρατηρήθηκαν στις ηλικιακές ομάδες 15-19 και 20-24 ετών, με τα ποσοστά να αυξάνονται κατά 54% και 40% αντίστοιχα, μεταξύ 2011 και 2023.

Γεωγραφικές ανισότητες

Όπως υπογραμμίζουν δημοσιεύματα της «Monde» και του «Guardian» οι μελέτες επιβεβαιώνουν και ενισχύουν τις τάσεις των τελευταίων ετών. Το παγκόσμιο προσδόκιμο ζωής το 2023 επανήλθε στα προ πανδημίας επίπεδα  – 76,3 έτη για τις γυναίκες και 71,5 για τους άνδρες, πάνω από είκοσι χρόνια υψηλότερο από το 1950. Όμως, οι γεωγραφικές ανισότητες παραμένουν: 83 έτη στις χώρες με υψηλό εισόδημα, αλλά μόλις 62 στην υποσαχάρια Αφρική.

Επίσης παρά τη δημογραφική γήρανση, ο ηλικιακά προσαρμοσμένος δείκτης θνησιμότητας έχει μειωθεί κατά 67% από τη δεκαετία του 1950. Η βρεφική θνησιμότητα σημείωσε τη μεγαλύτερη πτώση, ιδίως στην Ανατολική Ασία, με μείωση 68% στους κάτω των 5 ετών χάρη στη βελτιωμένη διατροφή, στους εμβολιασμούς και σε πιο ισχυρά συστήματα υγείας. Οι επιστήμονες εφιστούν την προσοχή επισημαίνοντας ότι σύμφωνα με τα μοντέλα τους οι πρόσφατες περικοπές κυρίως από τις ΗΠΑ στην αναπτυξιακή βοήθεια απειλούν να ανακόψουν την πρόοδο των τελευταίων ετών.

Ο κορονοϊός

Το 2023, ο Covid-19, που ήταν η κύρια αιτία θανάτου το 2021, υποχώρησε στην εικοστή θέση. Πιο συχνές αιτίες θανάτου αναδεικνύονται τα καρδιαγγειακά και νευροαγγειακά νοσήματα (ισχαιμική καρδιοπάθεια, εγκεφαλικά) ακολουθούμενα από τη Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) και τις λοιμώξεις του αναπνευστικού.

Μη μεταδοτικές ασθένειες: καρδιοπάθειες, διαβήτης, αναπνευστικές και παθήσεις του πεπτικού συστήματος ευθύνονται πλέον για τα δύο τρίτα των θανάτων παγκοσμίως, ακόμη και σε χώρες χαμηλού εισοδήματος ενώ τα προβλήματα ψυχικής υγείας αυξάνονται ραγδαία.

Στην Κεντρική Ευρώπη, οι θάνατοι από ψυχικές και διατροφικές διαταραχές αυξήθηκαν επίσης σημαντικά μεταξύ των εφήβων. Η τάση αυτή αντικατοπτρίζει ένα παγκόσμιο μοτίβο: αύξηση των ψυχικών διαταραχών, με τα παγκόσμια ποσοστά αγχώδους διαταραχής να αυξάνονται κατά 63% και της κατάθλιψης κατά 26%.

Περίπου οι μισοί από τους θανάτους παγκοσμίως το 2023 αποδίδονται σε τροποποιήσιμους παράγοντες κινδύνου, όπως υπέρταση, ατμοσφαιρική ρύπανση, κάπνισμα, υψηλό σάκχαρο, έκθεση σε μόλυβδο και παχυσαρκία. Επίσης ενώ οι θάνατοι από διάρροιες, φυματίωση, καρκίνο στομάχου και ιλαρά μειώνονται, αυξάνεται αντίθετα η θνησιμότητα από διαβήτη, χρόνια νεφρική νόσο, Αλτσχάιμερ και HIV/AIDS.

Premium έκδοση ΤΑ ΝΕΑ