Ζούμε όντως μια οικοδομική έκρηξη στη Λάρισα; Τι δείχνουν τα στοιχεία από το 1950 έως σήμερα – Οι χρονιές (έκπληξη) με τη μικρότερη και αυτές με την μεγαλύτερη ανοικοδόμηση (φωτό)

Πολλοί μιλούν για μια οικοδομική έκρηξη που παρατηρείται στη Λάρισα την τελευταία διετία. Μια έκρηξη που περιγράφεται ως πρωτοφανές οικοδομικό μπουμ αντίστοιχο με αυτό της δεκαετίας του 2000 πριν από την κρίση. Τότε ανησυχούσαμε για το αν ζούσαμε μια επενδυτική φούσκα και οι φούσκες ως γνωστόν έχουν πεπερασμένο όριο ελαστικότητας· κάποια στιγμή σκάνε. Τη συγκεκριμένη την πρόλαβε η κρίση που παρέσυρε ολισθικά ολόκληρη τη χώρα.

Σήμερα; Όντως βιώνουμε μια αντίστοιχη κατάσταση ή μετά από μια δεκαετία έντονης απραξίας στο χώρο ως αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης, των μνημονίων και της περιόδου λιτότητας όποια κινητικότητα παίρνει άλλες διαστάσεις;

Της Εύης Μποτσαροπούλου

Όντως η Λάρισα μοιάζει να βρίσκεται σε έναν οργασμό ανοικοδόμησης με πολλές νέες πολυκατοικίες να έχουν μόλις αποπερατωθεί ή να βρίσκονται σε στάδιο ανέγερσης. Το βλέπουμε τόσο στο κέντρο όσο και στις συνοικίες. Παλιά κτίρια γκρεμίζονται, άδεια οικόπεδα κτίζονται. Ο ευρύτερος κλάδος του real estate ξαναπήρε μπρος. Μαζί με τις νέες οικοδομές παρατηρείται και μια έντονη τάση ανακαίνισης παλιών διαμερισμάτων. Όλα αυτά μαζί έχουν ανεβάσει τις τιμές στα ακίνητα είτε πρόκειται για αγοραπωλησία είτε για ενοικίαση. Είναι θέμα προσφοράς και ζήτησης. Έτσι κινούνται άλλωστε οι ελεύθερες οικονομίες… “Laissez faire et laissez passer”, από τον 18^ο αιώνα το λένε οι Γάλλοι οικονομολόγοι, το υιοθέτησε αργότερα και ο Άνταμ Σμιθ.

Αυτή η αίσθηση μου κίνησε το ενδιαφέρον. Πια είναι η πραγματική υφιστάμενη κατάσταση αναφορικά με την ανοικοδόμηση στη Λάρισα; Πως διαμορφώθηκε πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την οικονομική κρίση.

Τι δείχνουν τα επίσημα στοιχεία από τη δεκαετία του 1950 και έκτοτε;

Ε λοιπόν, τα στοιχεία εκπλήσσουν…

Παραχωρήθηκαν στο onlarissa.gr για τις ανάγκες του παρόντος ρεπορτάζ οι άδειες όπως έχουν καταγραφεί ανά έτος από το 1951 έως σήμερα (να διευκρινίσουμε ότι πρόκειται για άδειες μεγάλης κλίμακας που αφορούν διάφορες εργασίες, η πλειοψηφία τους όμως αντιστοιχεί σε άδειες ανέγερσης πολυώροφων οικοδομών/πολυκατοικιών, οπότε μπορούμε να έχουμε μια αντιπροσωπευτική εικόνα παρακολουθώντας το ιστορικό) από το Τμήμα Τοπογραφικών και Πολεοδομικών Εφαρμογών και το Τμήμα GIS του Δήμου Λαρισαίων και το ΤΕΕ μέσα σε εντυπωσιακά σύντομο χρονικό διάστημα. Τους ευχαριστώ θερμά.

Να διευκρινίσουμε ότι οι οικοδομικές άδειες από το 1950 έως το 1981 εκδιδόταν από το αρμόδιο τμήμα της Νομαρχίας Λάρισας. Στη συνέχεια πέρασαν στο Δήμο και το τμήμα Πολεοδομίας μέχρι το 2019 οπότε και εκδίδονται ηλεκτρονικά από τον υπεύθυνο μηχανικό του έργου μέσα από την ψηφιακή πλατφόρμα του ΤΕΕ.

Από το 1951 έως σήμερα οι τρεις χρονιές με τη μικρότερη ανοικοδόμηση είναι το 1956, όπου και εκδόθηκαν 136 άδειες, το 1961 με 118, ενώ το χαμηλότερο νούμερο καταγράφεται το 2004 με μόλις 117 άδειες.

Οι χρονιές δε στις οποίες καταγράφονται τα υψηλότερα νούμερα είναι το 1981 όπου εκδόθηκαν 1127 (!) άδειες και το 2005 με 858.

Για την τρέχουσα χρονιά του 2025 δεν υπάρχουν επίσημα συγκεντρωτικά στοιχεία. Όσα συγκεντρώθηκαν προέκυψαν από αναζήτηση στο διαδίκτυο και δη στην πλατφόρμα spitogatos.gr. Με κάθε επιφύλαξη, φαίνεται ότι σήμερα στη Λάρισα βρίσκονται υπό ανέγερση συνολικά 69 πολυκατοικίες, οι οποίες γεωγραφικά κατανέμονται με 11 στο κέντρο, με 10 στη Νέα Πολιτεία και Νεράιδα αντιστοίχως, ενώ ακολουθούν οι συνοικίες της Φιλιππούπολης, των Ηπειρώτικων, των Αμπελόκηπων και της Χαραυγής κ.ο.κ.

Σχολιάζοντας τα στοιχεία…

Αυτό που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι ότι το έτος 2014 καταγράφονται 117 άδειες, με το νούμερο αυτό να είναι το χαμηλότερο σε μια διαδρομή 75 ετών που αντιστοιχεί ουσιαστικά σε όλη την πορεία μετατροπής της Λάρισας από μία λασπούπολη με μονοκατοικίες και κάποια διώροφα οικήματα σε μια σύγχρονη αστική πόλη, όπως φαίνεται και από το σχεδιάγραμμα που ακολουθεί και καταγράφει τις διαδοχικές επεκτάσεις του σχεδίου πόλεως της Λάρισας.

Οι διαδοχικές επεκτάσεις της Λάρισας (Πηγή: Λυτροκάπης κ.ά., 2009: 43)

Αν δε λάβουμε υπόψη ότι ουσιαστικά η εικόνα της Λάρισας με τα χαμηλά κτίρια παραμένει η ίδια μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1970 όπως προκύπτει από ιστορικά φωτογραφικά τεκμήρια, η πτώση του 2014 παίρνει άλλες διαστάσεις.

Περαιτέρω, εντύπωση προκαλεί ότι ενώ στο συλλογικό ασυνείδητο των Λαρισαίων το μεγάλο οικοδομικό μπουμ προσδιορίζεται τη δεκαετία από 1997 έως το 2007 με το υψηλότερο νούμερο να είναι αυτό του 2005 με 858 άδειες, παρατηρώντας τα στοιχεία βλέπουμε τα νούμερα της περιόδου αυτής δεν διαφέρουν ιδιαίτερα από την δραστηριότητα που παρατηρείται από τη δεκαετία του 1970 και μετά. Και τελικά προκύπτει ότι η χρονιά του μεγάλου οικοδομικού οργασμού της πόλης ήταν το 1881 όταν εκδόθηκαν συνολικά 1127 άδειες.

Σε μια πιο προσεκτική παρατήρηση του χρονοδιαγραμμάτων βλέπουμε ότι η ανοικοδόμηση της πόλης αρχίζει της περίοδο της Χούντας και κορυφώνεται στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ενώ περνά μια δεύτερη οικοδομική άνοιξη μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 2000.

Επίσης, η περίοδο της κρίσης χρέους της Ελλάδας αποτυπώνεται ξεκάθαρα στα στοιχεία και ξεκινά από το 2008 και κορυφώνεται το 2014 καταγράφοντας το χαμηλότερο νούμερο όλων των εποχών για την πόλη της Λάρισας. Αυξητική τάση δε παρατηρείται από το 2021 και μετά, χρονική περίοδος που συμπίπτει με το τέλος της πανδημίας του Covid που παράτεινε ακόμη περισσότερο την εικόνα που είχε διαμορφωθεί με την προηγούμενη δεκαετή οικονομική κρίση.

…

Το ιστορικό πολεοδομικό timeline της Λάρισας…

Στην απογραφή του 1881 η Λάρισα είχε 13.500 κατοίκους. Το 1883 η Λάρισα αποκτά το πρώτο ρυμοτομικό σχέδιο, το οποίο αναθεωρείται το 1884, οριστικοποιείται το 1889 και μένει αναλλοίωτο μέχρι το 1964.

Μέχρι την περίοδο του πολέμου, ο πληθυσμός της πόλης υπερδιπλασιάζεται. Το 1920 έχει 22.401 κατοίκους και το 1940 φτάνει τους 35.344, οι οποίοι στην πλειοψηφία τους εγκαθίσταται στη περιοχή του κέντρου και γύρω από αυτή με αποτέλεσμα να αρχίσουν να εμφανίζονται φαινόμενα οικοδομικής συμφόρησης. Μετά τον εμφύλιο πόλεμο άρχισε να εισρέει στη Λάρισα νέος πληθυσμός από την ύπαιθρο που δημιουργεί άμεσες ανάγκες για νέες κατοικίες και οδηγεί στην απρογραμμάτιστη ανάπτυξη της πόλης. Η ανοικοδόμηση δημιουργεί προβλήματα στην πολεοδομική οργάνωση έτσι η πόλη επεκτείνεται εκτός των τειχών, όπως αυτά είχαν καθοριστεί από την Τουρκοκρατία και σήμερα αντιστοιχούν στη ζώνη του εσωτερικού δακτυλίου της πόλης.

Η πρώτη πολυκατοικία που χτίζεται στη Λάρισα είναι στη συμβολή των οδών Βασ. Παύλου (σήμερα Μανδηλαρά) και Μ. Αλεξάνδρου, γνωστή ως η πολυκατοικία του (Φώτη) Παπά. Αυτή είναι και η πρώτη πολυκατοικία που κατεδαφίζεται στη Λάρισα και στη θέση ανεγείρεται η γωνιακή οικοδομή που υπάρχει μέχρι σήμερα και στο ισόγειό της στεγαζόταν το fast food “Stamy’s”. Λίγο αργότερα, απέναντι ακριβώς σηκώνεται η πολυκατοικία που διασώζεται μέχρι σήμερα και στο ισόγειό της φιλοξενεί το ζαχαροπλαστείο «Έξαρχος».

Την δεκαετία του ΄50 και ‘60 η Λάρισα πλήττεται από καταστροφικούς σεισμούς με αποτέλεσμα την επισκευή ή ανοικοδόμηση του μεγαλύτερου μέρους των κτιρίων χωρίς όμως να γίνει ταυτόχρονα καμία πολεοδομική αναμόρφωση του σχεδίου. Την ίδια περίοδο, η ραγδαία πληθυσμιακή αύξηση και η όλο και μεγαλύτερη έξαρση της αυθαίρετης  δόμησης, σε συνδυασμό με την παντελή έλλειψη χωροταξικής και πολεοδομικής πολιτικής επιδεινώνουν τις συνθήκες της ποιότητας ζωής και υποβαθμίζουν το αστικό περιβάλλον.

Το 1955 νομοθετείται ο νέος ΓΟΚ με τον οποίο καθορίστηκαν διαφορετικά συστήματα δόμησης και χωρίστηκαν οι πόλεις και οι οικισμοί σε διαφορετικές ζώνες όπου και προβλεπόταν διαφορετικοί συντελεστές δόμησης. Ο ΓΟΚ του ’55 είναι αυτός που καθόρισε τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώθηκε το κέντρο σε όλες τις ελληνικές πόλεις, με τη μορφή δηλαδή που το βλέπουμε σήμερα.

Το τέλος της δεκαετίας του ’60, σημαίνει για την Λάρισα, όπως και για τις περισσότερες ελληνικές πόλεις, την αρχή μιας νέας περιόδου ανοικοδόμησης που θα φέρει ριζικές αλλαγές στην αστική μορφολογία. Είναι η εποχή της αντιπαροχής, που θα αντικαταστήσει την μονώροφη ή διώροφη επώνυμη κατοικία με την αστική πολυκατοικία και τον κήπο και την αυλή με τον τσιμεντωμένο ακάλυπτο χώρο. Η έντονη αυτή διαδικασία  αντικατάστασης των κτιρίων με πολυκατοικίες είχε ως αποτέλεσμα σήμερα να έχουν διατηρηθεί λιγότερο από το 10% των κτιρίων που κτίσθηκαν μέχρι το 1950.

Ο ΓΟΚ του ΄73 είναι αρκετά κοντά σε αυτόν του ΄55 και έρχεται να καθιερώσει κυρίως μεγαλύτερες αποστάσεις μεταξύ των δρόμων και των κτιρίων και ορίζει την κάλυψη του οικοπέδου στο 70%. Ο υπολογισμός του μέγιστου ύψους κτιρίου στην πρόσοψη βασίζεται στο «συνεχές σύστημα δόμησης», ενώ οι  επιτρεπόμενοι όροφοι εξαντλούνται σε βαθμιδωτές εσοχές. Αρχίζει η εποχή που οι πολυκατοικίες της Λάρισας γεμίζουν με ρετιρέ.

Μόλις ένα χρόνο μετά, το 1974, γίνεται η πρώτη σοβαρή προσπάθεια πολεοδομικού σχεδιασμού με τη συμμετοχή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και διαφόρων φορέων της πόλης και εκπονείται το πρώτο Ρυθμιστικό Σχέδιο. Το Ρυθμιστικό Σχέδιο δεν θεσμοθετήθηκε ποτέ, όμως το 1976 και το 1979, έγιναν σημαντικές επεκτάσεις στο σχέδιο πόλεως.

Το 1985 έχουμε νέο ΓΟΚ ο οποίος αντανακλά το ευρύτερο πνεύμα πολεοδομικής αναθεώρησης της εποχής. Δημιουργεί το πλαίσιο αναθεώρησης πολλών πολεοδομικών σχεδίων, ενώ παράλληλα εφαρμόζει ενιαία αντιμετώπιση όλων των περιοχών των πόλεων και των οικισμών. Παράλληλα, καθιερώνει την ελεύθερη τοποθέτηση του κτιρίου στο οικόπεδο.

Το 1986  θεσμοθετείται νέο Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο της Λάρισας, ενώ το 1988– 89 επεκτείνεται το  σχέδιο πόλης και αναθεωρείται το σχέδιο των περιοχών επέκτασης του 1976 και 1979. Έτσι η πόλη οροθετήθηκε στη σημερινή της έκταση, που περιλαμβάνει 19 πολεοδομικές ενότητες.