Απ΄το «γκουανό» των σπηλαίων της Μαγνησίας στη “Μικροβιακή Κιβωτό” για όλο τον κόσμο!

Για την ανακάλυψη νέων μικροοργανισμών με πιθανή φαρμακευτική δράση, τη διεθνή τους διάκριση και τη θεωρία της «Μικροβιακής Κιβωτού», που ανοίγει νέους δρόμους για τη φαρμακολογία, τη γεωργία και την κατανόηση της ζωής στη Γη, μίλησαν, φιλοξενούμενοι στο στούντιο του Ράδιο Ένα 102,5, δύο ερευνητές του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, οι καθηγητές Γιώργος Μιχαήλ και Γιάννης Βαγγέλας.

Συνέντευξη στον Ηλία Κουτσερή

Η διορατικότητα και η ανήσυχη σκέψη αποτελούν κινητήρια δύναμη για την πρόοδο – κι αυτό αποδεικνύουν με τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο οι δύο ακαδημαϊκοί. Με κοινή αφετηρία το ΤΕΙ Λάρισας, και αργότερα τον Βόλο, συνέχισαν τη συνεργασία τους μέσα από την αγάπη τους για τη γνώση και την επιστήμη. «Είχαμε πάντα ανήσυχα πνεύματα», θυμάται ο κ. Μιχαήλ. «Δουλεύαμε σε δύσκολα περιβάλλοντα, όχι στα εύκολα. Εκεί βρήκαμε κοινό τόπο και τα παντρέψαμε όλα σε ένα».
Η συνεργασία τους γέννησε μια σειρά από έρευνες που άνοιξαν νέους δρόμους στη μικροβιολογία, με επίκεντρο τους μικροοργανισμούς των σπηλαίων και τις ιδιότητές τους. Από τη μελέτη του μικροβιώματος των νυχτερίδων έως την δημιουργία της λεγόμενης «Μικροβιακής Κιβωτού», το έργο τους έχει ήδη αποσπάσει διεθνή αναγνώριση.Πρόκειται για μικρόβια από μικροβίωμα νυχτερίδων τα οποία μπορούν να αποτελέσουν αντιβιοτικά σε νέα φάρμακα για την προστασία των ανθρώπων,αλλά και του περιβάλλοντος.

Η αρχή: τα μικρόβια των νυχτερίδων και μια διεθνής διάκριση

Η πρώτη τους ερευνητική προσπάθεια αφορούσε στο μικροβίωμα των νυχτερίδων και την αναζήτηση μικροοργανισμών που θα μπορούσαν να παράγουν ουσίες με πιθανή φαρμακευτική δράση. «Ήταν το πρώτο μας βήμα», εξηγεί ο Γιώργος Μιχαήλ. «Ψάχναμε μικρόβια που να παράγουν ουσίες με ιδιαίτερες ιδιότητες. Το πετύχαμε, το δημοσιεύσαμε και αυτή η εργασία βραβεύτηκε».Η συγκεκριμένη μελέτη, που παρουσίαζε μικροβιακά είδη με ενδιαφέρουσες βιοδραστικές ουσίες, βραβεύτηκε στο Παγκόσμιο Συνέδριο Μικροβιολογίας του 2021, καταλαμβάνοντας τη 2η θέση ανάμεσα σε περισσότερες από 2.000 εργασίες, και ήταν η μοναδική ελληνική συμμετοχή που διακρίθηκε. «Όταν μου το είπε ο Γιώργος, δεν το πίστευα», θυμάται οκ. Γιάννης Βαγγέλας. «Μόνο πέντε εργασίες βραβεύτηκαν σε σύνολο χιλιάδων. Το ποσοστό ήταν γύρω στο 0,25%, και η δική μας ήταν η μόνη από την Ελλάδα».

Μέσα στα σπήλαια: ένα επικίνδυνο αλλά γοητευτικό ταξίδι

Η έρευνα των δύο επιστημόνων δεν περιορίστηκε στα εργαστήρια. Με τη βοήθεια και της Δρ. Ρεϊζοπούλου απ΄το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, η οποία συνεργάζεται με το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, κατάφεραν να προσεγγίσουν σπήλαια της Θεσσαλίας, όπως εκείνο στο Μαλάκι αλλά και της λίμνης Κάρλας.«Το περιβάλλον είναι δύσκολο και επικίνδυνο», εξηγεί ο Μιχαήλ. «Η είσοδος απαιτεί προσοχή, ειδικές γνώσεις και φυσική αντοχή. Εμείς είμαστε επιστήμονες, όχι σπηλαιολόγοι, οπότε η βοήθεια των ειδικών ήταν καθοριστική». Στο σπήλαιο του Μαλακίου, η ομάδα συνάντησε «απόλυτο σκοτάδι και μια τεράστια αποικία νυχτερίδων στην οροφή». Η δειγματοληψία έγινε με αργές, προσεκτικές κινήσεις, ώστε να μη διαταραχθεί η ισορροπία του οικοσυστήματος.

Από το γκουανό στη “Μικροβιακή Κιβωτό” (microbial ark)

Η έρευνα ξεκίνησε με τη μελέτη του γκουανό, των κοπράνων ουσιαστικά των νυχτερίδων, από όπου απομονώθηκαν μικροοργανισμοί με ιδιαίτερες βιολογικές ιδιότητες. Από αυτά τα δείγματα, οι επιστήμονες εντόπισαν δύο νέα είδη του γένους Eratia – πρόκειται για την πρώτη αναφορά τέτοιων μικροοργανισμών, οι οποίοι παράγουν μεταβολίτες με πιθανές φαρμακευτικές εφαρμογές.
«Στην πρώτη μας εργασία διαπιστώσαμε ότι αυτές οι ουσίες έχουν δράση εναντίον μυκήτων που είναι βλαβεροί στα φυτικά περιβάλλοντα», λέει ο κ. Μιχαήλ.
«Ήταν η αρχή μιας σειράς ανακαλύψεων». Στη συνέχεια, προχώρησαν στη μελέτη μικροβίων που αναπτύσσονται στους τοίχους και το έδαφος των σπηλαίων, όπου παρατήρησαν ότι καλύπτονται από στρώσεις πετρωμάτων που τα προστατεύουν. «Με τα χρόνια, δημιουργούνται στιβάδες που εγκλωβίζουν τα μικρόβια. Εκείνα παραμένουν “προφυλαγμένα” και μπορούν να διατηρηθούν για αιώνες», εξηγεί ο Μιχαήλ. Αυτή η ανακάλυψη οδήγησε στη διατύπωση του όρου «Μικροβιακή Κιβωτός», που ήδη έχει υιοθετηθεί ήδη από επιστήμονες σε Ρουμανία και Ισπανία.«Η λέξη ‘κιβωτός’ δίνει βάθος και νόημα», προσθέτει ο Βαγγέλας. «Αποφασίσαμε να την χρησιμοποιήσουμε γιατί δεν είναι απλώς καταφύγιο. Είναι μια αποθήκη ζωής, ένας χώρος που διαφυλάσσει μικροοργανισμούς από παλαιότερες εποχές. Είναι σαν να κουβαλούν μέσα τους μνήμη».

Η “μνήμη” των μικροβίων και η νέα γνώση

«Οι μικροοργανισμοί έχουν μνήμη», τονίζει ο Μιχαήλ. «Μπορούν να μας ταξιδέψουν πίσω στο παρελθόν και να μας δείξουν πώς εξελίχθηκε η επιφάνεια του πλανήτη, πώς ακραία περιβάλλοντα ήρθαν σε ισορροπία. Αυτό το παρουσιάσαμε σε δημοσιεύσεις μας από το 2021, και πλέον χρησιμοποιείται ως μεθοδολογία από άλλες ομάδες στο εξωτερικό».Ο κ. Βαγγέλας συμπληρώνει ότι η απομόνωση μικροοργανισμών είναι δύσκολη υπόθεση: «Μπορούμε να απομονώσουμε μόλις ένα μικρό ποσοστό, 1 έως 5%. Ωστόσο, το γενετικό υλικό τους βρίσκεται εκεί, και έχουμε αναπτύξει μεθόδους για να το εντοπίσουμε. Μέσα από αυτό μπορούμε να δούμε τη “μικροβιακή τέχνη” – το microbial art, όπως το ονομάσαμε – δηλαδή τον τρόπο με τον οποίο οι μικροοργανισμοί διαμορφώνουν το περιβάλλον τους και αποτυπώνουν την ιστορία του».

Από τη φαρμακολογία στη γεωργία: οι εφαρμογές

Ο κ. Γιάννης Βαγγέλας, ειδικός στις φυτικές ασθένειες, τονίζει τη σύνδεση των ερευνών με τη γεωργική και φαρμακευτική πράξη. «Το αντικείμενό μου είναι οι ασθένειες στη φυτική παραγωγή• αυτό υπηρετώ», λέει. «Οι ακτινομύκητες που μελετάμε παράγουν αντιβιοτικές ουσίες. Αν μπορέσουμε να τις απομονώσουμε και να τις αναπτύξουμε, μπορεί να προκύψουν σημαντικές ανακαλύψεις για τη φαρμακολογία, τη γεωργία και τη ζωική παραγωγή».Παράλληλα, ο καθηγητής εξηγεί ότι «ήδη υπάρχει μια τάση τα φυτά να επενδύονται όχι μόνο με χημικές ουσίες αλλά και με μικροοργανισμούς, όπως οι βάκιλοι, που ενισχύουν τη φυσική τους αντοχή και προσφέρουν φυτοπροστασία».

Απόδοση ραδιοφωνικής συνέντευξης :Αλίκη Γεωργοπούλου , Μαριάνθη Λίκαϊ / magnesianews.gr