Case study… Η μοναδική περίπτωση στη Λάρισα: Πόσος χρόνος, χρήμα, γραφειοκρατία χρειάστηκε για να διασωθεί το προπολεμικό κτίριο (φωτό)

Πριν από δύο εβδομάδες περίπου όταν περπάτησα σχεδόν όλο το κέντρο της πόλης για το ρεπορτάζ για τα άδεια καταστήματα στη Λάρισα, βίωσα μια ιδιαίτερη εμπειρία. Απορροφημένη ούσα στην καταμέτρηση και με επιβαρυμένη διάθεση σταδιακά αυξανόμενη λόγω της κατάστασης, είδα ξαφνικά μπροστά μου ένα κτίριο. Ή μάλλον καλύτερα ένα κουφάρι· έναν σκελετό. Ή μάλλον καλύτερα ένα σκηνικό. Στο χρώμα της πέτρας και του ροζ της πούδρας.

Έτσι μου φάνηκε το κτίριο επί της Λάμπρου Κατσώνη 6 που στέγαζε το Λαρισαϊκό Ωδείο στον πρώτο όροφο και μια κάβα στο ημιυπόγειο. Άργησα να καταλάβω για ποιο κτίριο μιλάμε. Με είχε συνεπάρει, με είχε αιφνιδιάσει το θέαμα. Ήταν τόσο παράταιρο μέσα στον αστικό ιστό, ανάμεσα στις πολυκατοικίες. Τι έκανε αυτό εκεί; Κοντοστάθηκα για να διαβάσω την αναρτημένη ταμπέλα του έργου, του ενταγμένου, πλέον, στο Πρόγραμμα «Θεσσαλία» 2021-2027. «Κέντρο ανοιχτής υποστήριξης για παιδιά με σύνδρομο Down»… το προπολεμικό κτίριο της δεκαετίας του 1930 που μετά την αναστήλωση και αναπαλαίωσή του θα στεγάσει τα παιδιά του Συλλόγου Γονέων και Φίλων Ατόμων με σύνδρομο Down Θεσσαλίας «Ο Κύκνος».

Της Εύης Μποτσαροπουλου

Πριν επεξεργαστώ τις πληροφορίες και συνειδητοποιήσω για ποιο κτίριο, έργο, φορέα μιλάμε -σε αυτά τα κλάσματα του δευτερολέπτου που η σκέψη προλαβαίνει να κάνει μεγάλο ταξίδι συνειρμών, συνδέσεων και αναμνήσεων- συνειδητοποίησα ότι άλλη μια φορά αισθάνθηκα το ίδιο. Μικρή πολύ, όταν είδα για πρώτη φορά το λιμάνι του Ρεθύμνου. Ήταν σαν να έβλεπα μακέτα σε στούντιο σινεμά. Σαν τα κτίρια να είχαν μόνο προσόψεις. Και υποστυλώματα κρυφά. Σαν να μην υπήρχαν πραγματικά. Η διαφορά στη Λάμπρου Κατσώνη ήταν ότι η «μακέτα» είναι τρισδιάστατη.

Και ένιωσα έντονα την ανάγκη να μάθω όλες τις λεπτομέρειες, το χρονοδιάγραμμα του έργου, την ιστορία του κτιρίου. Άλλωστε, το κτίριο αυτό αποτελεί ένα case study· μάλλον είναι το μοναδικό παλιό κτίριο της πόλης που το βλέπουμε να διασώζεται σε μια περίοδο που ασχολούμαστε έντονα με το ιστορικό κτιριακό απόθεμα της Λάρισας που λιγοστεύει, τις μνήμες που χάνονται, τις παρεμβάσεις που δεν γίνονται και όλα τα συναφή. Η συζήτηση γνωστή…

Η πρώτη μου σκέψη ήταν ποιο είναι αυτό το κτίριο και γιατί αποφασίστηκε να διασωθεί.

Η δεύτερη ήταν το πώς· η διαδικασία όλη. Που ξεκίνησε ανεπίσημα το 2012, επίσημα το 2018. Με ενδιάμεσα σημαντικά ορόσημα το 2019, το 2022, το 2024 και την Παρασκευή που μας πέρασε. Και το ποιοι.

…

Το κτίριο…

Σύμφωνα με την αναφορά του ΤΕΕ, Τμήμα Κ & Δ Θεσσαλίας, του 1993 όπως αυτή επικαιροποιήθηκε το 2022, το κτίριο αναφέρεται ως προπολεμικό· πιθανολογείται ότι κατασκευάστηκε τη δεκαετία του 1930 περίπου για στεγάσει κατοικία. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 έως τα μέσα περίπου αυτής του 2010, στεγάστηκε στο ημιυπόγειο εμπορικό κατάστημα και δη κάβα, ενώ στο επάνω τμήμα λειτούργησε το «Λαρισαϊκό Ωδείο» ένα ιδιωτικό ωδείο της πόλης. Στην ίδια ως άνω αναφορά του ΤΕΕ το κτίριο, συνολικής δόμησης 300 τ.μ., χαρακτηρίστηκε ως ενδιαφέρον και όχι ως αξιόλογο, με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του τις δύο κολώνες που ορίζουν την είσοδο και την τοξοειδή κατασκευή επί της στέγης. Δεν έχουμε περαιτέρω πληροφορίες για τον αρχικό ιδιοκτήτη, για τον αρχιτέκτονα που το σχεδίασε, πάρα τα όσα συμπεραίνουμε από την σημερινή του ιδιοκτησιακή νομική μορφή μετά από δωρεά, ήτοι ότι πρόκειται για ΝΠΙΔ με την επωνυμία «Δημοτικό Γηροκομείο Λάρισας – Κληροδοτήματα Αγγ. Λάππα, Δημ. Χατζηζωγίδη – Αθαν. Χαλκιόπουλου» στο οποίο προεδρεύει ο εκάστοτε εκλεγμένος Δήμαρχος της πόλης.

Το timeline…

Το 2012 ιδρύεται ο Σύλλογος Γονέων και Φίλων Ατόμων με σύνδρομο Down Θεσσαλίας «Ο Κύκνος» στον οποίο προεδρεύει ο μηχανικός και δημοτικός σύμβουλος Ντίνος Διαμάντος. Τότε αρχίζουν οι πρώτες σκέψεις, τα πρώτα όνειρα, προκειμένου τα παιδιά του συλλόγου να αποκτήσουν μια δική τους στέγη στην οποία θα μπορούν να δραστηριοποιούνται και να αλληλοεπιδρούν με την κοινωνία της Λάρισας.

Το πρώτο ορόσημο είναι το 2018 όταν ο Σύλλογος «Κύκνος» την 1^η Απριλίου υπογράφει το μισθωτήριο του ακινήτου με το Δημοτικό Γηροκομείο μετά από ομόφωνη απόφαση του Δ.Σ. και την ιδιαίτερη συμβολή της Κατερίνας Ζιαζιά. Η μίσθωση πρέπει να είναι μακροχρόνια και λήγει το 2030. Έκτοτε μέχρι και σήμερα ο «Κύκνος» καταβάλει αδιαλείπτως το συμφωνηθέν μίσθωμα. Σύμφωνα με τα όσα ορίζονται σε αυτό «Το μίσθιο θα χρησιμοποιείται για την εκπλήρωση των προβλεπόμενων από το καταστατικό του μισθωτή σκοπών, ιδίως δε με τις ακόλουθες χρήσεις: ως χώρος στέγασης γραφείων, πωλητηρίου, εντευκτηρίου – λέσχη, χώρος υγειονομικού ενδιαφέροντος, χώρος συνάθροισης κοινού, χώρος εκπαίδευσης – σεμιναρίων, χώρος πολλαπλών εκδηλώσεων κλπ, όπως περιγράφονται ρητά ή απορρέουν εξ αυτού στο ισχύον εγκεκριμένο καταστατικό του. (…) Ειδικώς, χορηγείται με το παρόν, η έγκριση προς τον μισθωτή σε θέματα συνεργασίας με το Δήμο Λαρισαίων (και κάθε νομικό πρόσωπο ή επιχείρησή του), την Περιφέρεια Θεσσαλίας και την Περιφερειακή Ένωση Δήμων Θεσσαλίας (ΠΕΔ), το Πανεπιστήμιο και τα ΤΕΙ Θεσσαλίας και αναγνωρισμένους Φορείς της πόλης (ΤΕΕ, Επιμελητήριο, Ιατρικό Σύλλογο, ΓΕΩΤΕΕ, Οικ. Επιμελητήριο κλπ) – κατά συνέπεια, την σύναψη όπως Προγραμματικής Σύμβασης, που θα προβλέπει είτε αμοιβαίες υποχρεώσεις, χρήσεις, πρόσβασης των καταστατικών σκοπών του, κοινωνικού, πολιτιστικού, εκπαιδευτικού και ψυχαγωγικού χαρακτήρα κοινών δράσεων, χρήσης, συντήρησης και χρηματοδότησης ακόμη και του μισθίου. (…) Ο «εκμισθωτής» έχει δικαίωμα να κάνει χρήση χώρων του μισθίου τουλάχιστον για τρεις (3) εκδηλώσεις κάθε έτος διάρκειας μέχρι και 3 ημερών ανά εκδήλωση, τόσο από μόνος του όσο και σε συνδιοργάνωση με τον «μισθωτή» ή άλλον».

Έχουν όλα προβλεφθεί, μένει να ακολουθήσουν τα επόμενα βήματα…

Το Ιούλιο του 2019 ο Δήμος Λαρισαίων εντάσσει με ομόφωνη απόφαση του ΔΣ την προγραμματική σύμβαση και τη σύναψη εκτέλεσης του έργου (έγκριση χρηματοδότησης, δημοπρασία, εκτέλεση με επίβλεψη της Τεχνικής Υπηρεσίας του Δήμου). Πρόκειται για ένα έργο, αρχικής χρηματοδότησης 162.000 ευρώ με δικαιούχο τον Δήμο Λαρισαίων και φορέα λειτουργίας τον Σύλλογο Γονέων και Φίλων Ατόμων με σύνδρομο Down Θεσσαλίας.

Το επόμενο μεγάλο βήμα γίνεται το 2022 όταν ο τότε περιφερειάρχης Κ. Αγοραστός έδωσε την έγκριση για την υπογραφή της σύμβασης του έργου, συνολικού προϋπολογισμού ένταξης 934.550 ευρώ, με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ Θεσσαλίας 2021-2027 στο πλαίσιο του προγράμματος (ΒΑΑ) Βιώσιμης Αστικής Ανάπτυξης. Φορέας υλοποίησης είναι ο Δήμος Λαρισαίων και φορέας λειτουργίας της πρότυπης Δομής, ο Σύλλογος Γονέων και Φίλων ατόμων με Σύνδρομο Down Θεσσαλίας «Ο ΚΥΚΝΟΣ». Το έργο περιλαμβάνει την ανακαίνιση και ενίσχυση του στατικού φορέα του διωρόφου κτιρίου, όπου στο ημιυπόγειο αναμένεται να δημιουργηθεί χώρος υποδοχής, χώρος έκθεσης, χώρος φιλοξενίας επισκεπτών, χώρος εκπαίδευσης, χώρος πολλαπλών δραστηριοτήτων και υποστήριξης, χώρος κουζίνας και χώροι υγιεινής (WC ΑμεΑ και WC) συνολικού εμβαδού 150 τ.μ.. Στο ισόγειο του κτιρίου αναμένεται να δημιουργηθεί χώρος υποδοχής, χώρος διοίκησης και γραφείου του Διοικητικού Συμβουλίου του Συλλόγου Γονέων και Φίλων Ατόμων με σύνδρομο Down Θεσσαλίας, χώρος πολιτιστικών δράσεων και ψυχαγωγίας, χώρος προσωρινής διημέρευσης, χώροι υγιεινής (WC ΑμεΑ και WC), χώρος πολλαπλών δραστηριοτήτων και εκδηλώσεων και χώρος ενημέρωσης και συμβουλευτικών συναντήσεων.

Η Τεχνική Υπηρεσία του Δήμου Λαρισαίων δημοπράτησε το έργο και στις 22/12/2023 υπογράφηκε η σύμβαση από το δήμαρχο Λαρισαίων Απ. Καλογιάννη με τον ανάδοχο εργολάβο Κων. Μπουλογιάννη, παρουσία του προέδρου του «ΚΥΚΝΟΥ» Κων. Διαμάντου, ο οποίος πρέπει σε 365 ημέρες από την υπογραφή να παραδώσει το έργο.

Ωστόσο, το έργο δεν κατάφερε να ολοκληρωθεί εμπρόθεσμα, μέσα στα πλαίσια της ΒΑΑ, λόγω των ευρημάτων κατά την υλοποίησή του, οπότε και χρειάστηκε να ενταχθεί στην επόμενη ΒΑΑ. Τον Νοέμβριο του 2024 ο νυν Περιφερειάρχης Δ. Κουρέτας υπέγραψε την επανένταξη του έργου με καταληκτική ημερομηνία ολοκλήρωσης του τον Ιούνιο του 2026.

Να αναφέρουμε ότι ήδη κατά τη διετία 2017-2019, έγιναν οι μελέτες (προμελέτη, μελέτη, έκδοση οικοδομικής άδειας) οι οποίες υπήρξαν δωρεά του τεχνικού γραφείου Διαμάντου & Βασιλικής Ναπ. Περιστέρη σε συνεργασία με τους στατικούς μηχανικούς  αφούς Δημήτρη και Τάσο Νικολαΐδη και του μηχανολόγου Γιώργου Καραβιδέ. Η τελική τροποποίηση της αρχιτεκτονικής μελέτης ανατέθηκε στον αρχιτέκτονα μηχανικό Αντώνη Μόρα. Ο εργολάβος που ανέλαβε το έργο με την ολοκλήρωση της δημοπράτησης του είναι ο Κώστας Μπουλογιάννης με επιβλέπουσα μηχανικό την υπεύθυνη από πλευράς Δήμου κα Ευστρατίας Τεκελή.

Τα έργα που έχουν υλοποιηθεί μέχρι σήμερα ήταν να γκρεμιστούν η στέγη, τα πατώματα και τα κουφώματα ώστε να εμφανιστεί ο φέροντας οργανισμός, όπου και διαπιστώθηκε περαιτέρω ανάγκη υποστήριξής του με πρόχειρα υποστυλώματα. Λόγω των ευρημάτων κατά την πρόοδο των εργασιών χρειάστηκε αναθεώρηση και ανάγκη τροποποίησης της αρχικής μελέτης η οποία έγινε από τους αφούς Νικολαίδη και κ. Μόρα, ώστε να οριστικοποιηθεί η τελική μελέτη εφαρμογής, η ενημέρωση της οικοδομικής άδειας και η έγκριση της αρχιτεκτονικής επιτροπής. Οι εργασίες σταμάτησαν μέχρι να ολοκληρωθούν οι ως άνω διαδικασίες, αναμένοντας παράλληλα την τυπική έγκριση της Διαχειριστής Αρχής της Περιφέρειας για την νέα μελέτη.

Προχθές, Παρασκευή 12 Σεπτεμβρίου 2025, σημειώθηκε μια σημαντική εξέλιξη. Μετά από σύσκεψη της Τεχνικής Υπηρεσίας του Δήμου, στην οποία συμμετείχαν ο διευθυντής Τεχνικής Υπηρεσίας και οι επιβλέποντες μηχανικοί, ο μελετητής στατικής μελέτης Δ. Νικολαΐδης, ο εργολάβος και ο πρόεδρος του «ΚΥΚΝΟΥ», όπου λύθηκαν κάποια επιμέρους ζητήματα επί της νέας στατικής μελέτης, αποφασίστηκε οι εργασίες να ξεκινήσουν ξανά την εβδομάδα που μας έρχεται. Αυτές αφορούν την υποστύλωση τους φέροντος οργανισμού με νέο μεταλλικό σκελετό, την κατασκευή πατώματος και στέγης από σκυρόδεμα. Οι εργασίες αυτές συμφωνήθηκε ότι θα έχουν ολοκληρωθεί μέχρι τα τέλη Οκτωβρίου-αρχές Νοεμβρίου. Η εξέλιξη αυτή θεωρήθηκε ιδιαιτέρως ελπιδοφόρα, καθώς αφορά την αποπεράτωση του 70-80% του συνολικού έργου και κάνει τους εμπλεκόμενους φορείς να αισιοδοξούν ότι το έργο θα καταφέρει να ολοκληρωθεί μέχρι τον Ιούνιο του 2026 που αποτελεί την τελική καταληκτική ημερομηνία και ότι δεν θα υπάρξουν σοβαρά προβλήματα, ακόμη και κίνδυνος απένταξης του έργου.

Το συμπέρασμα…

Για να διασωθεί ένα κτίριο από το ιστορικό απόθεμα της πόλης επιφάνειας 300 τ.μ., το οποίο έχει κτιστεί τη δεκαετία του 1930 και χαρακτηριστεί ως ενδιαφέρον από το ΤΕΕ από το 1993 λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του τις δύο κολώνες που ορίζουν την είσοδο και την τοξοειδή κατασκευή επί της στέγης, χρειάστηκαν:

• 8 χρόνια επίσημης διαδικασίας
• 14 χρόνια ανεπίσημης διαδικασίας
• 1 μισθωτήριο μεταξύ του ΝΠΙΔ με την επωνυμία «Δημοτικό Γηροκομείο Λάρισας – Κληροδοτήματα Αγγ. Λάππα, Δημ. Χατζηζωγίδη – Αθαν. Χαλκιόπουλου» στο οποίο προεδρεύει ο εκάστοτε εκλεγμένος Δήμαρχος της πόλης και του Συλλόγου Γονέων και Φίλων Ατόμων με σύνδρομο Down Θεσσαλίας «Ο Κύκνος».
• 1 προμελέτη, 1 μελέτη, 1 έκδοση οικοδομικής άδειας δωρεά συγκεκριμένου τεχνικού γραφείου
• 1 προγραμματική σύμβαση και σύναψη εκτέλεσης του έργου του Δήμου Λαρισαίων (έγκριση χρηματοδότησης, δημοπρασία, εκτέλεση με επίβλεψη της Τεχνικής Υπηρεσίας του Δήμου) και του Συλλόγου «ΚΥΚΝΟΣ»
• Μια αρχική χρηματοδότηση 162.000 ευρώ με δικαιούχο τον Δήμο Λαρισαίων και φορέα λειτουργίας τον Σύλλογο Γονέων και Φίλων Ατόμων με σύνδρομο Down Θεσσαλίας.
• Μια αναχρηματοδότηση συνολικού προϋπολογισμού ένταξης 934.550 ευρώ από την Περιφέρεια Θεσσαλίας με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ Θεσσαλίας 2021-2027 στο πλαίσιο του προγράμματος (ΒΑΑ) Βιώσιμης Αστικής Ανάπτυξης.
• 1 δημοπράτηση του έργου από την Τεχνική Υπηρεσία του Δήμου Λαρισαίων
• 1 υπογραφή σύμβασης μεταξύ του δημάρχου Λαρισαίων και τον ανάδοχο εργολάβο με πρόβλεψη παράδοσης του έργου σε 365 ημέρες από την υπογραφή
• 1 καθυστέρηση λόγω των ευρημάτων κατά την υλοποίησή του
• 1 τροποποίηση της αρχιτεκτονικής μελέτης
• 1 τελική μελέτη εφαρμογής
• 1 ενημέρωση της οικοδομικής άδειας
• 1 έγκριση της αρχιτεκτονικής επιτροπής
• 1 επανένταξη του έργου στη νέα ΒΑΑ από την Περιφέρειας Θεσσαλίας με καταληκτική ημερομηνία ολοκλήρωσης τον Ιούνιο του 2026.
• 1 τυπική έγκριση της Διαχειριστής Αρχής της Περιφέρειας για την νέα μελέτη (αναμένεται)
• 1 σύσκεψη της Τεχνικής Υπηρεσίας του Δήμου επί της νέας στατικής μελέτης και 1 απόφαση επανεκκίνησης των εργασιών
• Πολλή επιμονή, υπομονή και προσπάθεια από τους εμπλεκόμενους φορείς και δη από αυτόν λειτουργίας του έργου, τον Σύλλογο Γονέων και Φίλων Ατόμων με σύνδρομο Down Θεσσαλίας «ΚΥΚΝΟΣ»

Η διάσωση, επανακαστασκευή και επανάχρηση του κτιρίου επί της Λάμπρου Κατσώνη αποτελεί το μοναδικό παράδειγμα εφαρμογής στην πόλη της Λάρισας, τα στάδια της οποίας περιγράφονται έως σήμερα· δεν γνωρίζουμε, αν και το απευχόμαστε, αν υπάρξουν νέες ανατροπές στο χρονοδιάγραμμα και τη χρηματοδότηση του έργου μέχρι την τελική υλοποίηση του και δη τη λειτουργεία του κτιρίου ώστε τα παιδιά του συλλόγου να αποκτήσουν μια δική τους στέγη στην οποία θα μπορούν να δραστηριοποιούνται και να αλληλοεπιδρούν με την κοινωνία της Λάρισας.

Πρόκειται όντως για ένα case study για το debate της διάσωσης και διατήρησης του ιστορικού κτιριακού αποθέματος της πόλης. Σε εκκρεμότητα βρίσκονται το κτίριο Μουσών που προορίζεται να στεγάσει το Μουσείο Πόλης  (αγοράστηκε από το Δήμο το 2015 και στη συνέχεια ακολούθησε η διαδικασία ανεύρεσης χρηματοδότησης της μελέτης, η διαδικασία υλοποίησης της μελέτης, και η αναζήτηση χρηματοδότησης υλοποίησης του έργου, το οποίο μέχρι σήμερα δεν έχει ενταχθεί στο ΕΣΠΑ), τα δίδυμα κτίρια επί της 31^ης Αυγούστου για τα οποία με απόφαση του ΔΣ άλλαξαν και περιορίστηκαν οι χρήσεις γης στο εν λόγω  οικοδομικό τετράγωνο μόνο για πρόνοια και εκπαίδευση, ώστε να προστατευτούν από ιδιώτες επενδυτές, το κτίριο Γερολημάτου επί της Σεφέρη… στην περίπτωση αυτή υπάρχει η μελέτη δεν υπάρχει όμως εξέλιξη υλοποίησης έργου, και άλλα μέσα στο συγκεκριμένο νομικό καθεστώς που ισχύει στην Ελλάδα και στο πρόγραμμα ΔΙΑΤΗΡΩ με τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ως σήμερα.

Ο καθένας μπορεί να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα.

Ο επίλογος…

Ο επίλογος δεν θα είναι δικός μου. Θα είναι τα λόγια του Συλλόγου Γονέων και Φίλων Ατόμων με σύνδρομο Down Θεσσαλίας «ΚΥΚΝΟΣ» δια στόματος του προέδρου του Ντίνου Διαμάντου: «Εμείς ως «ΚΥΚΝΟΣ» παλεύουμε αυτό το όραμα που κατέθεσα στο 2ο κιόλας συμβούλιο και έγινε αποδεκτό  για την καθημερινότητα των παιδιών μας να είναι εκεί στη δομή και να απασχολούνται σε ό,τι τους αρέσει όλο το χρόνο. Μια δομή όμως ανοιχτή σε όλα τα παιδιά και την τοπική κοινωνία!»

Υ.Σ. Αναρωτιέμαι πόσο πιο χρονοβόρα και κοστοβόρα θα ήταν η διαδικασία στην περίπτωση που δεν εμπλεκόταν ένα κληροδότημα, ένα ΝΠΙΔ, ένας Δήμος, μια Περιφέρεια, ένα ΕΣΠΑ, μια ΒΑΑ και μια κοινωνική συλλογικότητα…