Παλιά παλεύαμε να ανοίξουν, σήμερα να μην κλείσουν: Τα σχολεία στη Λάρισα από την απελευθέρωση μέχρι την μεταπολίτευση (φωτό)…

Αυτή η εβδομάδα ανήκει στα σχολεία. Δικαιωματικά. Ανοίγουν την Πέμπτη, στις 11 Σεπτεμβρίου. Ποιος δεν το ξέρει, άλλωστε; Αυτό τον αγιασμό περιμένουν όλοι. Γονείς, παιδιά, δάσκαλοι και καθηγητές. Η πόλη όλη. Τότε μπαίνει σε σειρά. Για τους περισσότερους ο χρόνος μετρά όχι ημερολογιακά αλλά σχολικά.

Πάντα με εντυπωσίαζε αυτή η ατμόσφαιρα. Κάτι υποβόσκει, το καταλαβαίνεις είσαι δεν είσαι παιδί, έχεις δεν έχεις παιδιά. Ακόμη και αυτά το περιμένουν. Αφού δεν μπορούν να το αποφύγουν… ας το απολαύσουν θα έλεγε κανείς. Δεν είναι όμως έτσι. Είναι κάτι πιο βαθύ, δομικό για τις τοπικές και εν γένει κοινωνίες, οι οποίες χρησιμοποιούν τα σχολεία ως εργαλείο κοινωνιολογικού ρυθμιστικού παράγοντα, με την κυριολεκτική και μεταφορική έννοια του όρου. Και σίγουρα είναι δομικό για τα ίδια τα παιδιά· τον χρόνο τους καθορίζει, την καθημερινότητά τους, την κοινωνική τους ζωή, την προσπάθειά τους, το αποτέλεσμα αυτής… πώς να μην είναι δομικό; Εδώ καθορίζει τη λειτουργία όλης της οικογένειας, της κάθε οικογένειας, της πόλης, της κάθε πόλης. Προσωπικά, ανήκα πάντα στα παιδιά που ανυπομονούσαν να ανοίξει το σχολείο. Τις μέρες μετρούσα. Τα καλοκαίρια δεν μου κάθονταν καλά. Τις περισσότερες φορές βέβαια τον έχανα τον αγιασμό γιατί ήμασταν διακοπές, αλλά και πάλι. Το αγαπούσα το σχολείο. Εγώ εκεί ζούσα. Τα καλοκαίρια ήταν σαν έμπαινα σε μια αναμονή. Οι λόγοι πολλοί, ποιον αφορούν; Και ο γιος μου ανυπομονεί για το σχολείο. Αλλιώς. Και μ΄ αρέσει.

Της Εύης Μποτσαροπούλου

Με όλα αυτά μπήκα στη διαδικασία να ψάξω. Την ιστορία των σχολείων στην πόλη της Λάρισας από το 1881, από την απελευθέρωση. Από το πρώτο. Από τότε που το σχολείο ήταν είδηση, πολυτέλεια, από τότε που δεν καθόριζε τη ζωή της πόλης. Ή μήπως όχι;

Το υλικό που συγκέντρωσα είναι πραγματικά μεγάλο. Θα προσπαθήσω να το βάλω σε τάξη, σε σειρά. Το δηλώνω εκ των προτέρων, θα είναι ένα μεγάλο αφιέρωμα· από αυτά που αξίζει να γίνονται, κι ας διαβάζονται διαγώνια, ή πηδώντας ενότητες. Αδιαφορώ. Είναι σαν να ξαναπάω σχολείο πολλές φορές, όσες πήγαν οι Λαρισαίοι στη διαδρομή αυτών των 144 ετών.

Πριν ξεκινήσω το timeline, ας δούμε τα στοιχεία της υφιστάμενης κατάστασης. Έτσι, σαν συγκριτικό πλαίσιο, σαν εξέλιξη της διαδρομής. Ειδικά φέτος που σχολεία κλείνουν ανά την Ελλάδα, και μέσα στη Λάρισα κλείνει το 58^ο Νηπιαγωγείο… ας μην ανατρέξουμε σε όλη την περιφερειακή ενότητα Λάρισας. Το φαινόμενο είναι φυσικά γενικό, λόγω του δημογραφικού. Συνήθως κλειστά παραμένουν κάθε χρόνο περί τα 700 σχολεία σε όλη τη χώρα, γιατί δεν έχουν μαθητές. Φέτος είναι 714· θα μπουν σε τριετή αναστολή. Για να έχουμε μια τάξη μεγέθους, την  τελευταία επταετία ο μαθητικός πληθυσμός στα δημοτικά σχολεία έχει μειωθεί κατά 111.388 παιδιά. Συνολικά, σε πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση και στις επαγγελματικές δομές, το 2025-2026 θα φοιτήσουν περίπου 1.210.000 μαθητές, ενώ επτά χρόνια πριν, το 2018-2019, φοίτησαν 1.363.912 μαθητές. Αυτά.

Παλιά παλεύαμε να ανοίξουν σχολεία, σήμερα να μην κλείσουν. Ο tempora ο mores…

…

Σχολεία και Εκπαίδευση στη Λάρισα: Από την Απελευθέρωση μέχρι τον πόλεμο

Τα πρώτα σχολεία στη Λάρισα τα συναντάμε επί τουρκοκρατίας κατά τον 18ο έως τα μέσα 19ου αιώνα. Ήταν κάτι σαν εκκλησιαστικά σχολεία, γύρω από τον Άγιο Αχίλλιο και άλλους ναούς, όπου τα παιδιά μάθαιναν ανάγνωση εκκλησιαστικών κείμενων, γραφή και λίγα μαθηματικά. Υπήρχε και Κοινοτικό Σχολείο Λαρίσης (αναφέρεται σε έγγραφα του 1819 και μετά)· ήταν οργανωμένο από την ελληνική κοινότητα με έξοδα εύπορων Λαρισαίων εμπόρων. Στα μέσα του 19ου αιώνα, δηλαδή από το 1850 έως το 1880 οργανώθηκε και Ελληνικό Σχολείο/ Σχολαρχείο (ανώτερο του δημοτικού) με τη στήριξη της τοπικής κοινότητας και της εκκλησίας· αυτό λειτουργούσε με δασκάλους από άλλες πόλεις (κυρίως από Αθήνα και Κωνσταντινούπολη). Παράλληλα, υπήρχαν προσπάθειες για στοιχειώδη εκπαίδευση κοριτσιών, συχνά σε σπίτια ή σε αίθουσες δίπλα σε ναούς, αυτά τα λέγαν σχολεία Κορασίων. Υπήρχε επίσης και εβραϊκό σχολείο – κυρίως για θρησκευτικά μαθήματα αλλά και βασικά ελληνικά, καθώς η εβραϊκή κοινότητα της Λάρισας ήταν ισχυρή, μεγάλη και δραστήρια. Οι Τούρκοι πάλι, διατηρούσαν δικές τους σχολικές δομές για τη μουσουλμανική κοινότητα.

Με την απελευθέρωση της Θεσσαλίας από τους Οθωμανούς το 1881, η Λάρισα εισήλθε σε μια νέα εποχή. Η πόλη εντάχθηκε στο εκπαιδευτικό σύστημα του νεοελληνικού κράτους. Την ίδια κιόλας χρονιά ιδρύθηκε το Α΄ Δημοτικό Σχολείο Αρρένων, το πρώτο επίσημο δημοτικό σχολείο της ελεύθερης Λάρισας. Σύντομα ακολούθησε το Α΄ Δημοτικό Θηλέων (1882), ενώ το Γυμνάσιο Λάρισας (1884) αποτέλεσε την αφετηρία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στην περιοχή. Συγκεκριμένα, ιδρύθηκε με βασιλικό διάταγμα και αποτέλεσε το σημαντικότερο σχολείο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της Θεσσαλίας. Τα σχολεία της εποχής στεγάζονταν σε λιτά κτήρια, αλλά είχαν τεράστια σημασία: αποτέλεσαν το θεμέλιο για τη μόρφωση των πρώτων γενεών Ελλήνων Λαρισαίων μετά από αιώνες οθωμανικής κυριαρχίας. Στα τέλη του 19^ου αιώνα ιδρύθηκε το Παρθεναγωγείο Λάρισας για την εκπαίδευση των κοριτσιών· αυτό έγινε με επιρροές από τα πρότυπα των Αθηνών.

Στις αρχές του 20^ου αιώνα, η Λάρισα άρχισε να μεγαλώνει. Υπήρξε ανάγκη για περισσότερα σχολεία. Έτσι, ιδρύθηκαν το Β΄ και το Γ΄ Δημοτικό Σχολείο Αρρένων, τα αντίστοιχα Θηλέων, καθώς και το Παρθεναγωγείο Λάρισας. Σταδιακά εμφανίζονται και τα πρώτα ιδιωτικά σχολεία από δασκάλους ή συλλόγους με χαρακτηριστικό το Παπαγεωργίου Σχολείο, χάρη σε δωρεά του Χρήστου Παπαγεωργίου. Η εκπαίδευση κοριτσιών έγινε πλέον πιο συστηματική και η εβραϊκή κοινότητα της πόλης διατήρησε το δικό της σχολείο, το οποίο λειτούργησε μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Παράλληλα, σε πιο περιορισμένη μορφή, συναντάμε και Σχολές Καλογραιών και Εκκλησιαστικά Σχολεία.

Στον Μεσοπόλεμο (1920–1940), η Λάρισα γνώρισε πραγματική πληθυσμιακή άνθηση. Η περίοδος είναι συνδεδεμένη έντονα με τη δημοτική αρχή του Μιχαήλ Σάπκα, η οποία επένδυσε σε νέα σχολικά κτήρια, όπως το Γυμνάσιο Θηλέων Λάρισας· στην πόλη λειτουργούν περί τα 10 δημοτικά (Α΄, Β΄, Γ΄, Δ΄, Ε΄ Αρρένων και Θηλέων). Παράλληλα, ιδρύθηκε το Διδασκαλείο Λάρισας για την κατάρτιση δασκάλων. Την ίδια εποχή αναπτύχθηκαν οι πρώτες επαγγελματικές και εμπορικές σχολές, αντανακλώντας τις ανάγκες μιας πόλης που γινόταν διοικητικό και οικονομικό κέντρο της Θεσσαλίας. Όσον αφορά στα κορίτσια, το Α΄ Θηλέων αναβαθμίστηκε και λειτούργησαν και άλλα παρθεναγωγεία. Στην πόλη συναντάμε επίσης το Ιταλικό και το Γαλλικό Σχολείο, τα οποία ήταν ιδιωτικές πρωτοβουλίες.

Η άνθιση διακόπτεται από Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Κατοχή άφησε το αποτύπωμά της στα σχολεία. Πολλά κτήρια υπέστησαν ζημιές ή επιτάχθηκαν από τις δυνάμεις κατοχής. Παρ’ όλα αυτά, η σχολική ζωή δεν σταμάτησε· τα παιδιά της Λάρισας συνέχισαν να φοιτούν, πολλές φορές σε πρόχειρες αίθουσες.

Ο πόλεμος τελείωσε. Στη δεκαετία του 1950–1960 τα σχολεία ξαναχτίστηκαν και επεκτάθηκαν για να καλύψουν τις ανάγκες μιας πόλης που διπλασίασε τον πληθυσμό της. Ο διαχωρισμός όμως συνέχιζε… υπήρχαν Αρρένων και Θηλέων τόσο στη πρωτοβάθμια όσο και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Η πόλη πλέον διέθετε πάνω από 10 δημοτικά σχολεία και 2 γυμνάσια, Αρρένων και Θηλέων. Έτσι συνεχίστηκαν τα πράγματα μέχρι τη δεκαετία του 1970, που έγινε η μεγάλη αλλαγή. Σταδιακά τα δημοτικά έγιναν μικτά, ενώ με τον νόμο Ράλλη του 1976 καθιερώθηκε η μικτή φοίτηση και στη δευτεροβάθμια. Έτσι, το Α΄ Γυμνάσιο Αρρένων και το Γυμνάσιο Θηλέων ενώθηκαν σε μικτά σχολεία.

Συμπερασματικά, από την απελευθέρωση έως τα μεταπολεμικά χρόνια, η Λάρισα πέρασε από τα 2–3 σχολεία (1881) σε περισσότερα από 15–20 σχολεία (δημοτικά, γυμνάσια, επαγγελματικές σχολές) μέχρι το 1950.

Το timeline…

Για να σχηματοποιήσουμε καλύτερα τις παραπάνω πληροφορίες ακολουθεί το σχεδιάγραμμα που δημιουργήθηκε με τη βοήθεια του ChatGTP, το οποίο περιγράφει ανά δεκαετία τα σχολεία της Λάρισας από το 1881 ως το 1950…

1880s

• Α΄ Δημοτικό Σχολείο Αρρένων (1881)
• Α΄ Δημοτικό Σχολείο Θηλέων (1882)
• Γυμνάσιο Λάρισας (1884)
• Παρθεναγωγείο Λάρισας (τέλη 1880s)
• Ισραηλιτικό Σχολείο Λάρισας (αναδιοργανώνεται μετά το 1881)
• Παπαγεωργίου Σχολείο (δωρεά Χρ. Παπαγεωργίου)

1890s

• Επέκταση του Γυμνασίου Λάρισας με νέο κτήριο.
• Ανάπτυξη δημοτικών σχολείων σε συνοικίες (Β΄ και Γ΄ Αρρένων – πιθανές αρχικές μορφές).
• Σχολεία της εκκλησίας και ιδιωτικά παρθεναγωγεία.

1900s – 1910s

• Β΄ Δημοτικό Σχολείο Αρρένων
• Β΄ Δημοτικό Σχολείο Θηλέων
• Γ΄ Δημοτικό Σχολείο (Αρρένων ή Μικτό)
• Συνεχίζει το Ισραηλιτικό Σχολείο.
• Μικρά ιδιωτικά σχολεία και σχολές χειροτεχνίας.

1920s (Μεσοπόλεμος – ανάπτυξη εκπαίδευσης)

• Γ΄, Δ΄, Ε΄ Δημοτικά Σχολεία Αρρένων
• Γ΄, Δ΄ Δημοτικά Θηλέων
• Διδασκαλείο Λάρισας (για την εκπαίδευση δασκάλων)
• Εμπορική Σχολή (πρώτη επαγγελματική/τεχνική σχολή)
• Τεχνικές Σχολές για επαγγελματική κατάρτιση.
• Λειτουργία Ιταλικού Σχολείου και Γαλλικού Σχολείου (ιδιωτικές κοινότητες).

1930s

• Ενίσχυση του Γυμνασίου (αυξάνονται οι τάξεις, χωρίζονται τμήματα).
• Περισσότερα από 10 δημοτικά στην πόλη.
• Λειτουργία παρθεναγωγείων και σχολείων χειροτεχνίας για κορίτσια.
• Το Ισραηλιτικό Σχολείο συνεχίζει να έχει ισχυρή παρουσία.

1940s – Κατοχή & Μεταπολεμικά

• Καταστροφές σε κτήρια (Γυμνάσιο, Δημοτικά).
• Μεταπολεμικά:

• Α΄, Β΄, Γ΄, Δ΄, Ε΄ Δημοτικά Αρρένων
• Α΄, Β΄, Γ΄, Δ΄ Δημοτικά Θηλέων
• Α΄ Γυμνάσιο Αρρένων Λάρισας
• Γυμνάσιο Θηλέων Λάρισας
• Το Διδασκαλείο εξακολουθεί να λειτουργεί.
• Το Ισραηλιτικό Σχολείο λειτουργεί, αλλά η κοινότητα έχει πλέον τραγικά μειωθεί.

Πως λειτουργούσαν τα σχολεία…

Τα σχολεία ιδρύονταν «από την Πολιτεία μετά από αίτημα-πρόταση του Δήμου, εφόσον υπήρχε στους οικισμούς ικανοποιητικός αριθμός μαθητών. Ο Δήμος αναλάμβανε τη λειτουργία του σχολείου. Έπρεπε να εξασφαλίσει τη σχολική στέγη, με ιδιόκτητο ή μισθωμένο οίκημα, να εξασφαλίσει τα βασικά όργανα λειτουργίας του (θρανία, πίνακες κ.λ.π.), να βρει και να πληρώνει τους δασκάλους, οι οποίοι προσλαμβάνονταν με απόφαση-πρόταση του Δήμου, που εγκρινόταν από τις αρμόδιες εκπαιδευτικές Υπηρεσίες του Κράτους.

Σύμφωνα με το πρόγραμμα τα μαθήματα που κατά βάση διδάσκονταν στα Δημοτικά σχολεία από το 19ο αιώνα μέχρι και τα μέσα του δευτέρου μισού του 20ου αιώνα ήταν: Θρησκευτικά, Ελληνικά, Αριθμητική και Γεωμετρία, Ιστορία, Γεωγραφία, Φυσική, Φυσική Ιστορία, Ωδική, Ιχνογραφία, Καλλιγραφία και Γυμναστική ή, ανάλογα με τις εκάστοτε συνθήκες (έλλειψη αιθουσών, δασκάλων), μόνο κάποια από τα μαθήματα αυτά, με πρώτα βασικά βέβαια μαθήματα τα Ελληνικά και Αριθμητική-Γεωμετρία.

Τις πρώτες δεκαετίες της λειτουργίας των σχολείων οι μαθητές στο τέλος του σχολικού έτους έδιναν προφορικές εξετάσεις, προαγωγικές ή απολυτήριες, ενώπιον επιτροπής. Η επιτροπή οριζόταν με απόφαση-πρόταση του Δήμου, η οποία εγκρινόταν από την αρμόδια κρατική εκπαιδευτική Υπηρεσία».

Τα ιστορικά Σχολεία της πόλης

Ιστορία του Α΄ Δημοτικού Σχολείου Λάρισας…

Το Α’ Δημοτικό Σχολείο Λάρισας, μετά την ανταλλαγή πληθυσμών και την εγκατάλειψη της πόλης της Λάρισας από τους Τούρκους, εγκαταστάθηκε στο κτήριο του οθωμανικού σχολείου σε κεντρική θέση επί της οδού Βασιλέως Κωνσταντίνου (νυν Α. Παναγούλη). Το Οθωμανικό Σχολείο είχε ανεγερθεί από την Οθωμανική Κοινότητα Λαρίσης περίπου 25-30 χρόνια πριν. Ήταν μία διώροφη οικοδομή με οκτώ αίθουσες και δύο ευρύχωρους προθαλάμους, και μεγάλη αυλή. Επειδή είχε αποφασισθεί από το Δήμο Λάρισας να παραμείνει το Α’ Δημοτικό Σχολείο στο διδακτήριο αυτό και να καταβληθεί το αντίτιμο στους τούρκους μέσω της επιτροπής ανταλλαξίμων, δεν συμπεριελήφθη και αυτό το σχολείο στον σχεδιασμό για την κατασκευή διδακτηρίων με το δάνειο που είχε εξασφαλίσει για τον σκοπό αυτό ο δήμαρχος Σάπκας. Μετά τις εκλογές του 1934 όμως η επιτροπή διαχειρίσεως ανταλλαξίμων προέβη βεβιασμένα σε εκποίηση του κτηρίου, και το Α΄ Δημοτικό έμεινε χωρίς διδακτήριο, όταν υποχρεώθηκε να εκκενώσει το Οθωμανικό Σχολείο και συστεγάστηκε με άλλα σχολεία. Απόρροια αυτής της παράβλεψης μάλλον, ήταν και η συστέγαση του Α’ με το Γ’ Δημοτικό Σχολείο στο συγκρότημα της οδού Ιουστινιανού όπου στεγάζεται μέχρι σήμερα.

Την ιστορία του 1ου Δημοτικού Σχολείου διηγήθηκε ο συνταξιούχος δάσκαλος Δημήτρης Καλογιάννης σε βιβλίο του που εξέδωσε το 2023. Σε συνέντευξή του αναφέρει ότι «το  σχολείο αυτό έχει αλλάξει συνολικά 22 μέρη. Αυτό από μόνο του λέει πολλά. Στην αρχή ήταν στο Οθωμανικό σχολείο, στην σημερινή οδό Παναγούλη, το οποίο ήταν σε πραγματικά άθλια κατάσταση. Φτάνοντας στο 1929 όπου Πρωθυπουργός είναι ο Ελευθέριος Βενιζέλος και Υπουργός Παιδείας ο Γεώργιος Παπανδρέου, έχουμε ίσως τη μεγαλύτερη μεταρρύθμιση στον χώρο της Παιδείας. Έπρεπε να αλλάξει η δομή όλης της εκπαίδευσης και ο Βενιζέλος σύναψε δάνειο ενός εκατομμυρίου λιρών με μια σουηδική εταιρεία, κάτι δηλαδή σαν το σημερινό ΔΝΤ. Μ’ αυτά θέλησε να φτιάξει σχολεία κυρίως στις μεγάλες πόλεις της Ελλάδας. Εκείνη την εποχή, Δήμαρχος στη Λάρισα ήταν ο Μιχαήλ Σάπκας, ο οποίος πολιτεύτηκε αρκετά έξυπνα θα έλεγα. Αγόρασε οικόπεδα στους έξι μεγάλους μαχαλάδες της πόλης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το 5ο Δημοτικό σχολείο που είναι στον Άγιο Κωνσταντίνο. Ένας Τούρκος που έμενε εκεί, ο Χασάν Εφέντης Ετέμ, που ήταν και γνωστός φιλέλληνας, δώρισε όλο αυτόν τον χώρο στην Εκκλησία. Ο Σάπκας κατάφερε κερδίζοντας τη διαμάχη του με την Εκκλησία να πάρει αυτό το κομμάτι και να το κάνει σχολείο. Έτσι βρήκε τον Βενιζέλο ή τον Παπανδρέου στην Αθήνα και πήρε χρήματα για να φτιάξει επιπλέον κτίρια για σχολεία. Τα κατάφερε και έφτιαξε το 2ο στο Φρούριο, το 3ο, το 4ο κοντά στη Νομαρχία, το 5ο στον Άγιο Κωνσταντίνο, το 6ο στην 31ης Αυγούστου στο Γεν. Νοσοκομείο Λάρισας, το 7ο στον Άγιο Αθανάσιο, το 8ο που ήταν το ισραηλίτικο στο κέντρο, αλλά και το Γυμνάσιο, που ήταν το μοναδικό τότε και βρισκόταν εκεί που είναι τώρα τα Δικαστήρια. Έφτιαξε κι άλλα σχολεία.

Αφού έφυγε από το Οθωμανικό, πήγε και συστεγάστηκε στο 3ο Δημοτικό, που βρίσκεται κοντά στο πάρκο του Σιδηροδρομικού Σταθμού. Στη συνέχεια κατάφεραν και αγόρασαν ένα οικόπεδο δίπλα από το 3ο και το 1984 πια εγκαινιάστηκε το κτίριο το οποίο φτιάχτηκε σε χρόνο ρεκόρ. Ψάχνοντας στη Δημόσια και στη Δημοτική Βιβλιοθήκη βρήκα ένα βιβλιαράκι που είχαν γράψει οι μαθητές της Ράπτου για τα σχολεία της Λάρισας με έκδοση στη δεκαετία του 1980. Είχαν να κάνουν προφανώς μια σχετική εργασία και γράφτηκε αυτό το βιβλίο. Το γεγονός των εγκαινίων του Α’ Δημοτικού ήταν πρόσφατο φαίνεται και από εκεί βρήκα αυτή την πληροφορία. Ύστερα, ψάχνοντας μόνος μου σε αρχεία ανακάλυψα ότι τα εγκαίνια έγιναν στις 19 Νοεμβρίου 1984. Αυτή είναι πολύ συνοπτικά η ιστορία αυτού του σχολείου που στο βιβλίο μπορεί να διαβαστεί και ως ιστορία όλης της νεοελληνικής εκπαίδευσης στην περιοχή μας».

Ιστορία του Β΄ Δημοτικού Σχολείου Λάρισας…

Σύμφωνα με τα όσα αναφέρει ο Θωμάς Κυριάκος σε άρθρο του «στη βορεινή πλευρά του λόφου υπήρχε μέχρι τη δεκαετία του 1970 το κτίριο του Β’ Δημοτικού Σχολείου. Το σχολείο κατασκευάστηκε επί δημαρχίας Μιχ. Σάπκα, ολοκληρώθηκε το 1932 και τα εγκαίνια έγιναν την ίδια χρονιά με την παρουσία του Υπουργού Παιδείας Γεωργίου Παπανδρέου. Στην πρόσοψη του Σχολείου είχε εντοιχισθεί τιμητικά αναμνηστική μαρμάρινη πλάκα με τα ονόματα του τότε προέδρου της Κυβερνήσεως Ελευθερίου Βενιζέλου και του Υπουργού Γεωργ. Παπανδρέου. Με τον σεισμό του ‘41 ο επάνω όροφος του διδακτηρίου είχε χαρακτηρισθεί ακατοίκητος και το 1978, μόλις 46 χρόνια μετά την κατασκευή του, κατεδαφίσθηκε στα πλαίσια εξωραϊσμού της περιοχής. Σήμερα στη θέση του βρίσκεται ένα παρκάκι με προτομές και αναμνηστικές στήλες. Πρόκειται για το γνωστό σε όλους τους εφήβους, της δεκαετίας του ΄80, χώρο του «free grass».

Ιστορία του Γ΄ Δημοτικού Σχολείου Λάρισας…

Δημιουργήθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα (περ. 1905–1910), όταν πια το Α΄ και Β΄ Δημοτικό δεν επαρκούσαν. Αρχικά στεγάστηκε σε προσωρινό κτήριο στο κέντρο της Λάρισας και ενώ ανήκε στην κατηγορία των σχολείων αρρένων, αλλά σε διάφορες φάσεις δέχτηκε και μικτά τμήματα. Κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου εξελίχθηκε σε σημαντικό σχολείο της πόλης, με αρκετούς μαθητές από τις αναπτυσσόμενες συνοικίες· συχνά αναφέρεται στον Τύπο της εποχής για εκδηλώσεις και σχολικές γιορτές. Θα λέγαμε ότι κοινού με το Α΄ και Β΄ αποτέλεσε το «τρίγωνο» των μεγάλων σχολείων του κέντρου.

Όπως και τα άλλα σχολεία, υπέστη προβλήματα κατά την Κατοχή… επιτάξεις αιθουσών, φθορές σε υποδομές. Μετά τον πόλεμο, το Γ΄ Δημοτικό απέκτησε πιο σύγχρονο κτήριο (δεκαετία 1950) και εντάχθηκε στο νέο δίκτυο δημοτικών της πόλης, όταν πλέον η Λάρισα είχε πλέον των δέκα σχολείων.

Το Δ΄ Δημοτικό και το Ε΄ Δημοτικό Σχολείο…

Το Δ΄ Δημοτικό σχολείο ιδρύθηκε ανάμεσα στο 1915 με 1920. Χρειαζόταν ένα νέο σχολείο για να απορροφήσει μαθητές από αναπτυσσόμενες συνοικίες. Στην αρχή στεγάστηκε σε προσωρινό κτήριο, ενώ αργότερα απέκτησε μόνιμη στέγη. Υπήρξε και αυτό σημαντικό στον Μεσοπόλεμο. Σήμερα λειτουργεί ως 4ο Δημοτικό Σχολείο Λάρισας.

Τη δεκαετία του 1920 δημιουργείται και το Ε΄ Δημοτικό, το οποίο υπήρξε ένα σχολείο για παιδιά περιοχών πιο έξω από το ιστορικό κέντρο. Αν και υπήρξε το νεότερο για την εποχή εντάχθηκε πεντάδα των «κεντρικών» σχολείων πριν τον πόλεμο. Σήμερα συνεχίζει ως 5ο Δημοτικό Σχολείο Λάρισας.

Το Ισραηλίτικό Σχολείο που μετονομάστηκε σε 8^ο Δημοτικό Σχολείο Λάρισας…

Σύμφωνα με άρθρο της εφημερίδας Ελευθερία «στην Κοινότητα της Λάρισας λειτουργούσε εβραϊκό σχολείο από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας ακόμα, όπου οι μαθητές διδάσκονταν μόνο εβραϊκή γλώσσα και θρησκεία από δασκάλους-ραβίνους. Λειτουργούσε επίσης και ένα διάσημο Ιεροσπουδαστήριο πανεπιστημιακής στάθμης («Ταλμούντ Τορά»), από όπου αποφοίτησαν σημαντικοί ραβίνοι, δάσκαλοι και θρησκευτικοί λειτουργοί.

Το 1931, με ειδικό νόμο του κράτους, το εβραϊκό σχολείο της Λάρισας ονομάστηκε «8ο Δημοτικό Σχολείο Λάρισας Ισραηλιτικό» και έγινε -το μοναδικό στην Ελλάδα- δημόσιο εβραϊκό σχολείο. Οι μαθητές του ακολουθούσαν το εκάστοτε εκπαιδευτικό πρόγραμμα των δημοτικών σχολείων και διδάσκονταν επιπλέον την Εβραϊκή γλώσσα, ιστορία και θρησκεία από εβραιοδιδάσκαλο. Στη διάρκεια της Κατοχής το διδακτήριο καταλήφθηκε από την προδοτική οργάνωση «Ρωμαϊκή Λεγεώνα», στη συνέχεια, οι Γερμανοί το μετέτρεψαν σε φυλακή μελλοθανάτων, ενώ μετά τον εμφύλιο πόλεμο επιτάχθηκε για τη στέγαση προσφυγικών οικογενειών. Λόγω των σοβαρών ζημιών που είχε υποστεί, η Κοινότητα δεν μπορούσε να το χρησιμοποιήσει για τα μαθήματα, τα οποία γίνονταν σε άλλους χώρους κοινοτικούς ή ιδιωτικούς και έτσι το κτίριο εγκαταλείφθηκε και τελικώς κατεδαφίστηκε. Στον ίδιο χώρο χτίστηκε το 1965 το νέο διδακτήριο, με τη βοήθεια των εβραϊκών οργανώσεων του εξωτερικού και του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου.

Η ιστορία του 1ου Γυμνάσιου Λάρισας…

Το 1ο Γυμνάσιο Λάρισας ήταν «το πρώτο Σχολείο που απέκτησε η Λάρισα όταν αυτή απελευθερώθηκε από τους Τούρκους, το 1881. Με την απελευθέρωση, το Ελληνικό Κράτος άρχισε να οργανώνει την εκπαίδευση και τις δημόσιες Υπηρεσίες του. Έτσι, το 1889 ιδρύθηκε το πρώτο σχολείο Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης υπό την επωνυμία Α’ Γυμνάσιο Αρρένων Λαρίσης, δεδομένου ότι η εκπαίδευση των κοριτσιών δεν ήταν διαδεδομένη-αν όχι και ανύπαρκτη- εκείνη την εποχή.

Το 1897, λόγω της δεύτερης τουρκικής κατοχής,- συνεπεία του ατυχούς Ελληνοτουρκικού Πολέμου- το Σχολείο διέκοψε για δυο χρόνια τη λειτουργία του. Ωστόσο για πολλές δεκαετίες, το Α΄ Γυμνάσιο Αρρένων Λαρίσης ήταν το μοναδικό σχολείο Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στο Νομό και ένα από τα λίγα που υπήρχαν στη Θεσσαλία. Σε αυτό φοιτούσαν μαθητές από όλο το Νομό, τη Θεσσαλία αλλά και την Κεντρική Ελλάδα. (…)

Σημαντική ημερομηνία για το Σχολείο ήταν το έτος 1932. Τότε το Σχολείο απέκτησε το δικό του σύγχρονο για την εποχή κτίριο, στη γωνία των οδών Ανθίμου Γαζή και Ηπείρου.
Είναι το κτίριο στο οποίο στεγάζεται σήμερα το 1ο Λύκειο Λάρισας. Χτίσθηκε χάρη σε ένα μεγαλόπνοο Πρόγραμμα ανέγερσης σχολικών κτιρίων που εφάρμοσε ο τότε Υπουργός Παιδείας Γεώργιος Παπανδρέου.

Στα χρόνια της Κατοχής, το Σχολείο μας επιτάχθηκε από τα Γερμανικά Στρατεύματα Κατοχής που το χρησιμοποίησαν σαν Στρατηγείο και Αστυνομικό Μέγαρο. Όταν το άφησαν, το 1944 που έληξε ο πόλεμος, το κτίριο ήταν σχεδόν κατεστραμμένο. Οι μαθητές επέστρεψαν σε τάξεις χωρίς θρανία, έδρες, πίνακες, χωρίς θέρμανση, χωρίς εποπτικό υλικό.
Στις δεκαετίες του ’50, του ’60 του ’70, η αύξηση του μαθητικού του δυναμικού ήταν εντυπωσιακή. Το Σχολείο έφτασε να έχει κάποτε σχεδόν 1000 μαθητές.

Με τη Μεταρρύθμιση του 1964 το Α΄ Γυμνάσιο Αρρένων Λαρίσης χωρίστηκε σε τριετές Α΄ Γυμνάσιο Αρρένων και σε τριετές Α΄ Λύκειο Αρρένων, ενώ το 1968 ενώθηκε εκ νέου και έγινε εξαετές. Το έτος 1976, χωρίστηκε και πάλι σε τριετές Α΄ Γυμνάσιο Αρρένων και τριετές Α΄ Λύκειο Αρρένων Λαρίσης. Το 1979 δε, μετονομάσθηκε με απόφαση του Υπ. Παιδείας σε «1ο Γυμνάσιο Λάρισας», που είναι και η σημερινή του ονομασία. Από το 1978 στεγάζεται σε νέα πτέρυγα. Αυτή χτίσθηκε δυτικά, στη συνέχεια το παλιού κτιρίου, ενώ το 2004 η πτέρυγα αυτή γνώρισε και νέα επέκταση.

Συμπληρωματικά, κατά τις πληροφορίες που βρίσκουμε στο διαδίκτυο η οποία στηρίζονται στη βιβλιογραφία Γιάννη Μήτσιου «Α΄ Γυμνασίου Αρρένων εν Λαρίση». Χρονικό Παιδείας από το 1889. Λάρισα, Εκδόσεις Γνώση, 2010, «το 1ο Γυμνάσιο Αρρένων Λάρισας είναι από τα αρχαιότερα της Θεσσαλίας και ιδρύθηκε το 1889 με τίτλο Γυμνάσιον εν Λαρίση. Κατά το πρώτο έτος λειτουργίας του περιλάμβανε τρεις τάξεις με σύνολο 114 μαθητών: Α Τάξη: 43 μαθητές, Β Τάξη: 32 μαθητές και Γ Τάξη: 39 μαθητές και με γυμνασιάρχη τον Δημ. Γερολάζο. Δήμαρχος της Λάρισας τότε ήταν ο Διονύσιος Γαλάτης, ο 4ος κατά σειρά μετά την απελευθέρωσή της, το 1881 και ο πληθυσμός της Λάρισας ήταν 11.961 κάτοικοι.

Από την ίδρυσή του και για 40 χρόνια (μέχρι το 1929) λειτούργησε ως τετρατάξιο Γυμνάσιο με μια μικρή διακοπή της λειτουργίας του το 1897, λόγω του Ελληνοτουρκικού πολέμου. Από το έτος 1928 έως το 1939 λειτούργησε σαν εξατάξιο Γυμνάσιο με τίτλο «Γυμνάσιο Αρρένων Λαρίσης» και από το 1939 λειτούργησε σαν οκτατάξιο Γυμνάσιο με τίτλο Α΄ Γυμνάσιο Αρρένων Λαρίσης.

Από το σχολικό έτος 1956-57 άρχισε η λειτουργία του «Πρακτικού» τμήματος στην προτελευταία τάξη (Ζ» τάξη) και έτσι από το σχολικό έτος 1957-58 λειτούργησαν δύο τμήματα: το «πρακτικής κατεύθυνσης» και «κλασσικής κατεύθυνσης». Μάλιστα στο πρακτικό τμήμα του Α΄ Γυμνασίου μετεγγράφονταν και οι μαθητές και μαθήτριες από τα δύο άλλα Γυμνάσια Β΄ Αρρένων και Θηλέων επειδή σε αυτά δεν λειτουργούσαν πρακτικά τμήματα.

Το Γυμνάσιο έχει δικό του διδακτήριο το οποίο ανεγέρθηκε το 1939 με δαπάνη της Ελληνικής Πολιτείας, σε οικόπεδο που παραχώρησε ο Δήμος Λάρισας με ομόφωνη απόφαση Αρ. 99 της 18ης Ιουνίου 1929- του Δημοτικού Συμβουλίου. Αρχιτέκτονας του ήταν ο Πάνος Τριανταφυλλίδης, διπλωματούχος ΕΜΠ. Χτίσθηκε χάρη σε ένα μεγαλόπνοο Πρόγραμμα ανέγερσης σχολικών κτιρίων που εφάρμοσε ο τότε Υπουργός Παιδείας Γεώργιος Παπανδρέου.

Στο διδακτήριο του 1ου Γυμνασίου Αρρένων στεγάστηκε για αρκετά χρόνια και το 2ου Γυμνάσιο Λάρισας έως όταν αποκτήσει το δικό του διδακτήριο (το 1939).

Στις δεκαετίες του ΄50, του ΄60 του ΄70, η αύξηση του μαθητικού του δυναμικού ήταν εντυπωσιακή. Το Σχολείο έφτασε να έχει κάποτε σχεδόν 1000 μαθητές».

 Η ιστορία του 2ου Γυμνάσιου Λάρισας…

Το 2ο Γυμνάσιο Λάρισας ξεκίνησε τη λειτουργία του, από το σχολικό έτος 1939-1940 ως Β΄ Γυμνάσιο Αρρένων Λαρίσης. Λειτούργησε ως Γυμνάσιο νέου τύπου με τρεις αρχικά τάξεις, την Α΄, τη Β΄ και τη Γ΄. Οι εγγραφέντες μαθητές ήταν 59 στην Α΄ Τάξη, 71 στη Β΄ και 37 στη Γ΄. Συνέχισε να λειτουργεί μέχρι και το τέλος της δεκαετίας του 1970 ως αμιγές Γυμνάσιο Αρρένων. Πρώτος Διευθυντής του σχολείου ανέλαβε ο Γ. Σπανούδης, φιλόλογος. Το νεοϊδρυθέν 2ο Γυμνάσιο Αρρένων αρχικά στεγάστηκε στο διδακτήριο του Α΄ Γυμνασίου Αρρένων στη γωνία των οδών Ηπείρου και Ανθίμου Γαζή, το μοναδικό διδακτήριο της Λάρισας τότε.

Το σχολικό έτος 1949-1950 οι εγγεγραμμένοι μαθητές του Β΄ Γυμνασίου Αρρένων ήταν 722 και Γυμνασιάρχης ήταν ο Θ. Παπαγεωργίου. Μετά το μεγάλο σεισμό του Απριλίου του 1954 που συγκλόνισε την πόλη της Λάρισας, το Γυμνάσιο υπολειτούργησε και για μεγάλο διάστημα τα μαθήματα γίνονταν στην ύπαιθρο κάτω από τα δέντρα στο πάρκο του Αλκαζάρ.

Το 1956-57 για αποσυμφόρηση των υπαρχόντων γυμνασίων, ιδρύθηκε το Γυμνασιακό Παράρτημα του Β΄ Γυμνασίου Αρρένων Λαρίσης στους Γόνους με δύο τάξεις, τη Γ΄ και τη Δ΄.

Στις 24 Οκτωβρίου του 1958 έγινε τελετή θεμελίωσης του νέου διδακτηρίου του Β΄ Γυμνασίου Αρρένων Λαρίσης από τον πρόεδρο της Βουλής Κ. Ροδόπουλο στην οδό Αιόλου. Από το σχολικό έτος 1959-60 το Γυμνάσιο λειτούργησε  ως εξατάξιο πλέον, με εισαγωγική τάξη την Α΄ και τελική τη ΣΤ΄.

Το 1958 παραχωρήθηκε οικόπεδο από το Δήμο Λαρισαίων επί της οδού Αιόλου και όπισθεν του Εθνικού Ορφανοτροφείου Λαρίσης για τη στέγαση του Γυμνασίου. Στις 22 Απριλίου του 1960 και μετά από είκοσι χρόνια φιλοξενίας, το Β΄ Γυμνάσιο Αρρένων αποκτά το δικό του νέο διδακτήριο (πρόκειται για το κτίριο που σήμερα στεγάζεται το 10^ο Δημοτικό Σχολείο). Από το σχολικό έτος 1976-77 το Β΄ Γυμνάσιο Αρρένων Λαρίσης λειτουργεί πλέον ως 3-τάξιο Γυμνάσιο και 3-τάξιο Λύκειο. Ταυτόχρονα γίνεται βαθμιαία μικτό.

Το 1979 (με την αρ. 2545/9-10-1979 πράξη) εγκρίνεται η ανταλλαγή της οικοπεδικής έκτασης μαζί με τις υπάρχουσες στο οικόπεδο κτιριακές εγκαταστάσεις του Β? Γυμνασίου Λαρίσης  με την οικοπεδική έκταση, ιδιοκτησίας του Σχολικού Ταμείου, του 10^ου Δημοτικού Σχολείου Λάρισας.

Με το τέλος του σχολικού έτους 1980-81, το Β΄ Γυμνάσιο αρρένων Λαρίσης παύει πια να υπάρχει με την ονομασία αυτή και συνεχίζει μέχρι σήμερα τη λειτουργία του σε δύο διαφορετικά διδακτήρια, ως  2^ο Γυμνάσιο Λάρισας και 2^ο Λύκειο Λάρισας. Την ίδια χρονιά, ένα τμήμα του διδακτηρίου αποσπάστηκε και ιδρύθηκε το 7ο Γυμνάσιο Λάρισας. Από τότε μέχρι το 1998 τα δύο Γυμνάσια συστεγάζονταν στο ίδιο κτίριο και λειτουργούσαν σε πρωινή και απογευματινή βάρδια, εκ περιτροπής. Το 1984 αρχίζει η ανέγερση του νέου διδακτηρίου του 2^ου Γυμνασίου Λάρισας, στην οδό Ηρώων Πολυτεχνείου 189. Το νέο σχολικό κτίριο παραδόθηκε προς χρήση το 1985-86 και λειτουργεί ως σήμερα  ως 2^ο Γυμνάσιο  Λάρισας. Τη χρονιά εκείνη οι εγγραφέντες μαθητές στην Α΄ Γυμνασίου ήταν 248.

Η ιστορία του 1ου Γυμνασίου Θηλέων Λάρισας…

Σύμφωνα με τις πληροφορίες που παίρνουμε από τον ιστότοπο «το 1934 (ΦΕΚ 223/17-7-1934) ιδρύθηκε το εξατάξιο Γυμνάσιο Θηλέων Λάρισας που προήλθε από το μοναδικό τότε Μικτό Γυμνάσιο Λάρισας. Με τη μεταρρύθμιση του 1964 χωρίσθηκε σε τριετές Α’ Γυμνάσιο Θηλέων Λάρισας και σε τριετές Α’ Λύκειο Θηλέων Λάρισας. Το 1968 έγινε και πάλι ενιαίο εξαετές Α΄ Γυμνάσιο Θηλέων Λάρισας. Με το νόμο 309/1976 (ΦΕΚ 100/Α/30-4-1976) χωρίσθηκε και πάλι σε τριετές Α΄ Γυμνάσιο Θηλέων Λάρισας και σε τριετές Α΄ Λύκειο Θηλέων Λάρισας. Το 1979 με τις Δ/28515/27-7-1979, Δ/28518/28-7-1979 του ΥΠΕΠΘ και 1288/11-8-1979 Ι Α.Ε.Π. και 2109/14-8-1979 Α΄ Γ.Ε.Μ.Ε. Λάρισας, μετονομάσθηκαν το μεν Α΄ Γυμνάσιο Θηλέων Λάρισας σε 4ο Γυμνάσιο Λάρισας (μικτό), το δε Α΄ Λύκειο Θηλέων Λάρισας σε 4ο Λύκειο Λάρισας (μικτό γενικής κατευθύνσεως). Από τότε μέχρι σήμερα λειτουργεί με αυτή την ονομασία.

Την περίοδο 1953-1954 γυμνασιάρχης του Θηλέων ήταν ο καθηγητής Ιωάννης Μακρής. Λόγω έλλειψης σχολικών κτιρίων το Γυμνάσιο Θηλέων στεγαζόταν αποκλειστικά τις απογευματινές ώρες στο Δ’ Δημοτικό Σχολείο, το οποίο βρισκόταν όπως και σήμερα στο ίδιο οικοδομικό τετράγωνο με το Α’ Αρρένων. Επειδή οι αίθουσες του Δημοτικού Σχολείου δεν επαρκούσαν για όλο το Γυμνάσιο Θηλέων, δύο τάξεις, κυρίως οι μικρές, στεγάζονταν στο κτίριο του Α’ Αρρένων. Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 το Γυμνάσιο Θηλέων άλλαξε στέγη. Μετακόμισε στο Β’ Δημοτικό Σχολείο επάνω στον Λόφο της Ακροπόλεως. Κατά τον σεισμό του 1941 ο επάνω όροφος του διδακτηρίου αυτού είχε υποστεί σημαντικές ζημιές, χαρακτηρίσθηκε ακατοίκητος και το Δημοτικό Σχολείο λειτουργούσε μόνον στο ισόγειο. Όταν ανέβηκε στον Λόφο το Γυμνάσιο Θηλέων στεγάσθηκε στο ισόγειο, εκτόπισε δηλαδή, το Β’ Δημοτικό Σχολείο, το οποίο μετακόμισε σε πέντε προκατασκευασμένες πρόχειρες αίθουσες που κατασκεύασε η στρατιωτική υπηρεσία ΜΟΜΑ. Αργότερα, με την γενναιόδωρη προσφορά του ζεύγους Ανδρέα και Άννας Κουτσίνα οι απόγονοί τους αποφάσισαν την κατασκευή Γυμνασίου Θηλέων. Το 1962 έγινε η τελετή θεμελίωσης στον χώρο του σχολικού Γυμναστηρίου.

Το σημερινό διδακτήριο του 4ου Γυμνάσιου Λάρισας κτίσθηκε σε τρεις διαφορετικές χρονολογίες ως εξής: Το διώροφο διδακτήριο12 αιθουσών, συνολικής επιφάνειας 1189,65 τ.μ., κτίσθηκε το 1963 και είναι δωρεά του Ανδρέα και της Άννας Κουτσίνα, (Κουτσίνειο Γυμνάσιο). Το 1974 κτίσθηκε από το κράτος διώροφο παράρτημα 9 αιθουσών, συνολικής επιφάνειας 947,94 τ.μ. Το 1993-1994 κτίστηκε από το κράτος διώροφο κτίριο – συνδετήρια πτέρυγα μεταξύ των δύο προηγουμένων συνολικής επιφάνειας 484 τ.μ. Είχε γραφεία διευθυντή, υποδιευθυντών, γραμματείας, επιστάτη και κυλικείο. Επίσης, αίθουσα χημείας και παρασκευαστήριο παραπλεύρως. Το κτίριο αυτό συνέδεσε τα δύο προηγούμενα και έτσι απετέλεσαν τα τρία αυτά, το ενιαίο σήμερα διδακτήριο του 4ου Γυμνάσιου Λάρισας. Τέλος την χρονική περίοδο 1993-1996 κατασκευάστηκε το κλειστό γυμναστήριο.
Το οικόπεδο στο οποίο είναι κτισμένα τα ανωτέρω διδακτήρια αρχικά είχε επιφάνεια περίπου 9000 τ.μ. Από αυτό παραχωρήθηκαν 1200-1300 τ.μ. περίπου στο 2ο Δημοτικό Σχολείο Λάρισας για επέκταση του οικοπέδου του, στο οποίο κτίσθηκε το διδακτήριο του. Στο ίδιο οικόπεδο κτίσθηκε και το διδακτήριο του 4ου Λυκείου Λάρισας».

 

Η ιστορία του 4^ο Λυκείου Λάρισας…

Σύμφωνα με τις πληροφορίες που παίρνουμε από κείμενο που επιμελήθηκε η κα Κιοσέ Στυλιανή (Θεολόγος) το 2014 με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 80 χρόνων από την ίδρυση του 4^ου Ενιαίου Λυκείου Λάρισας, διαδόχου σχολείου του 1^ου Γυμνασίου Θηλέων Λάρισας… «Το 4^ο Ενιαίο Λύκειο Λάρισας, είναι ένα τα αρχαιότερα ιδρύματα δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της πόλης μας. Ιδρύθηκε στις πρώτες δεκαετίες του 20^ου αι. και συγκεκριμένα το 1934, όπως αναφέρεται σε έγγραφα τα οποία φυλάσσονται στη γραμματεία του σχολείου. Έτσι το 1934 ιδρύθηκε και λειτούργησε το Γυμνάσιο Θηλέων Λάρισας, ένα δημόσιο σχολείο για τις νεαρές Λαρισαίες, σε χώρο που δεν προσδιορίζεται με ακρίβεια.

Η πρώτη αναφορά σχετικά με το κτίριο, στο οποίο στεγαζόταν το Γυμνάσιο, γίνεται λίγα χρόνια αργότερα, όπου σημειώνεται, ότι το κτίριο στη γωνία των οδών Ηπείρου και Ασκληπιού, -στο ίδιο κτίριο όπου στεγαζόταν παλαιότερα το ΙΚΑ Λάρισας- στη συνοικία του Αγίου Νικολάου, λειτούργησε ως Γυμνάσιο Θηλέων, μετά την κατάργηση του Αρσάκειου το 1937. Μια άλλη αναφορά, κάνει λόγο επίσης, για το σπίτι του Μουσών Αβραάμ, στη γωνία Παλαιστίνης και Φαρμακίδου στη συνοικία του Αγίου Αθανασίου, το οποίο διαμορφώθηκε και λειτούργησε ως Γυμνάσιο Θηλέων για κάποιο διάστημα. Η ακριβής χρονική περίοδος κατά την οποία το Γυμνάσιο στεγάστηκε στα δύο αυτά κτίρια και οι λόγοι για τους οποίους το Γυμνάσιο μεταστεγάστηκε είναι άγνωστοι προς το παρόν.

Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο το Γυμνάσιο Θηλέων στεγάστηκε στο Εργατικό κέντρο της πόλης, το οποίο όπως αναφέρουν οι πηγές, βρισκόταν στο χώρο όπου σήμερα λειτουργεί το ξενοδοχείο DIVANI RALACE, επί της οδού Παπαναστασίου 19. Τα γραφεία του Γυμνασίου -πιθανόν λόγω έλλειψης χώρου- βρίσκονταν επί της οδού Ρούσβελτ, απέναντι σχεδόν από το σημερινό Χατζηγιάννειο Πνευματικό Κέντρο.

Για ένα διάστημα τα μαθήματα γινόταν στη αυλή του Ιερού Ναού του Αγίου Νικολάου.

Στη συνέχεια το σχολείο μεταφέρθηκε στο κτίριο του 14^ου Δημοτικού σχολείου, στο λόφο του Φρουρίου και για μικρό χρονικό διάστημα στο κτίριο του 4^ου Δημοτικού σχολείου. Μετά το σεισμό του 1957 μεταφέρθηκε στο κτίριο του 1^ου Γυμνασίου Αρρένων. Το σχολείο, βέβαια, «ως φιλοξενούμενο» λειτουργούσε πάντα σε απογευματινή βάρδια.

Το 1961 υπήρξε χρόνος κομβικής σημασίας για το Γυμνάσιο Θηλέων σε ότι αφορά στη στέγασή του. Σύμφωνα με την εφημερίδα «Ελευθερία» τον Μάρτιο του 1961 επισκέφτηκε τον τότε δήμαρχο Λάρισας Δ. Χατζηγιάννη ο δημοτικός σύμβουλος και πρώην βουλευτής Ιπποκράτης Κουτσίνας εκ μέρους της Άννας Κουτσίνα. Σκοπός της επίσκεψης του ήταν να εκφράσει την επιθυμία της Άννας Κουτσίνα να «αναλάβει την δαπάνη ανεγέρσεως διδακτηρίου Θηλέων εις μνήμη του αποθανόντος συζύγου της Ανδρέα Κουτσίνα». Ο δήμαρχος εξέφρασε, με ευχαριστήρια επιστολή στον τοπικό τύπο, τις ευχαριστίες του προς την Άννα Κουτσίνα και υποσχέθηκε ότι θα μεριμνήσει για την εξεύρεση κατάλληλου οικοπέδου προκειμένου εκείνη να υλοποιήσει τη δωρεά της.

Η Άννα Κουτσίνα όμως πέθανε το 1962, χωρίς να προλάβει να δει την επιθυμία της να υλοποιείται. Τα αδέλφια της -και κληρονόμοι της- για λόγους ηθικούς και συναισθηματικούς αποφάσισαν να εκπληρώσουν την επιθυμία της. (…)

Σύμφωνα με την πλακέτα, που βρίσκεται στην είσοδο του 4^ου Γυμνασίου, τα αδέλφια της Άννας Κουτσίνα, Θεόδωρος, Αθανάσιος, Εμμανουήλ και Χαρίλαος ανήγειραν «εις μνήμην Ανδρέου και Άννης Κουτσίνα» το 1963 το Γυμνάσιο Θηλέων.

Το διδακτήριο ήταν συνολικού εμβαδού περίπου 1.200 τ. μ. με 12 τάξεις και πλήρως εξοπλισμένο, και έγινε γνωστό ως «Κουτσίνειο». Επιπλέον ο Εμμανουήλ Σακελαρίου, αδελφός της Άννας Κουτσίνα, πλήρωνε επί δέκα χρόνια τη θέρμανση του σχολείου.

Με το πέρασμα του χρόνου ο αριθμός των μαθητριών αυξανόταν συνεχώς, έτσι ώστε στην δεκαετία του 1970 οι αίθουσες του σχολείου να μην επαρκούν για να καλύψουν τις ανάγκες του σχολείου. Για το λόγο αυτό από το σχολικό έτος 1972-1973 έως το 1977-1978, το Γυμνάσιο απέκτησε παράρτημα και ορισμένα τμήματα στεγάζονταν στο «Περβανίδειο», Κέντρο Αγγλικής Γλώσσας, στη πλατεία Γιωργάκη Ολυμπίου-στην Τρίγωνη πλατεία-, το οποίο ανήκει στην οικογένεια Περβανίδη. Το 1978, για να καλυφθούν οι ανάγκες του σχολείου σε αίθουσες, λειτούργησε -ως παράρτημα- ένα μικρό κτίριο, το οποίο κατασκευάστηκε δίπλα από το κεντρικό. Μετά το 1990 το παράρτημα συνδέθηκε, με συνδετήριο πτέρυγα, με το παλιό «Κουτσίνειο» κτίριο.

Το εξατάξιο γυμνάσιο με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση Γεωργίου Ράλλη το 1976 χωρίστηκε σε τριτάξιο Γυμνάσιο και σε τριτάξιο Λύκειο. Έτσι το σχολικό έτος 1976-1977 λειτούργησε ως 1^ο Γενικό Λύκειο Θηλέων, το οποίο στεγαζόταν στο ίδιο κτίριο με το 1^ο Γυμνάσιο Θηλέων, με εναλλασσόμενο πρωινό και απογευματινό ωράριο.

Το σχολικό έτος 1979-1980, μετά την κατάργηση του διαχωρισμού των σχολείων σε σχολεία Αρρένων και Θηλέων, το σχολείο μετονομάστηκε σε 4^ο Γενικό Λύκειο Λάρισας.

Το 1992, προκειμένου τα δύο σχολεία να λειτουργούν με πρωινό ωρολόγιο πρόγραμμα, αποφασίστηκε το 4^ο Γενικό Λύκειο Λάρισας να αποκτήσει δικό του σχολικό κτίριο. Το καινούριο κτίριο -λόγω αδυναμίας εξεύρεσης οικοπέδου σε κεντρικό σημείο στην πόλη της Λάρισας- ανεγέρθηκε στον προαύλιο χώρο του «Κουτσίνειου» Γυμνασίου. Οι εργασίες ολοκληρώθηκαν το Δεκέμβριο του 1995 και έτσι το 4^ο Γενικό Λύκειο Λάρισας απέκτησε το δικό του κτίριο με είσοδο από την οδό Ηπείρου».

Η ιστορία του Αρσάκειου Λαρίσης…

Οι απόφοιτες του Αρσακείου του 1924. Καθισμένοι οι καθηγητές. Aπό αριστερά: Κουρσούμης δάσκαλος, Αριστοτέλης Πατέρας, Αγγελική Τέτση, Αντώνιος Ναός, Γιαννοπούλου διευθύντρια του Αρσακείου, Γρηγορόπουλος ιατρός, Πάνος Διαμαντόπουλος και Χατζηγιάννης γεωπόνος. Από το αρχείο του δημοσιογράφου Κώστα Περραιβού.

Σημαντικές πληροφορίες για το Αρσάκειο Λαρίσης παίρνουμε από κείμενα του Νίκου Παπαθεοδώρου… «Σήμερα ελάχιστοι Λαρισαίοι γνωρίζουν ότι στην πόλη μας λειτουργούσε από το 1902 μέχρι το 1937 ένα ανώτερο εκπαιδευτικό ίδρυμα, το Αρσάκειο [1]. Η πρόθεση για τη δημιουργία Αρσακείου στην πόλη μας είχε ήδη ανακοινωθεί από το Διοικητικό Συμβούλιο της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας λίγα χρόνια πριν, από τα τέλη του 19ου αιώνα. Τελικά όμως η ίδρυσή του υλοποιήθηκε το 1902, χάρη στις προσπάθειες του Δημοτικού Συμβουλίου της Λάρισας, με δήμαρχο τον Αναστάσιο Ζαρμάνη. Το εκπαιδευτήριο αυτό περιελάμβανε Νηπιαγωγείο, Δημοτικό Σχολείο και Διδασκαλείο Θηλέων.

Τα εγκαίνια του νέου εκπαιδευτικού ιδρύματος έγιναν την Κυριακή 12 Οκτωβρίου 1902 από τον μητροπολίτη Αμβρόσιο Κασσάρα. Την πρώτη σχολική χρονιά λειτούργησε το Νηπιαγωγείο και το Δημοτικό Σχολείο και από την επόμενη (1903-1904) το Διδασκαλείο. Η Διοικούσα Επιτροπή του Αρσακείου της Λάρισας διορίσθηκε από τα κεντρικά γραφεία της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας στην Αθήνα και αποτελέστηκε από τους: Γεώργιο Δεσύπρη, διευθυντή του τοπικού υποκαταστήματος της Εθνικής Τράπεζας, Κωνσταντίνο Παπασταύρου, φαρμακοποιό, Γεώργιο Σακελλαρίδη, ιατρό, Ιωάννη Βασιλάκη, δικηγόρο, Δημήτριο Πιπινόπουλο, δικηγόρο, Γεώργιο Ροδόπουλο, δικηγόρο, Λεωνίδα Αναγνώστου, κτηματία και Αθανάσιο Μιχαηλίδη, έμπορο, όλοι τους γνωστά και ενεργά μέλη της Λαρισαϊκής κοινωνίας.

Η αναζήτηση στέγης του Αρσακείου οδήγησε αρχικά τη Δημοτική Αρχή της Λάρισας να προτιμήσει τη νεοκλασική οικοδομή επί της οδού Μανωλάκη 11, που υπάρχει μέχρι σήμερα και στεγάζει τον ΟΚΑΝΑ. Την περίοδο εκείνη οι γιοι του Αθανασίου Οικονόμου [3] έκτιζαν στο συγκεκριμένο σημείο και σε ιδιόκτητο οικόπεδο, μεγαλόπρεπο κτίριο το οποίο προόριζαν για οικογενειακή τους κατοικία. Τελικά όμως πιο κατάλληλο για τη στέγαση του Αρσακείου κρίθηκε ένα άλλο κτίριο μεγαλύτερο, που οικοδομούσαν τότε οι ίδιοι κατασκευαστές στην γωνία των οδών Ασκληπιού και Ηπείρου. Επειδή το κτίριο αυτό δεν είχε ακόμη ολοκληρωθεί, δόθηκε η δυνατότητα να τροποποιηθεί ο εσωτερικός του χώρος σύμφωνα με τις ανάγκες ενός σύγχρονου για την εποχή του διδακτηρίου και να κτισθεί δίπλα και ένα συμπληρωματικό ισόγειο κτίσμα. Αργότερα προστέθηκε στο δεύτερο κτίριο και ένας επί πλέον όροφος.

Το κτίριο του Αρσακείου το γνωρίζουμε από μια κακότεχνη ερασιτεχνική φωτογραφία, η οποία δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα των Αθηνών «Ελλάς» το 1909. Απ’ όσο γνωρίζω, η αναφερόμενη φωτογραφία του Αρσακείου της Λάρισας είναι η μοναδική και μέχρι σήμερα δεν εντοπίσθηκε άλλη, παρ’ όλο που το εκπαιδευτικό αυτό ίδρυμα λειτούργησε επί 35 χρόνια στην πόλη μας και από το οποίο αποφοίτησαν πάνω από 800 δασκάλες. Ήταν διώροφο με υπερυψωμένο υπόγειο και στην πρόσοψη εξείχε ευρύχωρος εξώστης υποστηριζόμενος από μαρμάρινα φουρούσια και περιτριγυρισμένος από σιδερένια κάγκελα. Αρχιτεκτονικά ακολουθούσε το νεοκλασικό ρεύμα της εποχής, με μεγάλα ανοίγματα, τα οποία περικλείονταν από παραστάδες και στην πρόσοψη, ψηλά στο ύψος της στέγης, είχε τοποθετηθεί χαμηλό τριγωνικό αέτωμα. Επί της Ασκληπιού εκτεινόταν ευρύχωρη αυλή, στην οποία εκτός από τη χρήση της στις ελεύθερες ώρες , υπήρχε και προσωπικός κήπος των μαθητριών. Ο Κώστας Περραιβός περιγράφει το κτίριο ως εξής: «… το Αρσάκειο στεγαζόταν σε τρία κτίρια από τα οποία τα δύο διώροφα και ένα ισόγειο. Διέθετε επί πλέον και ένα μεγάλο υπόστεγο και αυλή για γυμναστική» .

Επίσης ο παλιός δήμαρχος Μιχαήλ Σάπκας αναφέρει στις «Αναμνήσεις» του: «Το Αρσάκειον Λαρίσης παρεσκεύαζε αρίστας διδασκαλίσσας των οποίων εστερείτο τελείως η Θεσσαλία και Νότιος Μακεδονία. Το Αρσάκειον διοικείτο υπό Διοικητικής Επιτροπής διοριζομένης υπό του εν Αθήναις Κεντρικού Συμβουλίου της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, προτάσει του Δημοτικού Συμβουλίου Λαρίσης. Αι φοιτώσαι μαθήτριαι, μέλλουσαι διδασκάλισαι, κατέβαλον μηνιαίως δίδακτρα ελαφρά και λογικά. Πλην τούτων εφοίτων και άποροι νεάνιδες ωρισμένου αριθμού, προτεινόμεναι υπό του Δημοτικού Συμβουλίου ως υπότροφοι του Δήμου μέχρι αποπερατώσεως των σπουδών των. Ο Δήμος κατέβαλε τα μισθώματα των δύο διδακτηρίων καθ’ όλα τα έτη της λειτουργίας του Αρσακείου και εχορήγει ετησίαν επιχορήγησιν σοβαράν προς κάλυψιν των ελλειμάτων του Αρσακείου μας. Τα κονδύλια ταύτα ανεγράφοντο τακτικώς εις τον ετήσιον προϋπολογισμόν του Δήμου».

Το 1937 αποφοίτησε η τελευταία τάξη, το Αρσάκειο σταμάτησε τη λειτουργία του και χωρίς τις φωνές των κοριτσιών ο γύρω χώρος νέκρωσε. Κατά την κατοχή καταστράφηκε από τον σεισμό και μεταπολεμικά κατεδαφίσθηκε. Προσωπικά θυμάμαι τον χώρο αυτόν κατά τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια σαν μια απέραντη αλάνα. Αργότερα κτίσθηκε το κτίριο του ΙΚΑ, το οποίο γκρεμίσθηκε πριν από μερικά χρόνια και σήμερα έχει καταντήσει ένας χώρος με άναρχη βλάστηση».

Για όποιο ενδιαφέρεται για περισσότερες πληροφορίες τον κατευθύνουμε στο ειδικό αφιέρωμα όπως υπάρχει στο διαδίκτυο.

Η ιστορία του Σχολείου του Μπόκαρη…

Την μαθαίνουμε από άρθρο του Νίκου Παπαθεοδώρου… «Στα μέσα της δεκαετίας του 1930 φθάνει στη Λάρισα ο Ιάκωβος Μπόκαρης, όπου ο αδελφός του Ιωάννης (1900-1982) εργαζόταν εδώ ως πολιτικός μηχανικός. Η οικογένεια Μπόκαρη καταγόταν από την Κύμη Ευβοίας και ο Ιάκωβος είχε αποφοιτήσει από τη Φυσικομαθηματική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Με την εδώ παρουσία του βρήκε την ευκαιρία να βοηθήσει τα παιδιά φίλων του αδελφού του στα σχολικά μαθήματα. Τα συγκέντρωνε στο σπίτι του τελευταίου και τα προγύμναζε στα μαθηματικά. Η διδακτική ικανότητα μετάδοσης που διέθετε είχε σαν αποτέλεσμα τη βελτίωσή τους στο συγκεκριμένο μάθημα. Το γεγονός αυτό δεν άργησε να τον οδηγήσει στη λειτουργία ειδικού φροντιστηρίου μαθηματικών. Αποποιήθηκε τον διορισμό του στο δημόσιο και από τη σχολική χρονιά 1938-39 ίδρυσε ιδιωτικό Σχολείο με την επωνυμία: “Λύκειον Λαρίσης. Εκπαιδευτήρια Αρρένων και Θηλέων Ιακώβου Δ. Μπόκαρη, καθηγητού μαθηματικών. Περιλαμβάνουσι: 1) Νηπιαγωγείον, 2) Πλήρες Δημοτικόν Σχολείον, 3) Εξατάξιον Γυμνάσιον Αρρένων νέου τύπου, 4) Εξατάξιον Γυμνάσιον Θηλέων νέου τύπου”. Το σχολείο αυτό στεγάστηκε στην οδό Φαρσάλων (Ρούσβελτ σήμερα), απέναντι περίπου από το Χατζηγιάννειο Πνευματικό Κέντρο. Ο διευθυντής του, Ιάκωβος Μπόκαρης, είχε την ευφυΐα να το επανδρώσει με πολύ ικανούς δασκάλους και καθηγητές που υπηρετούσαν στη Λάρισα. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να προσδώσει στο εκπαιδευτήριό του κύρος, αλλά και φήμη.

Με την έναρξη του ελληνοϊταλικού πολέμου και τη μεσολαβήσασα κατοχή, η κατάσταση στη δημόσια εκπαίδευση είχε λιμνάσει. Τα διδακτήρια είχαν επιταχθεί και μόνο το Λύκειο του Μπόκαρη λειτουργούσε κανονικά. Οι μαθητές του αυξήθηκαν και αναγκάστηκε να μεταστεγαστεί σε κτίριο μεταξύ των οδών Παπασταύρου και Κούμα, δημιουργώντας συγχρόνως και ένα παράρτημα επί της οδού Κούμα, απέναντι από Γαλλικό Ινστιτούτο, στο σημείο όπου αργότερα έκτισε το μεγάλο τριώροφο διδακτήριο. Μεταπολεμικά, κατά τη σχολική περίοδο 1946-47 μεταστεγάστηκε και πάλι σε άλλο κτίριο στην οδό Παπακυριαζή, ιδιοκτησίας Ριζοπούλου, στο ύψος της διασταύρωσής της με την οδό Δευκαλίωνος.

Το 1952 το παράρτημα που υπήρχε στην Κούμα κατεδαφίστηκε και στη θέση του οικοδομήθηκε ένα θαυμάσιο σύγχρονο για την εποχή εκείνη διώροφο διδακτήριο, στο οποίο μεταφέρθηκε από την Παπακυριαζή μόνιμα πλέον. Τα εγκαίνια έγιναν με επισημότητα στις 3 Φεβρουαρίου 1954 παρουσία του δημάρχου Δημητρίου Χατζηγιάννη και των υπολοίπων αρχών της Λάρισας. Λόγω της προσέλευσης πολλών μαθητών, έπειτα από λίγα χρόνια ο ιδιοκτήτης και διευθυντής Ιάκωβος Μπόκαρης αναγκάστηκε να προσθέσει και τρίτο όροφο και να αυξήσει την αυλή του. Ολόκληρος ο χώρος του διδακτηρίου με την αυλή κάλυπτε 999 τ.μ. Το κτίριο αυτό διέθετε άνετες και φωτεινές αίθουσες διδασκαλίας, ευρύχωρους διαδρόμους, εργαστήρια χημείας και φυσικής, αίθουσες εορτών και εκδηλώσεων, καθώς και πλήρες γυμναστήριο.

Από το 1970 τους καλοκαιρινούς μήνες, όταν το σχολείο δεν λειτουργούσε, στέγαζε τα ιδιωτικά “Πανθεσσαλικά Φροντιστήρια”, τα οποία προετοίμαζαν τους τελειόφοιτους μαθητές του Λυκείου για τις εισαγωγικές εξετάσεις, οι οποίες την εποχή εκείνη γινόταν Σεπτέμβριο με Οκτώβριο. Το 1973 το Λύκειο Μπόκαρη σταμάτησε τη λειτουργία του». (…)

Η ιστορία του Σχολείου της Ράπτου…

Σύμφωνα με όσα αναφέρονται στην επίσημη των εκπαιδευτηρίων… «Στην Ελλάδα του 1950 που μετρά τις πληγές του πολέμου, η Μαίρη Νικολάου Ράπτου επιστρέφει από τις σπουδές της στις Επιστήμες της Αγωγής στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης, με καθηγητές κορυφαίους παιδαγωγούς, όπως ο Ζαν Πιαζέ (Jean Piaget), Ρομπέρ Ντοτράν (Robert Dottrens) κ.ά. για να προσφέρει στα ελληνόπουλα ένα χριστιανικό εκπαιδευτήριο, εφάμιλλο των ευρωπαϊκών.

Οι γονείς της, ο ιατρός, πατριώτης και βουλευτής Νικόλαος Ράπτης και η Κωνσταντινουπολίτισσα δασκάλα και δημοτική σύμβουλος Λαρίσης Ροδοθέα Ράπτου το γένος Πορσανίδου, διαθέτουν για τον σκοπό αυτό το ισόγειο του πατρικού σπιτιού, στην τότε οδό Βασιλέως Κωνσταντίνου, κοντά στην Πλατεία Ταχυδρομείου (σήμερα Παναγούλη 18). Εκεί θα στεγαστεί το πρώτο Νηπιαγωγείο και αμέσως μετά, το 1957, το πλήρες Δημοτικό της Μαίρης Ν. Ράπτου.

Το 1965, το Δημοτικό και το Νηπιαγωγείο Μαίρης Ν. Ράπτου μεταστεγάζονται στην εξοχική τότε περιοχή της Νεράιδας, κοντά στον μικρό Προφήτη Ηλία, όπου παραμένουν έως σήμερα. Αποκτούν και το πρώτο τους σχολικό λεωφορείο, το θρυλικό «Τίρου-ρίρου»!

Στη δεκαετία του 1990 η ώρα της επέκτασης των ιδιόκτητων κτιριακών εγκαταστάσεων επί της οδού Καρδίτσης και η εν γένει οργάνωση του σχολείου σε πολύ πιο γερές και επαγγελματικές βάσεις. Το 1992, τα Εκπαιδευτήρια Μαίρης Ν. Ράπτου αποκτούν Γυμνάσιο, που στεγάζεται στο ιδιόκτητο αθλητικό κέντρο, που αναγείρεται στην περιοχή Μεζούρλο της Λάρισας. Το 1997 ιδρύεται το Λύκειο Μαίρης Ν. Ράπτου».