ΠΟΥ: Δεύτερη αιτία μακροχρόνιας αναπηρίας οι ψυχικές παθήσεις

Μακριά από τον στόχο του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας για μείωση των ψυχικών παθήσεων βρίσκονται οι χώρες, διεθνώς, παρά τις ενθαρρυντικές εξελίξεις των τελευταίων ετών, καθώς πάνω από 1 δισεκατομμύριο άνθρωποι ζουν με ψυχικές διαταραχές.

Το άγχος και η κατάθλιψη προκαλούν τεράστιες ανθρώπινες και οικονομικές επιπτώσεις.

Παρότι πολλές χώρες έχουν ενισχύσει τις πολιτικές και τα προγράμματα ψυχικής υγείας τους, απαιτούνται μεγαλύτερες επενδύσεις και δράσεις σε παγκόσμιο επίπεδο για την κλιμάκωση των υπηρεσιών για την προστασία και την προώθηση της ψυχικής υγείας των ανθρώπων.

Οι ψυχικές παθήσεις όπως το άγχος και η κατάθλιψη, είναι ιδιαίτερα συχνές και πλήττουν άτομα όλων των ηλικιών και εισοδημάτων, διεθνώς.

Πρόκειται για τη δεύτερη μεγαλύτερη αιτία μακροχρόνιας αναπηρίας, η οποία οδηγεί στην απώλεια υγιούς χρόνου ζωής.

Ταυτόχρονα, οι ψυχικές παθήσεις αυξάνουν το κόστος περίθαλψης των ασθενών και των οικογενειών τους, ενώ προκαλούν σημαντικές οικονομικές απώλειες σε παγκόσμια κλίμακα.

Οι χώρες υψηλού εισοδήματος δαπανούν έως και 65 δολάρια ΗΠΑ ανά άτομο για την ψυχική υγεία, όταν οι χώρες χαμηλού εισοδήματος δαπανούν μόλις 0,04 δολάρια ΗΠΑ.

Λιγότερο από το 10% των ατόμων που πάσχουν λαμβάνουν φροντίδα σε χώρες χαμηλού εισοδήματος, σε σύγκριση με πάνω από 50% στις χώρες υψηλότερου εισοδήματος

Σε δύο εκθέσεις του ΠΟΥ, με τίτλο «Η παγκόσμια ψυχική υγεία σήμερα» και «Άτλας Ψυχικής Υγείας 2024», επισημαίνονται οι τομείς προόδου, αλλά και τα σημαντικά κενά στην αντιμετώπιση των ψυχικών παθήσεων παγκοσμίως.

Οι εκθέσεις αυτές θα χρησιμεύουν ως κρίσιμα εργαλεία για τις εθνικές στρατηγικές και τη διαμόρφωση του παγκόσμιου διαλόγου ενόψει της Συνάντησης Υψηλού Επιπέδου των Ηνωμένων Εθνών στη Νέα Υόρκη στις 25 Σεπτεμβρίου 2025 με θέμα τις μη μεταδοτικές ασθένειες και την προώθηση της ψυχικής υγείας και ευεξίας.

«Ο μετασχηματισμός των υπηρεσιών ψυχικής υγείας είναι μια από τις πιο πιεστικές προκλήσεις για τη δημόσια υγεία. Η επένδυση στην ψυχική υγεία σημαίνει επένδυση σε ανθρώπους, κοινότητες και οικονομίες – μια επένδυση που καμία χώρα δεν μπορεί να παραμελήσει. Κάθε κυβέρνηση και κάθε ηγέτης έχει την ευθύνη να ενεργήσει επειγόντως και να διασφαλίσει ότι η φροντίδα ψυχικής υγείας αντιμετωπίζεται όχι ως προνόμιο, αλλά ως βασικό δικαίωμα για όλους», δήλωσε ο Γενικός Διευθυντής του ΠΟΥ Δρ Tedros Adhanom Ghebreyesus.

Ενόψει της παγκόσμιας ημέρας ψυχικής υγείας, ο ΠΟΥ επισημαίνει την ανάγκη μετασχηματισμού των συστημάτων υγείας διεθνώς, στην κατεύθυνση της:

• δίκαιης χρηματοδότησης των υπηρεσιών ψυχικής υγείας·
• νομικής και πολιτικής μεταρρύθμισης για την τήρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων·
• βιώσιμης επένδυσης στο εργατικό δυναμικό της ψυχικής υγείας· και
• επέκτασης της φροντίδας που βασίζεται στην κοινότητα και επικεντρώνεται στο άτομο.

Αυτοκτονίες

Παρότι η συχνότητα των ψυχικών διαταραχών ποικίλλει ανάλογα με το φύλο, η έκθεση «Η παγκόσμια ψυχική υγεία σήμερα» δείχνει ότι οι γυναίκες πλήττονται περισσότερο. Οι αγχώδεις και καταθλιπτικές διαταραχές είναι οι πιο συνηθισμένοι τύποι ψυχικών διαταραχών τόσο μεταξύ ανδρών όσο και γυναικών.

Η αυτοκτονία παραμένει ένα καταστροφικό αποτέλεσμα, στοιχίζοντας περίπου 727.000 ζωές μόνο το 2021. Αποτελεί κύρια αιτία θανάτου μεταξύ των νέων σε όλες τις χώρες και σε όλα τα κοινωνικοοικονομικά πλαίσια.

Παρά τις παγκόσμιες προσπάθειες, η πρόοδος στη μείωση της θνησιμότητας από αυτοκτονίες είναι πολύ χαμηλή για να επιτευχθεί ο Στόχος Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών που προωθεί τη μείωση των ποσοστών αυτοκτονιών κατά ένα τρίτο έως το 2030. Με την τρέχουσα πορεία, θα επιτευχθεί μόνο μείωση 12% μέχρι τότε.

Παραγωγικότητα

Ο οικονομικός αντίκτυπος των ψυχικών διαταραχών είναι συγκλονιστικός. Ενώ το κόστος περίθαλψης είναι σημαντικό, το έμμεσο κόστος – ιδιαίτερα στην απώλεια παραγωγικότητας – είναι πολύ μεγαλύτερο. Η κατάθλιψη και το άγχος από μόνα τους κοστίζουν στην παγκόσμια οικονομία περίπου 1 τρις. δολ. κάθε χρόνο.

Οι διαπιστώσεις αυτές υπογραμμίζουν την επείγουσα ανάγκη για βιώσιμες επενδύσεις, ισχυρότερη ιεράρχηση προτεραιοτήτων και πολυτομεακή συνεργασία για την επέκταση της πρόσβασης στην ψυχική υγεία, τη μείωση του στιγματισμού και την αντιμετώπιση των βαθύτερων αιτιών των ψυχικών παθήσεων.

Νομικό έλλειμμα

Σύμφωνα με την έκθεση «Άτλας Ψυχικής Υγείας 2024», από το 2020, οι χώρες έχουν σημειώσει σημαντικά βήματα στην ενίσχυση των πολιτικών και του σχεδιασμού τους για την ψυχική υγεία. Πολλές από αυτές έχουν υιοθετήσει πολιτικές που βασίζονται στα δικαιώματα των ασθενών και έχουν βελτιώσει την ετοιμότητά τους για την ψυχική υγεία και την ψυχοκοινωνική υποστήριξη σε περιόδους έκτακτων αναγκών στον τομέα της υγείας.

Ωστόσο, οι πολιτικές αυτές δεν υποστηρίζονται από νομική μεταρρύθμιση. Λίγες χώρες έχουν θεσπίσει νομοθεσία για την ψυχική υγεία που βασίζεται στα δικαιώματα των ασθενών και μόνο το 45% των χωρών καθιέρωσαν νόμους σε πλήρη συμμόρφωση με τα διεθνή πρότυπα ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Η έκθεση αποκαλύπτει μια ανησυχητική στασιμότητα στις επενδύσεις στην ψυχική υγεία.

Μειωμένη χρηματοδότηση

Η μέση κρατική δαπάνη για την ψυχική υγεία παραμένει μόλις στο 2% των συνολικών προϋπολογισμών υγείας – αμετάβλητη από το 2017. Οι ανισότητες μεταξύ των χωρών είναι έντονες.

Ενώ οι χώρες υψηλού εισοδήματος δαπανούν έως και 65 δολάρια ΗΠΑ ανά άτομο για την ψυχική υγεία, οι χώρες χαμηλού εισοδήματος δαπανούν μόλις 0,04 δολάρια ΗΠΑ.

Ο παγκόσμιος μέσος αριθμός εργαζομένων ψυχικής υγείας ανέρχεται σε 13 ανά 100.000 άτομα, με ακραίες ελλείψεις σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος.

Η μεταρρύθμιση και η ανάπτυξη των υπηρεσιών ψυχικής υγείας προχωρά αργά.

Λιγότερο από το 10% των χωρών έχουν μεταβεί πλήρως σε μοντέλα περίθαλψης που βασίζονται στην κοινότητα, με τις περισσότερες χώρες να βρίσκονται ακόμη στα αρχικά στάδια της μετάβασης. Η νοσοκομειακή περίθαλψη εξακολουθεί να βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε ψυχιατρικά νοσοκομεία, με σχεδόν τις μισές εισαγωγές να συμβαίνουν ακούσια και πάνω από το 20% να διαρκεί περισσότερο από ένα έτος.

Χωρίς περίθαλψη 50-90% των ασθενών

Η ενσωμάτωση της ψυχικής υγείας στην πρωτοβάθμια περίθαλψη προχωρά, με το 71% των χωρών να πληρούν τουλάχιστον τρία από τα πέντε κριτήρια του ΠΟΥ. Ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν κενά δεδομένων. Μόνο 22 χώρες παρείχαν επαρκή δεδομένα για την εκτίμηση της κάλυψης των υπηρεσιών για την ψύχωση. Στις χώρες χαμηλού εισοδήματος, λιγότερο από το 10% των ατόμων που πάσχουν λαμβάνουν φροντίδα, σε σύγκριση με πάνω από 50% στις χώρες υψηλότερου εισοδήματος – γεγονός που υπογραμμίζει την επείγουσα ανάγκη επέκτασης της πρόσβασης και ενίσχυσης της παροχής υπηρεσιών.

Ενθαρρυντικό είναι ότι οι περισσότερες χώρες αναφέρουν ότι έχουν ξεκινήσει πρωτοβουλίες για την ενίσχυση της λειτουργικής ψυχικής υγείας, όπως η ανάπτυξη στην πρώιμη παιδική ηλικία, η ψυχική υγεία στο σχολείο και τα προγράμματα πρόληψης αυτοκτονιών. Πάνω από το 80% των χωρών προσφέρουν πλέον υποστήριξη ψυχικής υγείας και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης στο πλαίσιο των επειγόντων περιστατικών, από 39% το 2020. Οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας σε εξωτερικά ιατρεία και η τηλεϊατρική γίνονται όλο και πιο διαθέσιμες, αν και η πρόσβαση παραμένει άνιση.