Πόσο «κουρασμένη» είναι η Ευρώπη;

Προ ημερών διάβασα ένα κείμενο του Νίκου Ράπτη, του προέδρου των εκπαιδευτηρίων της πόλη μας, και μου προκάλεσε ανάμεικτα συναισθήματα. Το κείμενό του, στο προσωπικό του προφίλ στο facebook, περιγράφει μια Ευρώπη που «γερνάει άσχημα»: Kουρασμένη, δημογραφικά και οικονομικά συρρικνωμένη, προσκολλημένη σε αποικιακές μνήμες, κλεισμένη στον εγωισμό της, με αξίες ξεθωριασμένες και με πρόσωπο σκληρό απέναντι στους αδύναμους και στους ξένους. Η γηραιά ήπειρος, όπως τη σκιαγραφεί ο Νίκος Ράπτης, μοιάζει να πορεύεται πεισματικά ερήμην της ιστορίας, γεμάτη πικρία, αποκαλύπτοντας σήμερα έναν σκοτεινό εαυτό. Η εικόνα του είναι ισχυρή και σχεδόν ποιητική: Την παρουσιάζει ως γριά που κρατιέται σφιχτά από τις αναμνήσεις της δόξας της, ως κάποια που αρνείται να αποσυρθεί, αποκαλύπτοντας τα κατακάθια της ψυχής της.

Βρήκα εξόχως ενδιαφέροντα τα γραφόμενά του. Από τη μια με συνεπήρε ο λογοτεχνικός του τόνος, η γλαφυρότητα με την οποία παρομοιάζει την Ευρώπη με μια γριά που αρνείται να δεχτεί το γήρας της. Από την άλλη, ένιωσα να με βαραίνει κάπως η απαισιόδοξη νότα του, δεν μπορούσα να δεχτώ ότι βρισκόμαστε μπροστά σε ένα προδιαγεγραμμένο τέλος. Αναρωτήθηκα: Είναι πράγματι η Ευρώπη μόνο ένα κουρασμένο σώμα που σέρνει το βάρος του παρελθόντος της; Ή μήπως, πίσω από τις ρυτίδες της, υπάρχει ακόμη σφρίγος και δυνατότητες;

Με άλλα λόγια, ενώ με γοήτευσε η δραματική περιγραφή του Νίκου Ράπτη για το ευρωπαϊκό μέλλον, δεν μπορούσα να μην κοιτάξω και την άλλη πλευρά. Συμφωνώ ότι Ευρώπη πράγματι γερνάει. Άλλωστε οι αριθμοί το μαρτυρούν: Δημογραφική συρρίκνωση, απώλεια δυναμισμού, εσωτερικές αμφιβολίες. Όμως, ταυτόχρονα, παραμένει η ήπειρος που δημιούργησε το πιο εκτεταμένο πείραμα ειρήνης και συνεργασίας στην παγκόσμια ιστορία. Μέσα σε εβδομήντα χρόνια, η Ευρώπη κατάφερε να μετατρέψει ένα αιματοβαμμένο χώρο συγκρούσεων σε μια κοινότητα κρατών που, με όλες τις αδυναμίες και τα πισωγυρίσματά της, συζητά, διαπραγματεύεται, συμβιβάζεται. Και αυτό δεν είναι μικρό πράγμα.

Ναι, πλέον η Ευρώπη στήνει τείχη στα σύνορά της. Ναι, συχνά η κοινωνική της ευαισθησία μοιάζει να ξεθωριάζει πίσω από γραφειοκρατίες και οικονομικές σκοπιμότητες. Όμως αυτή η ήπειρος παραμένει πόλος έλξης για εκατομμύρια ανθρώπους που αναζητούν αξιοπρέπεια και μέλλον. Αν είναι μόνο μια «βδέλλα» στον πλανήτη, τότε γιατί να παραμένει ακόμα τόπος επιθυμίας;

Δεν αμφισβητείται βέβαια πως η Ευρώπη βρίσκεται σε κρίση ταυτότητας. Αλλά κάθε κρίση μπορεί να ιδωθεί ως ένας νέος κύκλος. Ίσως η Ευρώπη να μην είναι απλώς μια γριά που αρνείται να φύγει, αλλά μια γερόντισσα που ψάχνει να ξαναβρεί τον εαυτό της μέσα από τα τραύματά της. Το αν θα καταλήξει σε γηροκομείο ή αν θα ξανασταθεί στο κέντρο του κόσμου, θα εξαρτηθεί. Από τι; Από το αν οι επόμενες γενιές Ευρωπαίων κατορθώσουν να παντρέψουν τον πλούτο της ιστορίας με αυτό που απαιτούν οι νέοι καιροί.

Η Ευρώπη του μέλλοντος δεν μπορεί ούτε να γυρίζει γύρω από αποικιακά σύνδρομα ούτε να γίνει φοβική. Οφείλει να ξαναμιλήσει τη γλώσσα των αξιών που τη γέννησαν: Δημοκρατία, ελευθερία, κοινωνική δικαιοσύνη. Και, κυρίως, πρέπει να ξαναβρεί την πίστη της στον άνθρωπο.

Γερνάει, λοιπόν, η Ευρώπη; Ναι. Πεθαίνει; Όχι ακόμη. Γιατί οι γερόντισσες, όπως ξέρουμε από την παράδοση, μπορεί να κρύβουν και συσσωρευμένη σοφία, δεν χάνονται μόνο μέσα στα παράπονα και στις νοσταλγίες. Τομεγάλο ερώτημα είναι λοιπόν: Θα αφήσει τον εαυτό της η Ευρώπη να σβήσει αργά μέσα σε μια παρακμή γεμάτη νοσταλγία ή θα ξανασηκωθεί, αντλώντας σοφία από το παρελθόν και δύναμη από τις νέες γενιές της;

Στο link το κείμενο του Νίκου Ράπτη, που αποτέλεσε αφετηρία για τις παραπάνω σκέψεις:

 https://www.facebook.com/nikos.raptis.73/posts/pfbid07asc92X4r84kHyb22ZQARvaLFxyYh2XHmWbeM8vgfm5FrgUUgftFT2amZGvvzCRQl?rdid=FwFzhENEV9VEFf1R#

Νίκος Ντόλας, Φιλόλογος, Διδάκτωρ ΕΚΠΑ, Πολιτευτής ΝΔ