Τότε που αποκαλοκαιριάζανε όλοι στην Αιδηψό, αστοί και χωρικοί, οι Αθηναίοι και εμείς… (φωτό)

Η γιαγιά μου έφτιαχνε τη βαλίτσα της για την Αιδηψό από τον Μάιο. Άσχετα άμα πήγαινε τέτοιες μέρες, τέλος Αυγούστου. Έπρεπε να τελειώσουν οι αγροτικές δουλειές, να μαζευτούν οι σοδειές, να μελώσει ο καιρός και τότε να πάνε. Αποκαλόκαιρο*. Κάθε χρόνο γινόταν το ίδιο πράγμα με τη βαλίτσα. Η γιαγιά ζούσε για την Αιδηψό. Ό,τι αγόραζε όλη τη χρονιά με το φίλτρο αυτό το έκανε… «Ωραίο θα είναι αυτό για την Αιδηψό!». Μπορούσες να ακούσεις την ατάκα ακόμη και στα χριστουγεννιάτικα ψώνια· ειπώθηκε όντως για μια ζακετούλα. Την κοροϊδεύαμε όλοι, αλλά δεν πτοήθηκε ποτέ. Για τη γιαγιά οι είκοσι μέρες στην Αιδηψό ήταν το ντοπάρισμα που χρειαζόταν για να αντέξει τις υπόλοιπες 245.

Δεν ήταν μόνο η γιαγιά. Ήταν η πλειοψηφία του κόσμου στα χωριά του κάμπου από τη δεκαετία του ΄60 και μετά. Να πάνε διακοπές στην αρχαιότερη λουτρόπολη της Ελλάδος. Όχι μόνο για τα ευεργετικά θερμά λουτρά, αλλά και για την κοσμική ζωή.

Οι Λαρισαίοι ως αστοί δεν ξέρω αν πηγαίνανε στην Αιδηψό.

Της Εύης Μποτσαροπούλου

Γιατί όχι όμως; Από τους αρχαϊκούς και κλασικούς χρόνους ήταν γνωστή, οι Ρωμαίοι την απογείωσαν αφού εκεί βρήκε γιατρειά ένας πρωταγωνιστής της παγκόσμιας Ιστορίας, ο Ρωμαίος στρατηγός Σύλλας. Μετά την ξέχασαν· ο χριστιανισμός φταίει που την καταδίκασε τη φημισμένη λουτρόπολη στη λήθη και την παρακμή, μια και η λουτροθεραπεία συνδέθηκε με ειδωλολατρικά έθιμα και συνήθειες, οπότε και καταργήθηκε. Μετά τουρκοκρατία, δεν χρειάζεται να σχολιάσουμε… έπρεπε να φτάσουμε στις αρχές του 20^ου αιώνα για να βρεθεί ξανά η Αιδηψός στο προσκήνιο του πάλαι ποτέ ελληνικού τουρισμού. Τις δεκαετίες του ΄20 και του ΄30 κτίζονται τα πρώτα πολυτελή ξενοδοχεία, τα ιδιωτικά υδροθεραπευτήρια και νυχτερινά κέντρα διασκέδασης. Και ύστερα έρχεται ο πόλεμος, η κατοχή και η Αιδηψός γλιτώνει την καταστροφή, καθώς οι Γερμανοί μετατρέπουν τα πολυτελή ξενοδοχεία του Μεσοπολέμου σε κέντρα υποδοχής τραυματιών. Προπολεμικά και μεταπολεμικά, βιομήχανοι, εφοπλιστές, πολιτικοί και καλλιτέχνες συνθέτουν μια σταθερή ανθρωπογεωγραφία… από τον Βενιζέλο, τη Μαρίκα Κοτοπούλη και τον Κωστή Παλαμά και μεταπολεμικά τον Τσόρτσιλ, τον Ωνάση, τη Μαρία Κάλλας, τη Γκρέτα Γκάρμπο.

Τόσος κόσμος του διεθνούς τζετ σετ παρέλασε από την Αιδηψό, οι Λαρισαίοι αστοί γιατί να τη σνομπάρουν;

Για τους Λαρισαίους ρώτησα το ChatGPT. Για την ίδια την Αιδηψό τη μητέρα μου· από 4 χρονών πήγαινε εκεί για παραθερισμό, το 1960 ήταν η πρώτη φορά, το 1972 η τελευταία.

Το Chat επιβεβαιώνει πως όντως πήγαιναν. Στις εφημερίδες, λέει της εποχής (π.χ. Ελευθερία Λάρισας) «συναντά κανείς μικρές ειδήσεις ή διαφημίσεις για τα λουτρά της Αιδηψού, που απευθύνονταν και σε Λαρισαίους. Οι οργανωμένες εκδρομές με λεωφορεία ή ακόμη και με καραβοκύρηδες από τον Βόλο και τον Πειραιά έφερναν κόσμο στα ιαματικά λουτρά». Λέει επίσης πως στη μεταπολεμική Ελλάδα «πολλοί άνθρωποι -ιδίως μεσήλικες και ηλικιωμένοι από τη Θεσσαλία και τη Στερεά- αναζητούσαν θεραπεία για ρευματισμούς, αρθρίτιδες και άλλα χρόνια προβλήματα υγείας». Αλλά αν δεν έχει γράψει κάτι σχετικό ένας Νίκος Παπαθεοδώρου για παράδειγμα, πώς να είσαι και τόσο σίγουρος;

…

Στην Αιδηψό μέχρι τη δεκαετία του 1970 πηγαίνανε από το λιμάνι του Βόλου. Με τον Κύκνο, έτσι λεγόταν το πλοίο. Έκανε στάση και στη Σκιάθο. Κανονικό ταξίδι! Μετά δημιουργήθηκε η οδική πρόσβαση μέχρι τη Γλύφα και περνούσαν απέναντι με τις παντόφλες. Εμείς οι Θεσσαλοί από τη Γλύφα πηγαίναμε. Οι πιο νότιοι από την Αρκίτσα. Το ίδιο γίνεται και σήμερα.

Οι γυναίκες με τα παιδιά κάνανε μπάνιο και πρωί και απόγευμα. Οι άνδρες μόνο το πρωί. Οι μαμάδες ετοίμαζαν το πρωί τα ταψιά με το φαγητό, συνήθως οι πανσιόν είχαν μια μεγάλη ενιαία κουζίνα, και τα πήγαιναν στο φούρνο για ψήσιμο· το καθένα είχε το χαρτάκι με το όνομα της οικογένειας πάνω. Επέστρεφαν, τρώγανε, και μετά το μεσημεριανό ύπνο ξαναπήγαν στην πλαζ, εκεί που άραζε ο Κύκνος και αργότερα οι παντόφλες για μακροβούτια κάτω από τις βαρκούλες και τα καΐκια.

Οι μπαμπάδες πάλι όχι. Μετά τον μεσημεριανό ύπνο πήγαιναν για καφέ και για σιροπιαστό γλυκό, όπως ένα που το λέγαν Κοπεγχάγη, στο περιβόητο Κύμα, το παλιό αναψυκτήριο, εκείνη την ιδιαίτερη πολύγωνη κατασκευή σε μια εξέδρα μέσα στη θάλασσα. Εκεί και στο παρκάκι πάνω πίσω από το Θέρμαι Σύλλα, το πολυτελές ξενοδοχείο κατασκευασμένο στα τέλη του 19ου αιώνα, συγκεντρώνονταν. Μικρή Βουλή το λέγανε το παρκάκι κατ΄ ευφημισμό γιατί ήταν το άντρο τους που γινόταν όλες οι πολιτικές συζητήσεις και αναλύσεις.

Εννοείται ότι οι άνδρες ήταν ντυμένοι με σακάκι ή με κουστούμι. Οι Αθηναίοι φορούσαν και λευκά παπούτσια. Ήταν το μόνο από την μόδα της εποχής που δεν ακολούθησε ο μπαμπάς της μαμάς μου. Δεν τα φόρεσε ποτέ τα λευκά παπούτσια, δεν της το έκανε το χατίρι… Και οι γυναίκες και τα παιδιά τα καλά τους φορούσαν. Σαν να πήγαιναν σε δεξίωση ή σε γάμο. Κουβαλούσαν ολόκληρη γκαρνταρόμπα μαζί τους για τις βραδινές κοσμικές εξόδους. Οι γυναίκες με φορέματα και ασορτί μαντό… για την κλασική βόλτα στην προκυμαία. Στην Αιδηψό φόρεσε για πρώτη φορά στη ζωή της η μαμά και η θεία παντελόνι· ήταν πολύ πρωτοποριακό και επαναστατικό, στο χωριό δεν θα τολμούσαν ακόμη. Αλλά η Αιδηψός είχε αυτή την κοσμοπολίτικη αύρα, Αθηναίοι και ξένοι όριζαν τη μόδα και τα ήθη…

Οι νύχτες περνούσαν λοιπόν στην απέραντη promenade της προκυμαίας που συγκέντρωνε όλες τις ατραξιόν: καφέ, φαγητό, ποτό, ψώνια, παραστάσεις, συναυλίες, θερινό σινεμά, κλαμπ. Μετά ο δρόμος, στο ύψος του Θέρμαι Σύλλα, ανηφόριζε για το Καζίνο, το κοσμικό κέντρο της Αιδηψού και τα 40 Πλατάνια. Εκεί παίρνανε το δείπνο τους με σπεσιαλιτέ το γουρονόπουλο και το ψητό αρνί. Το Καζίνο στην αυλή του είχε βραδιές τάγκο, μάμπο, τσάλρεστον, βαλς… διοργάνωνε και χορευτικούς διαγωνισμούς μέχρι τελικής πτώσεως! Το ζευγάρι που θα άντεχε μέχρι τέλους θα έπαιρνε το βραβείο. Μια φορά στα δεκατέσσερά της το κέρδισε η αδερφή της μαμάς, στο βαλς. Όταν δεν είχε ειδικές βραδιές χορεύανε σέικ…

Όταν μεγάλωσαν λίγο, αρχίσανε τις ποδηλατάδες. Μπορούσες να νοικιάσεις ποδήλατα με την ώρα με αποτέλεσμα να βλέπεις ολόκληρες παρέες από εφήβους και νέους να κάνουν βόλτες μέχρι τον Άγιο Νικόλαο. Βέβαια έπρεπε να διαλέξεις… αν έκανες ποδηλατάδα δεν θα έκανες απογευματινό μπάνιο. Υπήρχε μια εθιμοταξία και μια ρουτίνα κατά τον παραθερισμό στην Αιδηψό. Με τα ποδήλατα όμως οι νέοι νιώθαν πιο ελεύθεροι να απομακρυνθούν από τα βλέμματα των μεγάλων, να φλερτάρουν. Μόλις μια κοπέλα δήλωνε πως είναι κουρασμένη να πάει τόσο μακρινή βόλτα, ο νεαρός που ενδιαφερόταν έσπευδε να την πάρει μπροστά στο δικό του ποδήλατο.

Έτσι κυλούσαν οι μέρες και οι νύχτες εκεί. Και στο σινεμά. Τρεις ήταν οι πολύ γνωστοί… ο Απόλλωνας, το Τιτάνια και ο κινηματογράφος Έλενα. Οι ιστορίες από τα βράδια της δεκαετία του ’60 είχαν γκλαμ και λάμψη, καθώς οι ηθοποιοί και οι σταρ της εποχής ερχόταν για τις πρεμιέρες ή για διακοπές και η παρουσία τους στις πρώτες σειρές του Απόλλωνα τραβούσε την προσοχή από την οθόνη.

Εκεί πρωτοείδαν κλασικές ταινίες του παλιού ελληνικού κινηματογράφου. Την Αλίκη στο ναυτικό ας πούμε ή την Πρώτη νύχτα γάμου. Με την πρώτη νύχτα είχαν ενθουσιαστεί τόσο, τους είχε εξιτάρει η πλοκή, που όταν άρχισε να βρέχει, θυμάται η μαμά, ο κόσμος δεν έφυγε· πήρε τις καρέκλες σκηνοθέτη και τις έβαλε στο κεφάλι για προστασία μέχρι το φινάλε. Υπήρχαν και οι τυχεροί. Ένας συγχωριανός έμενε σε μια πανσιόν που το πίσω παράθυρο έβλεπε ένα σινεμά. Πολλά βράδια συγκεντρώνονταν η πιτσιρικάδα σε αυτό το παράθυρο για να δει ταινία τζάμπα.

…

Στον κεντρικό παραλιακό της δρόμο ήταν συγκεντρωμένη όλη η ζωή και εκεί τα νεοκλασικά κτίρια δέσποζαν με κυρίαρχο υλικό την πέτρα Αιδηψού. Η αρχιτεκτονική του τόπου καθορίστηκε από την πέτρα αυτή, προσφέροντάς της ομοιομορφία και διαμορφώνοντας την ταυτότητά του. Η πέτρα είναι φυσική και μοναδική, αφού δημιουργείται χάρη στο ιαματικό νερό που ρέει υπόγεια σε όλη τη πόλη.

Το Θέρμαι Σύλλα ήταν το πρώτο ξενοδοχείο της Αιδηψού που κτίστηκε το 1896 από τον Ερρίκο Τομπάζη στο τέλος της παραλιακής λεωφόρου. Το κτίσμα στη γωνία που η αποβάθρα συναντά την πλαζ αποτελείται από δύο πτέρυγες σε αμβλεία γωνία που στην κορυφή της στέκει ένας καμπύλος πύργος. Από τα πρώτα μεσοπολεμικά ξενοδοχεία ήταν και το Ηράκλειον και Στάδιον τα οποία αργότερα παρέμεναν κλειστά. Όπως και το Τιτάνια που παρέμεινε πολλά χρόνια κλειστό αφού πεθάναν οι αρχικοί ιδιοκτήτες και πέρασε σε πολλούς κληρονόμους.

Τα πιο χαρακτηριστικά ήταν η τριπλέτα, το Αίγλη, το Αύρα και το Ακτή. Καθώς και το Αι Πηγαί, το Παλλάδιον, το Ηράκλειον, το Ιστιαία, το Αρτεμίσιον και άλλα. Τα περισσότερα ήταν υπερπολυτελή και είχαν τα ιδιωτικά λουτρά τους, τα spa της εποχής.

Λίγο ψηλότερα στο λόφο πάνω από το Θέρμαι Σύλλα, πήγαζαν οι θερμές πηγές, δίπλα στη θέση των αρχαίων λουτρών του Ρωμαίου στρατηγού Σύλλα. Οι παλιές εγκαταστάσεις των Θερμών Λουτρών της δεκαετίας του 1960-70 λειτούργησαν μέχρι το 1986 οπότε και άνοιξαν οι σύγχρονες για την εποχή εγκαταστάσεις του Υδροθεραπευτηρίου του ΕΟΤ. Όσο ανέβαινες την ανηφόρα ένιωθες αυτή τη χαρακτηριστική μυρωδιά από τον ατμό που έβγαινε από τις πηγές, κάτι σαν κλούβιο αυγό. Έτσι είναι μέχρι και σήμερα.

Τα θερμά νερά της πόλης υπήρξαν ανέκαθεν το σήμα κατατεθέν της Αιδηψού και η αφετηρία της τουριστικής ανάπτυξης της περιοχής. Ξεκινώντας από την Υπάτη και διαγράφοντας μια πορεία μέσω Λιχάδας και Γιαλτρών, τα ιαματικά νερά αναβλύζουν σε διάφορα σημεία της πόλης. Κοχλάζουν καθώς βγαίνουν ψηλότερα απ’ το έδαφος μέσα από πετρώματα σε χρώματα σιέννα, ώχρα και καρμίνα και κρυώνουν καθώς κυλούν ελεύθερα ή με αγωγούς καταλήγοντας στην παραλία. Η πλαζ διαμορφωμένη από την δεκαετία 1960 σχηματίζει στο σημείο αυτό των βράχων γούβες σαν μικρές μπανιέρες. Στη συνέχεια, διασχίζοντας το Αιγαίο, μέσω μιας ρωγμής του φλοιού της γης, τα ιαματικά νερά καταλήγουν στη Χίο και τη Μικρά Ασία!

…

ΥΣ.* Το αποκαλόκαιρο είναι δικαιωματικά λέξη του Χάρη Καλογιάννη…

ΥΣ.1 Εγώ πήγα μια δυο φορές μικρή στην Αιδηψό με τους γονείς μου για να πάμε ή να παραλάβουμε τη γιαγιά και τον παππού από την πλευρά του μπαμπά. Αυτοί ξεκίνησαν να πηγαίνουν μετά το 1972, τότε που σταμάτησε η μαμά. Νύφη και πεθερά συναντήθηκαν εκεί μετά από χρόνια. Σε μια σουρεαλιστική σκηνή. Τους βρήκαμε στη δημοτική πισίνα να κάνουν μπάνιο. Είχαν και οι δυο το ένα χέρι τους δεμένο με μπλε σακούλα και το κρατούσαν ψηλά έξω από το νερό, την ώρα που αναπηδούσαν πάνω κάτω στο ρυθμό της μουσικής που έπαιζε. Του παππού του το είχε δαγκώσει σκύλος δύο μέρες πριν ξεκινήσουν τον παραθερισμό και ο γιατρός του συνέστησε να μη το βάλει στο νερό. Η γιαγιά αποφάσισε η ίδια για τον εαυτό της. Εκείνη είχε πιο σοβαρό πρόβλημα άλλωστε. Το είχε σπάσει την περασμένη Άνοιξη… τότε που έφτιαχνε ίσως τη βαλίτσα της.

ΥΣ.2 Η πιο χαρακτηριστική γεύση της Αιδηψού είναι οι κουραμπιέδες. Κουτιά και κουτιά φέρναν γυρίζοντας οι παππούδες μαζί με λουκουμάκια και τα άλλα δώρα, συνήθως εκείνα τα χαρακτηριστικά σεμέν και τα υφαντά για τα οποία επίσης φημίζεται η Αιδηψός. Σε όλο τον κόσμο όποιος πήγαινε έφερνε δώρα.

ΥΣ.3 Φέτος ο πατέρας μου είχε μια αναλαμπή να πάει στην Αιδηψό. Έμεινα άναυδη. Τελικά συνειδητοποίησα ότι και πολλοί άλλοι γονείς της περιοχής άρχισαν να πηγαίνουν ξανά. Μεγάλωσαν, είναι οι παππούδες του σήμερα· εδώ εμείς κοντεύουμε τα πενήντα…

ΥΣ.4 Οι φωτογραφίες που ακολουθούν είναι στιγμιότυπα από την έκθεση που υπάρχει σήμερα έξω από το ξενοδοχείο Αύρα. Ευχαριστώ τους Αργυρώ και Λάκη Ντογκούλη που μου τις έστειλαν ενώ γραφόταν το παρόν και εκείνοι ήταν στην Αιδηψό.