Το μονοπάτι πεζοπορίας που συνδέει 46 αρχαία ελληνικά χωριά: Μια εκδρομή στα Ζαγοροχώρια

Για αιώνες, δεκάδες πέτρινα χωριά συνδέονταν μεταξύ τους με μια σειρά από πλακόστρωτα μονοπάτια και λαξευμένες σε βράχους γέφυρες. Σήμερα, οι ταξιδιώτες μπορούν να περιπλανηθούν σε αυτά τα παλιά μονοπάτια.

Ένας δημοσιογράφος του BBC μαζί με τον Μιχάλη Γεωργάρα, έναν Έλληνα οδηγό βουνού, κατευθύνθηκαν προς την βορειότερη περιοχή της Δυτικής Ελλάδας, τα Ζαγοροχώρια, για μια εξερεύνηση μιας εβδομάδας.

«Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν σκέφτονται την Ελλάδα ως ένα ορεινό μέρος», είπε ο Γεωργάρας. «Αλλά το 80% της χώρας μας αποτελείται από βουνά».

Ανακαλύπτοντας τα Ζαγοροχώρια

Για πολλούς ταξιδιώτες, η Ελλάδα είναι συνώνυμη με την αρχαία ιστορία των πόλεων και τα ασβεστωμένα σπίτια των νησιών της. Ωστόσο, τα βαθιά φαράγγια και το ορεινό τοπίο της χώρας είναι το μέρος όπου εξακολουθεί να διατηρείται μεγάλο μέρος της παραδοσιακής κουλτούρας της, και τα Ζαγοροχώρια είναι μια από τις πιο εκπληκτικές και εντυπωσιακές γωνιές της.

Χτισμένα στα βουνά του Πίνδου, κοντά στα σύνορα με την Αλβανία, τα Ζαγοροχώρια αποτελούνται από 46 απομακρυσμένες πέτρινες κοινότητες που χωρίζονται από την πλησιέστερη περιοχή από την οροσειρά Μιτσικέλη. Στην πραγματικότητα, το ίδιο το όνομα Ζαγοροχώρια σημαίνει «τα χωριά πίσω από το βουνό» και, λόγω της απομακρυσμένης θέσης της, η περιοχή παρέμεινε απομονωμένη μέχρι σχετικά πρόσφατα.

Οι ασφαλτοστρωμένοι δρόμοι έφτασαν εδώ μόνο τη δεκαετία του 1970, αλλά τους προηγούμενους αιώνες, οι κάτοικοι ταξίδευαν μεταξύ των χωριών μέσω μιας σειράς τοξωτών πέτρινων γεφυρών, πλακόστρωτων μονοπατιών και πέτρινων σκαλοπατιών που συνδέουν ακόμα και σήμερα αυτές τις 46 κοινότητες. Το μοναδικό πέτρινο δίκτυο που συνδέει αυτές τις αρχαίες πέτρινες πόλεις οδήγησε την Unesco να ανακηρύξει τα Ζαγοροχώρια ως Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς το 2023.

Σήμερα, αυτή η απομακρυσμένη περιοχή μπορεί να εξερευνηθεί με αυτοκίνητο, αλλά αξιομνημόνευτη είναι μια πεζοπορία κατά μήκος του αρχαίου δικτύου μονοπατιών καλντερίμια, που χτίστηκε τον 15ο αιώνα για να εξυπηρετεί νομάδες βοσκούς, εμπόρους, προσκυνητές και αγρότες και εξακολουθεί να χρησιμοποιείται από τους κατοίκους μέχρι σήμερα.

«Μπορείτε να βρείτε αυτού του είδους τα μονοπάτια σε πολλά μέρη της Ελλάδας, αλλά τα Ζαγοροχώρια έχουν σίγουρα ένα από τα μεγαλύτερα καλντερίμια της χώρας», είπε η Στέφανι Κοντομιχάλος, η οποία σχεδίασε μια πενθήμερη πεζοπορική εκδρομή με τον Γεωργάρα, που επιτρέπει στους επισκέπτες να εξερευνήσουν τα αρχαία πέτρινα μονοπάτια της περιοχής και να μείνουν σε παραδοσιακά πέτρινα σπίτια που έχουν μετατραπεί σε οικογενειακούς ξενώνες.

Η οργάνωση

Ο οδηγός και ο δημοσιογράφος έφτασαν σε ένα από τα μεγαλύτερα χωριά του Ζαγορίου, τη Βίτσα, με πληθυσμό 84 κατοίκους. Ακολουθώντας ένα καλντέρι, φαίνεται η κεντρική πλατεία της Βίτσας, γνωστή ως το «μπαλκόνι» των Ζαγοροχωρίων λόγω της εκπληκτικής θέας που προσφέρει σε ένα φαράγγι μήκους 12 χλμ. που χωρίζει τα πανύψηλα ασβεστολιθικά βράχια ακριβώς από κάτω. Στο κέντρο της πλατείας βρίσκετε ένα πλατάνι 300 ετών που προστατευόταν από έναν ξερολιθιά.

«Η αρχιτεκτονική των Ζαγοροχωρίων είναι βαθιά ριζωμένη στη φύση», εξήγησε ο Γιώργος Καρβέλας, αρχιτέκτονας.

Όπως εξήγησε ο Καρβέλας, τα περισσότερα χωριά στο Ζαγόρι έχουν παρόμοια οργάνωση: τα πέτρινα σπίτια συνήθως εκτείνονται ακτινωτά από μια κεντρική πλατεία χτισμένη γύρω από ένα πλατάνι, το οποίο σηματοδοτεί την παρουσία υπόγειων υδάτων. Η κύρια εκκλησία του χωριού βρίσκεται συνήθως γύρω από την πλατεία, και ορισμένες κοινότητες περιβάλλονται από δάση που κάποτε θεωρούνταν ιερά.

Από τη Βίτσα, ένα μονοπάτι μόλις 7,5 χλμ. οδηγεί στο χωριό Κίποι, που φιλοξενεί κάποια από τα πιο διάσημα πέτρινα μνημεία της περιοχής: τις γέφυρες του Μισίου, του Κοκκόρι και του Μύλου. Όλες χτίστηκαν τον 18ο αιώνα.

Όπως και τα πέτρινα χωριά της, τα μονοπάτια του Ζαγοριού μοιάζουν να έχουν αναδυθεί οργανικά από το βουνό. «Χτίστηκαν με βάση την βαθιά γνώση του τοπικού κλίματος», είπε ο Γεωργάρας. Σε κάθε πλευρά του λιθόστρωτου μονοπατιού, μικρά κανάλια έτρεχαν παράλληλα με την πλαγιά. «Αυτά σχεδιάστηκαν για να διασκορπίζουν τις βροχοπτώσεις και να αποφεύγουν τις κατολισθήσεις», πρόσθεσε.

Σύμφωνα με την Πολυξένη Μάντζου, καθηγήτρια αρχιτεκτονικής στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, το γεγονός ότι αυτά τα μονοπάτια, οι γέφυρες και τα σπίτια σχεδιάστηκαν για να αγκαλιάζουν τη φύση και όχι για να την ελέγχουν, τους επέτρεψε να επιβιώσουν για αιώνες με σχετικά λίγη συντήρηση. «Τα έχτισαν σύμφωνα με το κλίμα, τη μορφολογία και χρησιμοποιώντας τοπικά υλικά», είπε η Μάντζου. «Είχαν εξαιρετική κατανόηση του τόπου».

Η ιστορία της περιοχής

Παρά τη γεωγραφική της απομόνωση, η ιστορία του Ζαγορίου διαμορφώθηκε από την ιδιαίτερη σύνδεσή της με τον έξω κόσμο. Όπως και μεγάλο μέρος της Ελλάδας, τα Ζαγοροχώρια ήταν υπό οθωμανική κυριαρχία από τα μέσα του 15ου αιώνα έως το 1821. Όπως εξήγησε ο Φαίδων Μουδοπούλος-Αθανασίου, αρχαιολόγος που έγραψε ένα βιβλίο για την ιστορία της περιοχής, από το 1400 και μετά, οι ηγέτες του Ζαγοριού διαπραγματεύτηκαν ένα βαθμό αυτονομίας με τους Οθωμανούς ηγεμόνες σε αντάλλαγμα για στρατιωτική βοήθεια.

Κατά τη διάρκεια των επόμενων 300 ετών, οι τοπικές ελίτ δημιούργησαν κερδοφόρα εμπορικά δίκτυα στη Νότια και Ανατολική Ευρώπη, μέσω του εκτεταμένου δικτύου μονοπατιών που συνέδεε αυτό το τμήμα της Ηπείρου με τα Βαλκάνια. Αυτός ο λιθόστρωτος αυτοκινητόδρομος τους επέτρεψε να χρηματοδοτήσουν σχολεία, γέφυρες και πηγάδια. Τα ταξίδια στο εξωτερικό ήταν τόσο συνηθισμένα για τους άνδρες, που οι περισσότερες αγροτικές εργασίες ανατέθηκαν στις γυναίκες, εξήγησε ο αρχαιολόγος.

Σήμερα, περπατώντας κατά μήκος των καλντερίμιων, οι επισκέπτες μπορούν να κατανοήσουν καλύτερα τη μοναδική κουλτούρα και ιστορία αυτών των χωριών. «Όλες οι δραστηριότητες, από τη γεωργία έως το εμπόριο, ξεκινούσαν με το περπάτημα σε αυτά τα μονοπάτια», είπε Μουδόπουλος-Αθανασίου. «Οι έμποροι έφταναν σε απομακρυσμένα μέρη της αυτοκρατορίας μέσω των καλντερίμιων και οι γυναίκες περπατούσαν σε αυτά τα μονοπάτια κάθε μέρα για να πάνε στα χωράφια».

Η αρχιτεκτονική

Η πεζοπορία στην περιοχή του Ζαγορίου δίνει τη δυνατότητα στους ταξιδιώτες να γνωρίσουν από κοντά τα αρχιτεκτονικά και φυσικά θαύματα που οδήγησαν πολλά από τα χωριά της να ενταχθούν στον κατάλογο της UNESCO. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περίφημη Σκάλα του Βραδέτου, ένα λιθόστρωτο μονοπάτι μήκους 1,5 χλμ. και 1.100 σκαλοπατιών, που ανεβαίνει στην πλαγιά του όρους Τύμφη. Η πέτρινη κατασκευή, δύσκολα διακρίνεται από τους φυσικούς σχηματισμούς ασβεστόλιθου, αναδεικνύοντας την παραδοσιακή τέχνη της ξερολιθιάς.

Από το Βραδέτο, ένα χωμάτινο μονοπάτι οδηγεί μέσα από λιβάδια γεμάτα ορχιδέες στο περίφημο παρατηρητήριο Μπελόη. Από εκεί, η θέα προς το Φαράγγι του Βίκου είναι εντυπωσιακή. Το «Ελληνικό Γκραν Κάνιον», μήκους 20 χλμ., ξεχωρίζει για τα καταπράσινα τοπία και τους επιβλητικούς, κατακόρυφους βράχους του.

Η διαδρομή Μονοδένδρι – Βίκος, μήκους 12 χλμ., οδηγεί στην καρδιά του φαραγγιού. Η κάθοδος μέσα από δάση καλυμμένα με βρύα, λιθόστρωτα μονοπάτια και αποξηραμένες κοίτες ποταμών αποκαλύπτει την πλούσια βιοποικιλότητα της περιοχής. Σχεδόν το ένα τρίτο της ελληνικής χλωρίδας συναντάται εδώ, με άγριες τουλίπες, φασκομηλιές και ορχιδέες να στολίζουν το τοπίο.

Στο τέλος του μονοπατιού, οι πηγές του Βοϊδομάτη σχηματίζουν σμαραγδένιες λιμνούλες, κάτω από αιωνόβια πλατάνια. Το ταξίδι καταλήγει στο χωριό Βίκος, γνωστό για τα φαρμακευτικά βότανα που φυτρώνουν στις πλαγιές του, συνεχίζοντας μια παράδοση αιώνων.

Σύμφωνα με τη Μάντζου, οι ταξιδιώτες άρχισαν να καταφθάνουν στην περιοχή πριν από περίπου 20 χρόνια και συνέβαλαν στην αναβίωση της. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, άρχισε να καταφθάνει μια άλλη ομάδα επισκεπτών που, σύμφωνα με τον Μάντζου, είναι εξίσου σημαντική για τη διατήρηση αυτών των μοναδικών κοινοτήτων: διεθνείς εμπειρογνώμονες που έρχονται για να μελετήσουν τη μοναδική βιοποικιλότητα, τη βιώσιμη αρχιτεκτονική και την προσαρμογή στο κλίμα του Ζαγοριού.

Τον περασμένο Μάιο, η Μαντζού και άλλοι συνάδελφοί του από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και το Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Άρτεμις διοργάνωσαν εργαστήρια για τη βιώσιμη αρχιτεκτονική στο πλαίσιο ενός προγράμματος που χρηματοδοτήθηκε από την ΕΕ. Όταν οι εμπειρογνώμονες του κλίματος αξιολόγησαν τα αιωνόβια πέτρινα σπίτια της περιοχής, διαπίστωσαν ότι ήταν τόσο καλά σχεδιασμένα για ενεργειακή απόδοση και προσαρμοστικότητα στο κλίμα, που ήταν σχεδόν σαν να ακολουθούσαν τα τρέχοντα μοντέλα που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή πράσινων σπιτιών.

«Οι άνθρωποι που έχτισαν αυτά τα σπίτια πριν από αιώνες δεν είχαν τα εργαλεία για να κάνουν αυτούς τους υπολογισμούς», λέει η Μάντζου. «Το μόνο που είχαν ήταν μια πολύ βαθιά κατανόηση του τοπικού περιβάλλοντος. Καθώς προσπαθούμε να προσαρμοστούμε στο μεταβαλλόμενο κλίμα, αυτά τα «χωριά πίσω από τα βουνά» θα μπορούσαν να μας διδάξουν ένα σημαντικό μάθημα για τον σχεδιασμό με βάση τη φύση».

Πηγή: BBC

www.ertnews.gr

Πηγή: ertnews.gr