Ιατροδικαστές μιλούν για την δύσκολη φύση του επαγγέλματός τους – Το τραγικό περιστατικό της Λάρισας που έμεινε αξέχαστο

Ηταν καλοκαίρι του 1996 όταν, σε μια συνοικία της Αθήνας, ένας 47χρονος βρέθηκε νεκρός στο κρεβάτι του. Την αστυνομία κάλεσε η, κατά 20 χρόνια νεότερη, σύζυγός του. Εκλαιγε όταν έφτασαν στο σπίτι – με τον θανόντα είχαν και ένα παιδί δύο ετών. Ο 47χρονος υπέφερε από καρδιολογικά προβλήματα κι έτσι όταν εκείνο το πρωί ο αξιωματικός υπηρεσίας πήγε στο σπίτι τους, ήταν σίγουρος πως ο θάνατος δεν είχε κάτι επιλήψιμο. Στη σορό δεν υπήρχε ούτε μία αμυχή, ούτε μία εκδορά. Επρεπε, παρ’ όλα αυτά, να εκδοθεί το πιστοποιητικό θανάτου. Καθώς η νεαρή χήρα δεν μπορούσε να πληρώσει ιδιώτη γιατρό, η σορός του συζύγου της μεταφέρθηκε στο Νεκροτομείο Αθηνών.

Εκείνη την ημέρα εφημέρευε ο Νικόλαος Καρακούκης. «Μετά την ολοκλήρωση της νεκροψίαςνεκροτομής, έγραψα ότι η αιτία θανάτου ήταν στραγγαλισμός», λέει σήμερα στην «Καθημερινή». Δεν εξεπλάγησαν μόνον οι αστυνομικές αρχές, αλλά και η αδερφή του 47χρονου, η οποία υποστήριξε ότι αποκλείεται η σύζυγος του αδερφού της να τον δολοφόνησε. Κι όμως, όταν εκλήθη να δώσει εξηγήσεις, η 27χρονη ομολόγησε. Είχε βάλει ένα μαξιλάρι πάνω από τον λαιμό του – έτσι τον στραγγάλισε και το θύμα δεν έφερε ούτε μία γρατζουνιά.

Είναι ένα από τα περιστατικά που δεν θα ξεχάσει ποτέ ο κ. Καρακούκης, ο οποίος πριν γίνει γενικός διευθυντής της Ιατροδικαστικής Υπηρεσίας στο υπουργείο Δικαιοσύνης φέτος, ήταν ο επικεφαλής της Ιατροδικαστικής Υπηρεσίας Αθηνών. «Αν δεν ήταν η ιατροδικαστική έρευνα, ο νεκρός θα έπαιρνε το μυστικό μαζί του. Θα θεωρείτο αιφνίδιος θάνατος», σημειώνει, «και δεν θα τιμωρείτο κανείς».

Το τελευταίο διάστημα, το επάγγελμα των ιατροδικαστών βρίσκεται στο επίκεντρο σκληρής κριτικής. Οι υποθέσεις της Ρούλας Πισπιρίγκου και της Ειρήνης Μουρτζούκου ανέδειξαν σημαντικά κενά του κλάδου και αστοχίες ορισμένων μελών του. Οι παιδοκτονίες των δύο, οι οποίες είχαν αρχικά αποδοθεί σε παθολογικά αίτια, οδήγησαν στην προσωρινή αναστολή λειτουργίας της Ιατροδικαστικής Υπηρεσίας Πατρών και σε προκαταρκτική εξέταση για διερεύνηση τυχόν ποινικών ευθυνών εις βάρος ιατροδικαστών. Με αφορμή την επικαιρότητα, που έχει φέρει το συγκεκριμένο επάγγελμα στο προσκήνιο, η «Κ» μίλησε με ιατροδικαστές για τη δουλειά και τη ζωή τους.

Η πρώτη φορά

Οταν αποφάσισαν να σπουδάσουν Ιατρική, κανείς από τους τρεις δεν είχε σκοπό να επιλέξει την ιατροδικαστική ειδικότητα. «Δεν ήταν στόχος ζωής», λέει στην «Κ» η Ελένη Ζαγγελίδου, αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιατροδικαστικής Τοξικολογίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και τέως προϊσταμένη της Ιατροδικαστικής Υπηρεσίας Θεσσαλονίκης. Αλλά θεώρησε πως θα ήταν μια ειδικότητα που θα αποκτούσε μεγαλύτερη σημασία για την κοινωνία.

Τόσο εκείνη όσο και ο κ. Καρακούκης πριν αποφασίσουν να ακολουθήσουν την ειδικότητα είχαν αμφιταλαντευθεί: Θα μπορούσαν να την αντέξουν; «Πήγα στο Νεκροτομείο Αθηνών και όταν μπήκα μέσα, έκαναν εργασίες νεκροτομής – δεν με είχε πειράξει», λέει εκείνος. Κάτι αντίστοιχο είχε κάνει και η κ. Ζαγγελίδου στη Θεσσαλονίκη. «Είδα ότι μπορώ να αντεπεξέλθω», τονίζει.

Δηλώνουν πως η μυρωδιά συνηθίζεται. «Υστερα από 30 δευτερόλεπτα μέσα στο νεκροτομείο έχουμε κορεσμό των υποδοχέων της όσφρησης, οπότε δεν μας ενοχλεί – αλλά η οσμή είναι χειρότερη όταν έχεις σορούς που βγαίνουν από το ποτάμι ενώ έχουν μείνει πολύ καιρό εκεί, αυτά είναι πολύ δύσκολα περιστατικά», δηλώνει στην «Κ» ο ιατροδικαστής του Εβρου και αναπληρωτής καθηγητής στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Παύλος Παυλίδης.

Τα τελευταία σχεδόν 25 χρόνια που κάνει το συγκεκριμένο επάγγελμα, υπολογίζει πως έχει δει γύρω στις 10.000 σορούς. Θυμάται ακόμη το πρώτο περιστατικό του – «είχαν σκοτωθεί πέντε φαντάροι σε τροχαίο δυστύχημα στη Θεσσαλονίκη», αναφέρει. Τόσο η κ. Ζαγγελίδου όσο και ο κ. Καρακούκης στα πρώτα περιστατικά τους είχαν μπροστά τους σορούς μωρών.

«Κάθε φορά που λέω ότι αυτό το περιστατικό είναι το χειρότερο που έχω δει, μετά βλέπω κάτι ακόμη χειρότερο», τονίζει ο κ. Παυλίδης. Δεν είναι ποτέ εύκολο, συμπληρώνει, να βλέπεις ένα παιδάκι νεκρό, με 30 μαχαιριές. Ούτε ένα παιδί που ο πατέρας του τού έριξε οινόπνευμα για να του βάλει φωτιά. Ούτε ένα μωρό που το παράτησαν στον δρόμο.

Κάποια περιστατικά αφορούσαν ζωντανούς ανθρώπους, καθώς μεγάλο κομμάτι της ειδικότητάς τους είναι και η κλινική ιατροδικαστική. Σε διάφορες περιπτώσεις, παραδείγματος χάριν σεξουαλικής κακοποίησης, γίνεται διενέργεια ιατροδικαστικής κλινικής εξέτασης στο πλαίσιο της προανάκρισης και της ποινικής διερεύνησης μιας καταγγελίας.

Αλλά παρότι όλοι τους έχουν δει τόσο θάνατο, κανείς τους δεν έχει εξοικειωθεί πραγματικά με αυτόν. «Τη νεκροτομική τεχνική τη συνηθίζουμε», σημειώνει η κ. Ζαγγελίδου, «αλλά ο θάνατος δεν συνηθίζεται ποτέ. Τον θάνατο κανείς δεν μπορεί να τον συνηθίσει».

Σκηνές πολέμου

Τα πιο βαριά περιστατικά, για εκείνη, είναι όσα σχετίζονται με μαζικές απώλειες. «Συμμετείχα σε πολλά μεγάλα δυστυχήματα με πολλούς νεκρούς, αλλά εκείνο που δεν μπορώ να ξεχάσω ήταν ένα δυστύχημα στα Τέμπη». Αναφέρεται στην τραγική σύγκρουση του λεωφορείου που μετέφερε μαθητές σχολείου το 2003, κατά την οποία 21 έφηβοι έχασαν τις ζωές τους. Η κ. Ζαγγελίδου τότε υπηρετούσε στη  .

«Οταν έχεις μαζικές απώλειες ζωής, είναι σαν μια σκηνή πολέμου», δηλώνει. Δεν έχει κλάψει ποτέ στο νεκροτομείο. Οπως και οι δύο συνάδελφοί της που μίλησαν στην «Κ», σημειώνει πως την ώρα που κάνεις τη δουλειά σου πρέπει να είσαι συγκροτημένος και συγκεντρωμένος. «Αλλά», λέει, «ο ψυχικός φόρτος προστίθεται. Κάθε φορά προσθέτει κάτι στην προηγούμενη».

«Δεν θα το έκανα ξανά», σημειώνει ο κ. Καρακούκης για το επάγγελμά τους. Είναι μια δουλειά που δίνει πολλές λύπες, εξηγεί. «Οι γυναικολόγοι, παραδείγματος χάριν, υποδέχονται τη ζωή – εμείς την αποδομούμε».

Ομως τη δουλειά τους τη βλέπει σαν λειτούργημα, μια ειδικότητα απαραίτητη για την κοινωνία. Σε περιπτώσεις ειδικά εγκληματικών ενεργειών, λέει ότι ο ιατροδικαστής παίρνει τον ρόλο του «ανακριτή» και ο θανών του «άφωνου μάρτυρα». «Στην εποχή μας έχουμε μια γενικότερη έκπτωση αξιών και μέσα στον κυκεώνα ψευδομαρτύρων που δυσχεραίνουν την απονομή δικαιοσύνης, ο “άφωνος μάρτυρας” αποτελεί τη μόνη πηγή της αλήθειας – είναι καθοριστική η συμβολή των ιατροδικαστών, οι οποίοι πρέπει να αξιολογούν τα ευρήματα με επιστημονικά ορθό τρόπο για να βρουν την αλήθεια». Αν δεν γίνει σωστή αξιολόγηση των ευρημάτων που υπάρχουν στη σορό του θύματος, τότε υπάρχει πρόβλημα, συμπληρώνει.

Τι έγινε στην Πάτρα;

Δεν θέλει να σχολιάσει τι συνέβη στην Πάτρα. «Οπωσδήποτε έχω θορυβηθεί και έχω ασχοληθεί διοικητικά», σημειώνει, αλλά δεν θέλει να πει κάτι περαιτέρω για περιστατικά που αφορούν υπηρεσιακά θέματα. Σύμφωνα με την κ. Ζαγγελίδου, οι Ιατροδικαστικές Υπηρεσίες της χώρας δεν είναι καλά στελεχωμένες, ενώ ο φόρτος εργασίας είναι τεράστιος. «Εδώ πέθαιναν παιδιά διαδοχικά και όταν πέθαινε κάποιο παιδί, δεν είχε ακόμη ερευνηθεί ο θάνατος του προηγούμενου», αναφέρει.

«Κάποια μεμονωμένα περιστατικά δεν μπορούν να χαρακτηρίσουν όλο τον κλάδο – υπάρχουν συνάδελφοι σε όλη την Ελλάδα που επιτελούν σημαντικό έργο», δηλώνει ο κ. Παυλίδης.

Και οι τρεις μιλούν για το βάρος της ευθύνης που φέρει η υπογραφή τους, η οποία μπορεί να αλλάξει την πορεία της Δικαιοσύνης αλλά και της ζωής των εμπλεκομένων σε κάθε υπόθεση. «Από την πρώτη μέρα το έχω νιώσει αυτό το βάρος και ξέρω ότι όταν βάζω την υπογραφή μου, είμαι έτοιμος να απαντήσω και να τεκμηριώσω ό,τι γράφω στην ιατροδικαστική μου έκθεση», σημειώνει ο κ. Παυλίδης.

Αν θα έπρεπε να περιγράψει το επάγγελμά τους με κάποιο χρώμα, ο κ. Καρακούκης δεν θα διάλεγε το μαύρο, αλλά μάλλον το λευκό, γιατί λέει πως είναι σκληρό αυτό το επάγγελμα, αλλά, πολλές φορές, του δίνει μεγάλη αίσθηση ικανοποίησης. «Οταν», εξηγεί, «το έργο μας γίνεται αρωγός Δικαιοσύνης».

Παρότι η επαγγελματική τους καθημερινότητα σχετίζεται σε τόσο μεγάλο βαθμό με τον θάνατο, τα μαθήματα που έχουν πάρει και οι τρεις έπειτα από δυόμισι και τρεις δεκαετίες στον κλάδο σχετίζονται περισσότερο με τη ζωή.

«Από το πρώτο μου περιστατικό, είχα νιώσει πολύ έντονα συναισθήματα για τη ζωή και τον θάνατο και πόσο εύκολο είναι να μεταπηδήσεις από το ένα στάδιο στο άλλο», αναφέρει η κ. Ζαγγελίδου.

Το μάθημα

Αυτή η συνειδητοποίηση γίνεται ακόμη πιο ισχυρή σε περιπτώσεις αιφνίδιου θανάτου. «Τα περιστατικά που εξετάζουμε τότε είναι άνθρωποι που πριν από λίγο ήταν εν ζωή, έκαναν όνειρα για το μέλλον και πέντε λεπτά αργότερα είναι νεκροί. Αναλογίζεσαι πως τα αντικείμενα δεν έχουν σημασία», δηλώνει ο κ. Καρακούκης, «ο θάνατος μπορεί να μας δώσει να καταλάβουμε τι σημαίνει ζωή».

«Σε αυτή τη δουλειά έχουμε δει τόσα, που ακούς κάποιους να κάνουν σχέδια και λες “δεν ξέρουμε τι μας ξημερώνει”», λέει στην «Κ» ο κ. Παυλίδης. Δεν έχει νόημα να δίνουμε αξία στα υλικά αγαθά, στα χρήματα. Το επάγγελμά του αυτό του έχει μάθει. Να ζούμε τη ζωή μας όσο καλύτερα μπορούμε – χωρίς να καταπατά κανείς την αξιοπρέπεια και την ελευθερία του άλλου, να ζει όσο καλύτερα μπορεί. «Γιατί η ζωή», τονίζει, «είναι πολύ μικρή».

Το βάρος της ευθύνης

Από την πρώτη μέρα έχω νιώσει το βάρος της ευθύνης και ξέρω ότι όταν βάζω την υπογραφή μου, είμαι έτοιμος να απαντήσω και να τεκμηριώσω ό,τι γράφω στην ιατροδικαστική μου έκθεση. Παύλος Παυλίδης

Ο «άφωνος μάρτυρας»

Μέσα στον κυκεώνα ψευδομαρτύρων, ο «άφωνος μάρτυρας» αποτελεί τη μόνη πηγή της αλήθειας – είναι καθοριστική η συμβολή των ιατροδικαστών, οι οποίοι πρέπει να αξιολογούν τα ευρήματα με επιστημονικά ορθό τρόπο. Νικόλαος Καρακούκης.