Πως πηγαίναμε παλιά στο Τζάγεζι και στον Πλαταμώνα – Μία διαδρομή με αναμνήσεις από την κοιλάδα των Τεμπών (βίντεο – φωτό)

Έχουν περάσει 8 χρόνια από τον Απρίλιο του 2017 που εγκαινιάστηκαν οι δύο σήραγγες που παρακάμπτουν την κοιλάδα των Τεμπών. Μάλλον τόσα είχα να κάνω και γω τη διαδρομή μέσα από την κοιλάδα, από την παλιά Εθνική Οδό, αυτά τα 10 χιλιόμετρα, τα στριφογυριστά, που ακολουθούν την πορεία του Πηνειού. Για να πάω προς Τζάγεζι – έτσι λέγαν παλιά το Στόμιο, Κόκκινο Νερό, Κουτσουπια και τα λοιπά παράλια. Ήταν σαν να μην είχα ξανακάνει ποτέ στη ζωή μου αυτή τη διαδρομή. Σαν να είχε σβηστεί από τη μνήμη μου. Εντυπωσιάστηκα.

Ενώ το τοπίο σαν φωτογραφικά στιγμιότυπα ήταν πολύ οικείο – τα διόδια, τα μαγαζιά, η πινακίδα για την Πηγή της Αφροδίτης, το παρκινγκ, η κρεμαστή γέφυρα, η Αγία Παρασκευή, ο Πηνειός, οι βράχοι – με εξέπληττε που τα έβλεπα διαδοχικά κατά τη διαδρομή. Ακόμη και η οδική εμπειρία έμοιαζε πρωτόγνωρη, σαν να μην είχα ξαναοδηγήσει εκεί. Ο δρόμος φαινόταν πιο γλυκός, οι στροφές πιο απαλές, όλα πιο ήσυχα. Ίσως αυτό να ήταν το ξένο στοιχείο, η ησυχία. Ή μάλλον καλύτερα η ερημιά. Εγκαταλελειμμένα τα διόδια, κλειστά τα πέριξ μαγαζιά και πρατήρια – έτσι λέγαμε τότε τα βενζινάδικα· ήταν οι Σταθμοί Εξυπηρέτησης Αυτοκινήτων (ΣΕΑ) του τότε. Άδειο εντελώς το πάρκινγκ της Αγία Παρασκευής, πολύ πιο μεγάλος ο χώρος χωρίς τους πλανόδιους μικροπωλητές πάνω στο δρόμο και κάτω στο πέρασμα για την κρεμαστή γέφυρα. Ούτε αυτή δεν υπάρχει τώρα. Δεν μου άρεσε ποτέ όλος αυτός ο χαμός, ο συνωστισμός, το μποτιλιάρισμα, η φασαρία, το παζάρι… ήταν κάπως κιτς για τα γούστα μου. Δεν μου άρεσε όμως και αυτό το τίποτα. Ξαφνιάστηκα. Ίσως και να μελαγχόλησα ελάχιστα… αν είναι δυνατόν!

Της Εύης Μποτσαροπούλου

«Από εδώ πηγαίναμε παλιά στον Πλαταμώνα» είπα κάποια στιγμή στον γιο μου που καθόταν δίπλα μου κάνοντας πολλές διαφορετικές σκέψεις ταυτόχρονα. Συγκλίνανε στο πόσο εύκολα ξεχνάμε και μας ρουφά το ρεαλιστικό τοπίο του τώρα και πως ταυτόχρονα σοκάρει η ερημιά. «Το ξέρω» μου λέει «μου το έχει πει και ο μπαμπάς». Φυσικά και δεν θυμόταν τίποτα, έξι στα επτά ήταν όταν έγιναν οι σήραγγες και εγκαινιάστηκαν μετά δόξης και τιμών… επί Τσίπρα· εδώ δεν θυμάται ότι πήγε στο Μέγαρο Μουσικής εκείνη την χρονιά την παλιά εθνική στα Τέμπη θα θυμόταν;

Θα έλεγα πως η συνολική εμπειρία ήταν αυτή του Romantische Straße, μιας ρομαντικής διαδρομής που κάναμε κάποτε μέρος της από το Μόναχο για το κάστρο Neuschwanstein. Μεσαιωνικές πόλεις, λίμνες, στριφογυριστός δρόμος… Όμορφα πολύ, μόνο που αργήσαμε και δεν προλάβαμε ανοιχτό το κάστρο, ούτε το είδαμε καν γιατί είχε άπειρη ομίχλη, και φάγαμε κάτι άθλιο στο μοναδικό τουριστικό εστιατόριο που είχε μείνει ακόμη ανοιχτό. Γυρίσαμε από τον αυτοκινητόδρομο. Από τότε, όποτε διαλέγω ένα παλιό δρόμο αντί του νέου, έτσι το λέω ρομαντισε στρασε… Οι Γερμανοί βέβαια αυτό τον δρόμο που έχει συνολικό μήκος 460 χλμ. και περνάει από 29 τοποθεσίες τον έχουν αναγάγει σε αμιγώς ταξιδιωτικό προορισμό. Εμείς, και κυρίως εμείς -εμείς οι Λαρισαίοι- τον χρησιμοποιούμε για να αποφύγουμε τα διόδια… υπάρχει μια κάποια διαφορά δεν βρίσκετε;

Τέλος πάντων.

Μπήκα στη διαδικασία να θυμηθώ όσα γίνεται περισσότερα από το τότε. Διόδια, πολλές εικόνες από μπλόκα αγροτών, τα εστιατόρια Τέμπτη, Νιαβής, Μακεδονία, Κούριας, τα πρατήρια… Πιο παλιά, την δεκαετία του 1970 υπήρχε και το γνωστό μαγαζί του Σαμαρίδη, ήταν κοσμικό κέντρο – όπως το Travel Stop – είχε και ορχήστρα! Πηγαίνανε οι Λαρισαίοι τότε για διασκέδαση και παρκάρανε τα αυτοκίνητα όχι μπροστά στο μαγαζί αλλά πριν τα διόδια για να μην πληρώσουν. Από τότε κρατάει φαίνεται η συνήθεια… Λοιπόν, στου Σαμαρίδη, που έπαιζε η ορχήστρα του Αντώνη Παλιούγκα, ένα σαββατόβραδο παίχτηκε για πρώτη φορά ο ύμνος της ΑΕΛ στο διάλλειμα του προγράμματος από τον Γιάννη Τσανακά, όπως αναφέρεται σε παλαιότερο άρθρο μου.

Μπήκα επίσης στη διαδικασία να ψάξω πληροφορίες, να διαβάσω την ιστορία για κοιλάδα των Τεμπών και αυτή της Παλιάς Εθνικής Οδού σε αυτό το ύψος.

Βρήκα και ένα βίντεο από μια παλιά εκπομπή της ΕΡΤ που παίχτηκε το 1973… Δείχνει πολλά πλάνα τόσο από την παλιά Εθνική Οδό, όσο και από την κοιλάδα των Τεμπών, τα Αμπελάκια, το χωριό Τέμπη που η ονομασία του επί Τουρκοκρατίας ήταν Μπαμπά από τον Τούρκο στρατηγό Χασάν Μπαμπά που ήταν στην περιοχή και μάλιστα πέθανε εκεί και το οποίο μετά την απελευθέρωση κατοικήθηκε από Αμπελακιώτες αγρότες και κτηνοτρόφους, καθώς και από εμπόρους προερχόμενους από το Ζαγόρι. Το τηλεοπτικό αφιέρωμα κλείνει με πλάνα και πληροφορίες για την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, για το σιδηροδρομικό θαύμα και την κρεμαστή γέφυρα. Κολλημένο στον βράχο, το εκκλησάκι χτίστηκε από τον ΟΣΕ στις αρχές του 20ού αιώνα με χρηματοδότηση των υπαλλήλων του· το ίδιο και η κρεμαστή γέφυρα ανάμεσα στα πλατάνια.

ΕΡΤ ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΟ ΕΛΛΑΔΑ, Η

Εν περιλήψει…

Η κατασκευή της Εθνικής Οδού ξεκίνησε τη δεκαετία του 1950, κράτησε πολλές δεκαετίες μέχρι να φτάσει στην σημερινή της μορφή. Αυτό που έχει ενδιαφέρον για μας είναι ότι η  διάνοιξη και οδοστρωσία της κοιλάδας των Τεμπών, για να περάσει η νέα εθνική οδός Αθήνας- Λάρισας- Θεσσαλονίκης, συντελέστηκε από το Τάγμα Μηχανικού της 1ης Στρατιάς Λάρισας, όπως μας πληροφορεί ο Βαγγέλης Ρηγόπουλος σε κείμενο που δημοσιεύτηκε στη Φωτοθήκη Λάρισας και αναφέρει ως πηγή δημοσίευμα του φύλλου της 12ης Φεβρουαρίου 1957 της εφημερίδας «Ελευθερία». Συγκεκριμένα οι εργασίες άρχισαν το 1956 και αφορούσαν στο κομμάτι από τον Ευαγγελισμό μέχρι τον Πυργετό, σε μήκος περίπου 10, 5 χιλιομέτρων.

Το συγκεκριμένο τμήμα που αποτελούσε μέρος του ευρύτερου τμήματος Λάρισας-Κατερίνης εγκαινιάστηκε το Σεπτέμβριο του 1959 και έχει 13 μ. πλάτος σε όλο το μήκος του, με εξαίρεση την Κοιλάδα των Τεμπών, μήκους περίπου 6 χλμ. όπου είχε 10 μ. πλάτος, λόγω του ανάγλυφου της θέσεως διελεύσεως στην περιοχή. Είναι καθόλα λογικό εκεί να στενεύει το πλάτος του δρόμου καθώς υπάρχουν σημεία που ο Όλυμπος με τον Κίσσαβο απέχουν μόλις 40 χλμ. Τότε εγκαινιάστηκαν και τα διόδια. Την δεκαετία του 1970 από τα διόδια αυτά περνούσαν κατά την τρίμηνη διάρκεια του καλοκαιριού περί τις 15.000 αυτοκίνητα.

Η χάραξη της εθνικής οδού στα Τέμπη έγινε πάνω ακριβώς πάνω στο στρατιωτικό δρόμο που άνοιξαν οι Ρωμαίοι και αργότερα μετατράπηκε σε γιδόστρατα για πεζοπόρους. Κατά τους εκβραχισμούς της διάνοιξής της καταστράφηκαν υπολείμματα του αρχαίου δρόμου και η περίφημη εγχάρακτη στο βράχο επιγραφή του 1ου π.Χ. αιώνα: L. CASSIUS LONGINUS PROCONS TEMPE MUNIVIT (ο ανθύπατος Κάσσιος Λογγίνος οδοποίησε τα Τέμπη). Το 1909 έως το 1914 έγιναν, όπως αναφέρεται σε παλαιότερο άρθρο μου, τα έργα της σιδηροδρομικής γραμμής που ένωσε τη Λάρισα με τη Θεσσαλονίκη· καταργήθηκε το 2004, όταν τέθηκε σε λειτουργία η νέα χάραξη με διπλή γραμμή υψηλών ταχυτήτων.

Η κοιλάδα των Τεμπών λόγω της γεωφυσικής της διαμόρφωσης ανέκαθεν αποτέλεσε σημαντική γεωπολιτική θέση, καθώς προσφέρει τη συντομότερη σύνδεση Μακεδονίας και Θεσσαλίας και είχε για χιλιάδες χρόνια ζωτική σημασία για τις χερσαίες μετακινήσεις της ηπειρωτικής Ελλάδας. Πρώτη αναφορά για τα Τέμπη υπάρχει στον Ηρόδοτο. Ακολούθως, για τα Τέμπη γράφουν ο Καλλίμαχος (3ος π.Χ. αι.) και ο Πλούταρχος (45-120).

Από την αρχαιότητα τα Τέμπη είχαν μεγάλη στρατηγική σημασία για τη διέλευση στρατευμάτων από τη Μακεδονία προς τη Νότια Ελλάδα. Οι ιστορικοί περιγράφουν με μεγάλη έμφαση τις προσπάθειες στρατών να τα περάσουν χωρίς απώλειες από αμυνόμενους αντιπάλους. Από τους Πέρσες ως τους Ρωμαίους, και ως τους Γερμανούς που έφτασαν στα Τέμπη στις 16 Απριλίου του 1941, η κοιλάδα των Τεμπών ήταν μια υπόθεση δύσκολη, που απαιτούσε καλή γνώση του εδάφους και ευφυή στρατηγική. Υπάρχει βέβαια και η άποψη ότι τα Τέμπη δεν ανταποκρινόταν και σε ένα απόλυτο στρατηγικό πλεονέκτημα, καθώς μπορούν να παρακαμφθούν από διάφορες δύσβατες ορεινές διόδους. Στη μακραίωνη ιστορία των πολεμικών επιχειρήσεων του ελλαδικού χώρου, τα Τέμπη ποτέ δεν ανέκοψαν έναν εισβολέα.

To timeline…

Το τμήμα παλιάς Εθνικής Οδού μέσα στην κοιλάδα των Τεμπών εγκαινιάστηκε επί κυβέρνησης Κωνσταντίνου Καραμανλή τον Σεπτέμβριο του 1959.

Το 1985 εγκαινιάστηκε επί κυβέρνησης Γεωργίου Παπανδρέου η νέα γέφυρα από τον τότε υφυπουργό Χωροταξίας, Περιβάλλοντος και Δημοσιών Έργων κ. Κώστα Γείτονα. Η νέα γέφυρα έγινε δίπλα στη παλιά γέφυρα Μπάλευ, η οποία εγκαινιάστηκε στις 3 Σεπτεμβρίου 1960 από τον τότε υπουργό Δημοσίων Έργων Σόλωνα Γκίκα.

Στις 19 Ιουνίου του 1988 άρχισε τις βόλτες του στον Πηνειό το γνωστό στους Λαρισαίους Πλοίο της Αγάπης με αφετηρία την Αγία Παρασκευή στα Τέμπη. Το καραβάκι έφτανε μέχρι τη γέφυρα στο ύψος του Πυργετού και επέστρεφε διανύοντας μια απόσταση 4,5 χλμ. περίπου και χρειαζόταν μισή ώρα.

Το 2008 άρχισε ο πόλεμος για τα διόδια.

Το 1997 ξεκίνησαν τα μπλόκα αγροτών στα Τέμπη.

Την 1^η Δεκεμβρίου του 2009 γκρεμίστηκαν τα διόδια των Τεμπών, μετά την κατάργησή τους και την μεταφορά τους στο ύψους του Πυργετού.

Λίγο αργότερα, μέσα στο Δεκέμβριο του 2009, συνέβησαν σοβαρές κατολισθήσεις στην περιοχή των Τεμπών, με αποτέλεσμα το κλείσιμο της Εθνικής οδού για διάστημα 4-5 μηνών. Στο διάστημα αυτό η κυκλοφορία διεξαγόταν από τον παραλιακό δρόμο μέσω Αγιάς Λάρισας ή από τον ορεινό δρόμο μέσω Ελασσόνας. Οι κατολισθήσεις στην περιοχή των Τεμπών στοίχισαν τη ζωή στον Ιταλό μηχανικό Sergio Sciani, ο οποίος ήταν επικεφαλής για τη διάνοιξη της σήραγγας των Τεμπών. Στο σημείο που έχασε τη ζωή του, σήμερα υπάρχει κομμάτι βράχου με σκαλισμένο το όνομά του.

Στις 6 Απριλίου 2017, εγκαινιάστηκαν επί κυβέρνησης Αλέξη Τσίπρα οι δύο σήραγγες που παρακάμπτουν την κοιλάδα των Τεμπών, με τη μία να είναι η μακρύτερη οδική στην Ελλάδα και τα Βαλκάνια.

Στις 10 Σεπτεμβρίου 2023, μετά την κακοκαιρία Daniel και τις πλημμύρες που αυτή δημιούργησε, η απορροή των υδάτων προς τη θάλασσα μέσω της κοιλάδας των Τεμπών, προκάλεσε τη σχεδόν ολική κατάρρευση της πεζογέφυρας και της καταστροφής της εκκλησίας της Αγίας Παρασκευής.

Η εικόνα σήμερα μέσα από τις φωτογραφίες που δημοσίευσε χθες ο Γιώργος Μαλλιάρης στην προσωπική του σελίδα στο facebook.

*Με πληροφορίες από τη Wikipedia, to blog του Δ.Σ. Γουγουλιά, και το άρθρο του Μιχάλη Στούκα