Κλιματική αλλαγή: Η υπερθέρμανση «καίει» τον εγκέφαλό μας – Τι έχουν διαπιστώσει οι επιστήμονες

Η υπερθέρμανση λόγω κλιματικής αλλαγής έχει αλλάξει δραματικά την καθημερινότητά μας, με την παραμονή σε εξωτερικούς χώρους να γίνεται όλο και πιο δύσκολη και εμείς όλο και πιο ευάλωτοι σε ασθένειες.

Η ζέστη μπορεί να μας κάνει, μεταξύ άλλων, πιο βίαιους, ευερέθιστους και καταθλιπτικούς

Ακόμα χειρότερα, οι έντονοι και συχνοί καύσωνες που έχουν εξελιχθεί σε μια νέα «κανονικότητα» επιδρούν στον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο εγκέφαλός μας «υπερθερμαίνοντάς» τον, σύμφωνα με τους επιστήμονες. Ως εκ τούτου μπορούν να επηρεάσουν όχι μόνο τις ευάλωτες ομάδες αλλά και τους υγιείς.

Ιδιαίτερα ευάλωτοι είναι άνθρωποι με νευρολογικές παθήσεις – όπως επιληψία, άνοια, σκλήρυνση κατά πλάκας – καθώς η ζέστη μπορεί να επιδεινώσει τα συμπτώματά τους ή να προκαλέσει κρίσεις. Αυτό έγινε με τον 15χρονο από το Μέτσοβο που έπασχε από ανιδρωσία και ο καύσωνας τού προκάλεσε κατάρρευση του ήπατος, για την οποία απαιτήθηκε επείγουσα μεταμόσχευση.

Η ζέστη επηρεάζει και τον ύπνο, τη διάθεση, ακόμα και την αποτελεσματικότητα των φαρμάκων. Μας κάνει πιο βίαιους, ευερέθιστους και καταθλιπτικούς. Επιπλέον, οι αυξανόμενες θερμοκρασίες σχετίζονται με πρόωρους τοκετούς, προβλήματα ανάπτυξης στα βρέφη, και την εξάπλωση ιών που επηρεάζουν τον εγκέφαλο.

Σε πρόσφατη αμερικανική μελέτη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Science Advances, η επιστημονική ομάδα διαπίστωσε ότι καθώς ανέβαινε η θερμοκρασία, αυξάνονταν και οι επισκέψεις στα επείγοντα για ασθένειες που σχετίζονται με δηλητηριάσεις, αναπνευστικά συμπτώματα και προβλήματα του νευρικού συστήματος. Τα δεδομένα έδειξαν επίσης ότι τα παιδιά κάτω των 5 ετών είχαν τις περισσότερες επισκέψεις στα επείγοντα σε σύγκριση με άλλες ηλικιακές ομάδες.

Η ζέστη οξύνει τα προβλήματα υγείας

Η ζέστη και οι απότομες αλλαγές θερμοκρασίας μπορούν να οξύνουν τις κρίσεις σε ασθενείς με νευρολογικά σύνδρομα, όπως η επιληψία, αναφέρει το BBC. Ο Σαντζάι Σισόντια από το University College του Λονδίνου, πρωτοπόρος στην έρευνα για τον αντίκτυπο της κλιματικής αλλαγής στον εγκέφαλο και εξειδικευμένος στις επιληψίες, άκουγε συχνά από οικογένειες ασθενών ότι είχαν περισσότερα προβλήματα κατά τη διάρκεια κυμάτων καύσωνα.

«Σκέφτηκα, φυσικά, γιατί να μην επηρεάζει η κλιματική αλλαγή και τον εγκέφαλο; Τόσες διαδικασίες του εγκεφάλου εμπλέκονται στην προσαρμογή του σώματος στη ζέστη». Καθώς μελετούσε τη σχετική βιβλιογραφία, ανακάλυψε μια σειρά από νευρολογικές παθήσεις που επιδεινώνονται με την άνοδο της θερμοκρασίας και της υγρασίας, όπως η επιληψία, τα εγκεφαλικά, η εγκεφαλίτιδα, η σκλήρυνση κατά πλάκας, οι ημικρανίες και άλλες ασθένειες.

Ανακάλυψε επίσης ότι οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον εγκέφαλο είναι ήδη ορατές. Κατά το κύμα καύσωνα του 2003 στην Ευρώπη, περίπου το 7% των υπερεχόντων θανάτων (excess deaths) αφορούσε άμεσα νευρολογικά προβλήματα. Παρόμοια στοιχεία έχουν καταγραφεί και κατά το κύμα καύσωνα στο Ηνωμένο Βασίλειο το 2022.

Υπερθέρμανση: Πώς μας επηρεάζει

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι συνήθως περίπου 1°C πιο ζεστός από τη θερμοκρασία του σώματος. Ωστόσο, καθώς είναι ένα από τα πιο ενεργοβόρα όργανα, παράγει σημαντική θερμότητα όταν σκεφτόμαστε, ανακαλούμε κάτι στη μνήμη μας ή αλληλεπιδρούμε με το περιβάλλον γύρω μας. Το σώμα πρέπει να εργάζεται σκληρά για να κρατά τον εγκέφαλο δροσερό. Το αίμα που κυκλοφορεί μέσω των αγγείων βοηθά στη ρύθμιση της θερμοκρασίας, απομακρύνοντας την περίσσεια θερμότητα.

Αυτό είναι ζωτικής σημασίας γιατί τα εγκεφαλικά κύτταρα είναι εξαιρετικά ευαίσθητα στη ζέστη, ενώ από αυτήν επηρεάζονται και οι λειτουργίες των μορίων που μεταδίδουν μηνύματα μεταξύ τους. «Δεν κατανοούμε πλήρως πώς επηρεάζονται όλα τα στοιχεία, αλλά μπορούμε να το φανταστούμε σαν ένα ρολόι, του οποίου τα εξαρτήματα δεν συγχρονίζονται», εξηγεί ο Σισόντια.

Για παράδειγμα, η υπερβολική ζέστη μπορεί να επηρεάσει την κρίση και άρα τις αποφάσεις μας και να μας εκθέσει σε κινδύνους, επειδή η φυσική θερμορρύθμιση του εγκεφάλου ενδέχεται να διαταραχθεί αν ορισμένα τμήματά του δεν λειτουργούν σωστά.

Επίσης, σε κάποιες μορφές σκλήρυνσης κατά πλάκας, η βασική θερμοκρασία σώματος φαίνεται να αλλάζει με τη ζέστη. Επιπλέον, ορισμένα φάρμακα που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία νευρολογικών και ψυχιατρικών παθήσεων, όπως η σχιζοφρένεια, επηρεάζουν τη ρύθμιση της θερμοκρασίας, κάνοντας τα άτομα πιο ευάλωτα σε θερμοπληξία και σε θάνατο από θερμότητα.

Η αύξηση της θερμοκρασίας σχετίζεται και με την άνοδο των εγκεφαλικών επεισοδίων. Μια μελέτη σε 25 χώρες έδειξε ότι από 1.000 θανάτους λόγω ισχαιμικού εγκεφαλικού, οι πιο ζεστές μέρες ευθύνονταν για δύο επιπλέον θανάτους. «Ίσως να μην φαίνεται πολύ», λέει η γεροντολόγος Μπέθαν Ντέιβις, «αλλά με επτά εκατομμύρια θανάτους παγκοσμίως τον χρόνο, η ζέστη μπορεί να ευθύνεται για πάνω από 10.000 επιπλέον θανάτους ετησίως».

Τα κύματα καύσωνα επηρεάζουν τα πάντα στην εγκεφαλική λειτουργία, ωστόσο οι ακριβείς επιδράσεις της θερμότητας είναι ακόμα υπό μελέτη. Η ζέστη επηρεάζει διαφορετικά κάθε άνθρωπο, με τη γενετική προδιάθεση να παίζει σημαντικό ρόλο.