ΣτΕ: Απελευθέρωση περιουσίας έπειτα από 34 χρόνια

Παραλιακό οικόπεδο στην Κορινθία που είχε δεσμευθεί με απόφαση νομάρχη το 1991 απελευθερώνεται με απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ 1034/2025). Ειδικότερα, η δέσμευση της ιδιοκτησίας είχε γίνει με απόφαση του Νομάρχη Κορινθίας για τον καθορισμό ορίων αιγιαλού και παραλίας στην περιοχή Ποτάμι του Κόρφου Κορινθίας στις 20 Μαΐου 1991. Έπειτα από 31 χρόνια, ήτοι στις 14 Σεπτεμβρίου 2022, οι ιδιοκτήτες του ακινήτου υπέβαλλαν αίτηση στην αρμόδια υπηρεσία για την άρση της απαλλοτρίωσης. Ωστόσο, το αίτημά τους δεν έγινε δεκτό και γι΄ αυτό προσέφυγαν στο Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο.

Σύμφωνα με απόφαση που εκδόθηκε πρόσφατα (Πρόεδρος: Χρήστος Ντουχάνης, Εισηγήτρια: Ανθή Σπανού) η αίτηση άρσης της απαλλοτρίωσης μπορεί να γίνει δεκτή για το μέρος του οικοπέδου που βρίσκεται εντός της παραλίας, αλλά όχι για το τμήμα του που βρίσκεται εντός αιγιαλού. Κι αυτό διότι, όπως αναφέρεται την απόφαση, αίτημα ανάκλησης της απαλλοτρίωσης «δεν είναι νοητό προκειμένου περί ακινήτων που έχουν περιληφθεί σε ζώνη αιγιαλού, δεδομένου ότι ο αιγιαλός, ως έκταση που προκύπτει από φυσικό φαινόμενο, δεν νοείται να επανακάμπτει στην κυριότητα ιδιωτών». Σε κάθε περίπτωση, οι ανώτατοι δικαστές διαχωρίζουν το ζήτημα της άρσης απολλοτρίωσης από τον τρόπο διεκδίκησης από τον ενδιαφερόμενο ιδιώτη της τυχόν καθοριζόμενης ως οφειλόμενης αποζημίωσης, καθώς «επί ακινήτων εντός της ζώνης αιγιαλού δεν νοείται, κατ’ αρχήν, διαδικασία άρσης απαλλοτρίωσης, αλλά μόνον καθορισμού αποζημίωσης».

Ναι στην άρση απαλλοτρίωσης

Για το τμήμα του οικοπέδου όμως που βρίσκεται στην παραλία, οι Δικαστές θεωρούν ότι η αίτηση άρσης της απαλλοτρίωσης πρέπει να γίνει δεκτή. Όπως επισημαίνουν, δεν προβλέπεται αυτοδίκαιη ανάκληση των ρυμοτομικών απαλλοτριώσεων μετά την άπρακτη πάροδο ορισμένου χρονικού διαστήματος από την κήρυξή τους, ωστόσο, εφόσον μετά την κήρυξή τους, οι αναγκαστικές απαλλοτριώσεις διατηρούνται – χωρίς να πραγματοποιείται ο λόγος για τον οποίο συντελέστηκαν – επί μακρό χρονικό διάστημα το οποίο υπερβαίνει τα εύλογα όρια τότε, κατά την κρίση του αρμοδίου δικαστηρίου, αποτελούν νομικό και οικονομικό βάρος της ιδιοκτησίας, το οποίο είναι αντίθετο προς την συνταγματική προστασία της. «Επομένως, στις περιπτώσεις αυτές ανακύπτει υποχρέωση της Διοίκησης να άρει την αναγκαστική απαλλοτρίωση», σημειώνεται στην απόφαση του ΣτΕ.

Σε ομηρεία χιλιάδες ιδιοκτησίες

Η νέα απόφαση του Ανωτάτου Ακυρωτικού Δικαστηρίου επαναφέρει στην επικαιρότητα το «καυτό» ζήτημα των απαλλοτριώσεων που λιμνάζουν ακόνη και για τέσσερις ή πέντε δεκαετίας κρατώντας σε πολυετή ομηρεία χιλιάδες ιδιοκτησίες, δίχως ταυτόχρονα να καλύπτονται οι ανάγκες για δημιουργία κοινόχρηστων χώρων στις πόλεις. Επίσημα στοιχεία δεν υπάρχουν. Ωστόσο μια μερική καταγραφή που είχε γίνει το 2019 οπότε είχε ανοίξει η ηλεκτρονική πλατφόρμα «Καταγραφής εγκεκριμένων κοινόχρηστων χώρων προς απαλλοτρίωση», από τα στοιχεία που είχαν υποβάλλει 50 δήμοι της χώρας (από τους συνολικά 332) οι χώροι προς απαλλοτρίωση ήταν 2.228 στρέμματα, εκ των οποίων μόνο στο 23% έχει ολοκληρωθεί η απαλλοτρίωση. Έκτοτε η λίστα δεν έχει ενημερωθεί ξανά.

«Αγκάθι» η οικονομική δυσπραγία των δήμων

Η πλειονότητα των απαλλοτριώσεων δεν προχωρούν κυρίως λόγω της οικονομικής δυσπραγίας των δήμων, αλλά και της πολυδαίδαλης νομοθεσίας. Είναι αξιοσημείωτο ότι, η νομολογία του ΣτΕ για την «ομηρία» της ιδιωτικής ιδιοκτησίας είναι πλούσια. Ειδικότερα, για ιδιωτικό ακίνητο που έχει χαρακτηρισθεί ως κοινόχρηστος χώρος, είχε αποφανθεί ότι η δέσμευση του δεν μπορεί, βάσει του άρθρου 17 του Συντάγματος, να διατηρηθεί πέραν του ευλόγου χρόνου χωρίς τη συντέλεση της απαλλοτριώσεως, ακόμη κι εάν είναι δασικού χαρακτήρα και απαγορεύεται η δόμηση σε αυτό.
Επιπλέον, έχουν εκδοθεί αποφάσεις που δεν επιτρέπουν την απαλλοτρίωση ακινήτων, δίχως να έχουν προηγουμένως εξασφαλιστεί τα αναγκαία κονδύλια για την αποζημίωσή τους καθώς στις περισσότερες υποθέσεις προκύπτει αδυναμία αποζημιώσεως των θιγομένων ιδιοκτητών για τη συντέλεση της απαλλοτρίωσης. Συνολικά, την τελευταία επταετία οι δήμοι έχουν λάβει, μέσω προγραμμάτων του Πράσινου Ταμείου, περί τα 35 εκατ. ευρώ για την απόκτηση ελεύθερων κοινόχρηστων χώρων.

Σε κάθε περίπτωση, το πρόβλημα των αναγκαστικών απαλλοτριώσεων, είναι ένα από τα πολλά που αναμένεται να επιλυθούν με τη θεσμοθέτηση των Τοπικών και Ειδικών Πολεοδομικών Σχεδίων (ΤΠΣ – ΕΠΣ) που βρίσκονται σε εξέλιξη για το 80% της επικράτειας, με ορίζοντα ολοκλήρωσης των μελετών έως τα μέσα του 2026. Ουσιαστικά οι μελετητές θα πρέπει να εξετάσουν και να δώσεις λύσεις για την οριστική άρση ρυμοτομικών απαλλοτριώσεων όταν δεν δικαιολογούνται από τον πολεοδομικό σχεδιασμό.