Σπάνιο ντοκουμέντο: Το βίντεο για τη Λάρισα και το Αρχαίο Θέατρο που γυρίστηκε πριν από 40 και χρόνια για την ΕΡΤ και δεν παίχτηκε ποτέ! (βίντεο & φωτό)

«Θυμήθηκα ότι έχω ένα βίντεο, παλιό, πολύ παλιό»

«Έχω δώρο; Τι αφορά;»

«Το Αρχαίο Θέατρο. Πρέπει να ψάξω όμως να το βρω»

Ο διάλογος έγινε με τον Λαρισαίο φωτογράφο Θάνο Ευθυμιόπουλο, τυχαία, στο δρόμο, πριν από δέκα μέρες περίπου όταν οι μπουλντόζες του Δήμου μόλις άρχιζαν την κατεδάφιση των κτιρίων στο περιβόητο τετράγωνο Ο.Τ. 867Γ που απασχολεί την επικαιρότητα της πόλης· δημιούργησε έντονες διαφωνίες – debate, χαρακτηρίστηκε – ανάμεσα σε φορείς και πολίτες αλλά και μια «συμφιλίωση» μεταξύ της νυν και της πρώην δημοτικής αρχής επί του θέματος.

Από τότε το ψάχνουμε. Ο Ευθυμιόπουλος δηλαδή, στο πολύ μεγάλο προσωπικό αρχείο που διαθέτει. Μέχρι στιγμής δεν βρέθηκε το συγκεκριμένο βίντεο που είχε στο μυαλό του. Επιφυλάσσεται λέει…

Αλλά βρέθηκε ένα άλλο το οποίο έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον.

Της Εύης Μποτσαροπούλου

Είναι μία κόπια από την εκπομπή της ΕΡΤ «Η ΕΡΤ στη Βόρεια Ελλάδα» στην οποία μιλούν ο τότε δήμαρχος κ. Αριστείδης Λαμπρούλης, ο τότε Έφορος Κλασικών Αρχαιοτήτων κ. Κωνσταντίνος Γαλλής και ο τότε Επιμελητής Βυζαντινών Αρχαιοτήτων κ. Λάζαρος Δεριζιώτης. Αφορά τις πολύ πρόσφατες για την εποχή αποκαλύψεις για το Α΄ Αρχαίο Λάρισας, πριν ακόμη ξεκινήσει οποιαδήποτε διαδικασία διεκδίκησης ανάδειξης του.

Ίσως το βίντεο αυτό να ήταν η πρώτη επίσημη πράξη του αγώνα που ακολούθησε για αυτό και συνεχίζεται μέχρι σήμερα πάνω από 40 χρόνια μετά…

Ο ακριβής χρόνος κατά τον οποίο έγιναν τα γυρίσματα από το συνεργείο της ΕΡΤ στη Λάρισα και αν και πότε, και με ποιον τίτλο, παίχτηκε το εν λόγω επεισόδιο στην εκπομπή «Η ΕΡΤ στη Βόρεια Ελλάδα» δεν έχει διευκρινιστεί. Η κόπια βρέθηκε στο αρχείο Ευθυμιόπουλου γιατί κάποτε ο κ. Γαλλής του έδωσε την κασέτα προκειμένου να την μετατρέψει σε DVD. Αλλά δεν υπάρχει στο αρχείο της ΕΡΤ.

Λαμβάνοντας υπόψη τις πληροφορίες και τα πλάνα που δίνονται στο βίντεο σχετικά με την ανακάλυψη του Α΄ Αρχαίου Θεάτρου από τον κ. Γαλλή σε συνδυασμό με το ιστορικό timeline που αφορά το Θέατρο μέχρι σήμερα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για ένα βίντεο που γυρίστηκε μετά το 1982 αλλά πριν το 1985.

Είχε ήδη απαλλοτριωθεί κατεδαφιστεί η νεόδμητη τότε διώροφη οικοδομή στο οικόπεδο Γκαράνη, κατά τις εργασίες θεμελίωσης της οποίας είχε βρεθεί για πρώτη φορά τμήμα του κοίλου του θεάτρου και τρεις σειρές από κερκίδες, είχαν μεταφερθεί τα στρατιωτικά αρτοποιία από το λόφο του Φρουρίου και είχαν γίνει οι εργασίες που ανέδειξαν νέο τμήμα του κοίλου του θεάτρου με οχτώ σειρές κερκίδες σε συνέχεια του οικοπέδου Γκαράνη, αλλά δεν είχε ανοιχτεί ακόμη η τάφρος επί της Παπαναστασίου για να εντοπιστούν τμήματα του θεάτρου σε όλο το αξονικό τους μήκος. Αυτό έγινε το 1985.

Κάπου λοιπόν μεταξύ της διετίας ΄83 και ΄84 γίνεται το πρώτο αφιέρωμα για το Α΄ Αρχαίο Θέατρο της Λάρισας, για τους λοιπούς αρχαιολογικούς θησαυρούς που στοιβάζονταν στο τουρκικό Τζαμί απέναντι από την πλατεία Λαού και την νέα αγορά της Λάρισας που λειτουργούσε εν είδη μουσείου. Κατά τα γυρίσματα και αυτό κλειστό ήταν για το κοινό. Οι φθορές από τους σεισμούς του 1980 δεν είχαν ακόμη αποκατασταθεί. «Δυστυχώς, η Λάρισα είναι η μόνη μεγάλη πόλη της Ελλάδος που στερείται ακόμη ενός ευπρεπούς μουσείου» έλεγε στο φακό της ΕΡΤ ο κ. Γαλλής. Χρειάστηκαν μόνο περί τα 30 χρόνια… το «Διαχρονικό Μουσείο Λάρισας» άνοιξε τις πόρτες για το κοινό στις στις 28 Νοεμβρίου του 2015.

Το βίντεο ξεκινά με πλάνα από αρχαία ευρήματα και αμέσως σχεδόν μεταφέρεται στην πλατεία Ταχυδρομείου. Ο φακός παρακολουθεί έναν ποδηλάτη να κινείται επί της Παπακυριαζή που ήταν ακόμη δρόμος, να περνά μπροστά από την πιάτσα ταξί, να δείχνει την πλατεία με το παλιό σιντριβάνι και τις καφετέριες με τα τραπεζάκια, τα παρκαρισμένα αυτοκίνητα.

Το πλάνο αλλάζει, εικόνες τις Λάρισας εμφανίζονται, και πολυκατοικίες, πολλές ήδη, με κάποιες κεραμοσκεπές από τις παλιές μονοκατοικίες που ξεπροβάλλουν ενδιάμεσα. Η φωνή του Αριστείδη Λαμπρούλη αρχίζει και ακούγεται ενώ βλέπουμε ακόμη ταράτσες.

Ο τότε Δήμαρχος Λαρίσης εμφανίζεται στο γραφείο του. Προσωπικά πρώτη φορά τον βλέπω να μιλά σε κάμερα… « (…) Στο υπέδαφός της κρύβονται αρχαιολογικοί θησαυροί οι οποίοι δεν ήρθαν ακόμη στην επιφάνεια. Ανάμεσα σε αυτούς μπορούμε να αναφέρουμε το Αρχαίο Θέατρο, το Ασκληπιείο, τον Ιππόδρομο, αλλά και νεότερα της βυζαντινής περιόδου. Και δεν ήρθαν στην επιφάνεια λόγω παρανομιών, θα έλεγα, κατά το παρελθόν, κατά την οικοδόμηση της πόλης».

Αλλαγή πλάνου. Ο κ. Γαλλής κάθεται στις πρώτες κερκίδες του θεάτρου που βρέθηκαν σε οικόπεδο Γκαράνη κατά την ανοικοδόμηση κτιρίου. Η ιστορία του Θεάτρου και της πόλης ξεκινά· την διηγείται ο Γαλλής…

«Το θέατρο ήταν ορατό μέχρι εποχής της Τουρκοκρατίας… τον 19^ο αιώνα η περιοχή βαθμιαία επιχωματίστηκε… κατασκευάστηκαν οικοδομές και ένας δρόμος πέρασε πάνω από το θέατρο…  Το 1968 με την αφορμή εκσκαφής θεμελείων για ανέγερση νέας οικοδομής αποκαλύφθηκε αυτό το κοίλο του θεάτρου… Το 1970 δόθηκε τελικά άδεια επί Χούντας για ανέγερση διώροφης οικοδομής… Μετά την Μεταπολίτευση άρχισαν οι διαδικασίες απαλλοτρίωσης… το 1981 κατεδαφίστηκε η οικοδομή από την Αρχαιολογική Υπηρεσία και εμφανίστηκε ξανά αυτό το τμήμα μετά από 12 χρόνια… Με ενέργειες της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας παραχωρήθηκε ο χώρος των στρατιωτικών αρτοποιείων από το Υπουργείο Αμύνης στο Υπουργείο Πολιτισμού… Το 1982 με ανασκαφές αποκαλύφθηκε η συνέχεια του κοίλου του θεάτρου, βρέθηκαν μέχρι στιγμής 8 σειρές ειδωλίων και διαπιστώθηκε ότι υπήρχε και επιθέατρο… Το πρώτο τμήμα του θεάτρου ήρθε στο φως το 1910, ήταν ένα μέρος της σκηνής… Σήμερα το υπόλοιπο μέρος της σκηνής είναι κάτω από το δρόμο…».

Στη συνέχεια το βίντεο μας μεταφέρει στο αρχαίο Στάδιο της Λάρισας. Αποκαλύφθηκε το 1977 πάλι και τις εργασίες εκσκαφής θεμελίων για συγκρότημα οικοδομών. Ένα μέρος καταστράφηκε κατά την εκσκαφή και τα ειδώλια απορρίφθηκαν σε χώρο απόρριψης μπαζών. Εκεί μέσα στα μπάζα έσκαψε η Αρχαιολογική Υπηρεσία για να ξαναβρεί τα ειδώλια…

Ακολουθεί η οικοδομή στη γωνία Κύπρου και Ρούσβελτ που ανεγέρθηκε στο σημείο όπου βρέθηκε μαρμάρινος δρόμος της ρωμαίικής εποχής.

Το πλάνο αλλάζει και πάλι. Μας δείχνει την πλατεία Λαού χωρίς το σημερινό σιντριβάνι· παιδιά τρέχουν και παίζουν στην πλατεία. Ο Λάζαρος Δεριζιώτης, ο Επιμελητής Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, μας ξεναγεί στον τάφο του Αγίου Αχίλλειου που βρέθηκε από γκρέϊντερ κατά την διάρκεια ανάπλασης στο χώρο της Αγοράς της Τετάρτης· οι περισσότεροι ιθύνοντες αντέδρασαν, ήθελαν να συνεχιστεί η ανάπλαση… Το ίδιο έντονα αντέδρασε και ο ιδιοκτήτης οικοπέδου στην οδό Κύπρου όπου βρέθηκε μεγάλο τμήμα παλαιοχριστιανικής Βασιλικής (υπολογιζόμενου αρχικού μήκους 50 μέτρων)· έκανε ότι μπορούσε για να συνεχιστούν οι εργασίες όσο πιο γρήγορα γινόταν, αλλά δεν τα κατάφερε…

Ο κ. Γαλλής μας ξανασυναντά στο Τζαμί, το παλιό μουσείο της πόλης. Είναι κλειστό για το κοινό. Είναι ασφυκτικά γεμάτο από αρχαία ευρήματα. Δεν χωρούσαν άλλα.

Κάποια έμεναν και στο σημείο που βρέθηκαν, όπως ένας κίονας στο λόφο του Φρουρίου· πίσω του είναι παρκαρισμένο ένα αγροτικό. Πιο κει, στο free grass παρέες λιάζονται στο γκαζόν και ένα ζευγάρι φιλιέται σε ένα παγκάκι.

Η παλιά είσοδος και η ταμπέλα της ταβέρνας «Φρούριο» ξεπροβάλει.

Το αφιέρωμα πλησιάζει στο τέλος του. Μας περνά ο φακός από την Κεντρική Πλατεία. Τραβηγμένα πλάνα εν κινήσει από την οδό Κούμα, τότε που ήταν ακόμη δρόμος· δεν υπήρχε η διάνοιξη της πλατείας. Αυτοκίνητα περνούσαν, αυτοκίνητα πάρκαραν κάθετα – τόσο φαρδύς ήταν ο δρόμος – και στο ύψος του σημερινού Public ξεκινούν να απλώνονται στην πλατεία τα τραπεζοκαθίσματα από τα απέναντι καφέ και μαγαζιά.

Τα πλάνα τέλους είναι το ποτάμι. Ο Πηνειός στο Αλκαζάρ. Το τοπίο είναι μια ζούγκλα από φυτά, θάμνους και δέντρα. Και λίγο πιο εκεί βόσκουν κάποια άλογα. Της Λάρισας κι αυτά το σύμβολο…

Πέφτουν τίτλοι τέλος. Το σήμα της εκπομπής και μετά μαύρο…

…

Για την ιστορία…

Υ.Σ. Για την ιστορία, έως το 1985 ο χώρος του αρχαίου θεάτρου καλυπτόταν από τις σύγχρονες οικοδομές και διχοτομούνταν ουσιαστικά από δύο κεντρικές οδούς, την οδό Αλ. Παπαναστασίου (παλιά Ακροπόλεως) που διερχόταν από το χώρο του θεάτρου από Βορρά προς Νότο και την οδό Βενιζέλου (παλιά Μακεδονίας) που διερχόταν στο ύψος της σκηνής από Ανατολικά προς Δυτικά. Το 1987 έγινε η απαλλοτρίωση της πρώτης οικοδομής που αποκάλυψε το χώρο της σκηνής του θεάτρου. Το 1992, έγινε η πρώτη συνολική απαλλοτρίωση 9 ακινήτων, τα οποία κατεδαφίστηκαν.

Η ανασκαφική διαδικασία έως το 1995 αποκάλυψε το βορειοδυτικό τμήμα του κοίλου (δυτικά της οδού Α. Παπαναστασίου) και συγκεκριμένα τμήματα από τις δέκα ανώτερες σειρές του κυρίως κοίλου, μέχρι το επίπεδο του άνω διαζώματος και διαπιστώθηκε ότι στο σημείο αυτό, δεν σωζόταν καθόλου το επιθέατρο. Την ίδια περίοδο καταργήθηκε και το τμήμα της οδού Παπαναστασίου που διερχόταν επάνω από το αρχαίο θέατρο. Κατά την κατεδάφιση του δρόμου εντοπίστηκαν και μεταφέρθηκαν σε συγκεκριμένους χώρους, μαρμάρινα εδώλια τα οποία είχαν χρησιμοποιηθεί ως υποδομή του. Αφαιρέθηκαν τα θεμέλια από οπλισμένο σκυρόδεμα των οικοδομών που είχαν κατεδαφιστεί και απομακρύνθηκαν από το χώρο του μνημείου.

Η πλήρης αποκάλυψη της σκηνής έγινε μετά το 2004, όταν διανοίχτηκε τμήμα της οδού Βενιζέλου που διερχόταν πάνω απ’ αυτήν. Μετά τις τελευταίες απαλλοτριώσεις αποκαλύφθηκε η δυτική είσοδος του θεάτρου, ενώ η ανατολική κυρία είσοδος παραμένει καλυμμένη. Σε ανασκαφή του 2006, μετά την πλήρη απομάκρυνση τμήματος της οδού Βενιζέλου και του πεζοδρομίου της, αποκαλύφθηκαν πίσω από την σκηνή σημαντικά ευρήματα που επαναπροσδιορίζουν ίσως την εικόνα και το ρόλο του μνημείου.

Κατά την χρονική περίοδο 2011 – 2015 το Αρχαίο Θέατρο εντάχθηκε στο επιχειρησιακό πρόγραμμα ΕΣΠΑ 2007-2013. Κατά τη χρονική περίοδο 2016-2017 εγκρίθηκε και υλοποιήθηκε η προγραμματική σύμβαση πολιτισμικής ανάπτυξης μεταξύ του Υπουργείου Πολιτισμού & Αθλητισμού του Δήμου Λαρισαίων και της Περιφέρειας Θεσσαλίας με τίτλο “Εργασίες τεκμηρίωσης στο Αρχαίο Θέατρο Λάρισας”. Στις 24-10-2016 ανατέθηκε από το σωματείο Διάζωμα η εκπόνηση της μελέτης για την αποκατάσταση του Αρχαίου θεάτρου. Τα γεγονότα της τελευταίας δεκαετίας είναι λίγο πολύ γνωστά…