ΟΟΣΑ: Με smartphone το 70% των 10χρονων – Με προβληματική χρήση διαδικτύου το 10% των παιδιών

Το δικό τους smartphone από την ηλικία των 10 ετών έχουν σήμερα τα παιδιά που ζουν στις χώρες του ΟΟΣΑ, ενώ τα 15χρονα έχουν πρόσβαση στο ψηφιακό περιβάλλον μέσω υπολογιστή ή tablet στο σπίτι τους.

Παρά τις αποκλίσεις μεταξύ των χωρών του Οργανισμού, smartphone έχει περίπου το 70% των 10χρονων, ενώ τα 15χρονα έχουν πρόσβαση σε υπολογιστή ή tablet σε ποσοστό 96% και σε ποσοστό 98% έχουν smartphone με σύνδεση στο διαδίκτυο.

Την ίδια στιγμή όμως, ένας στους έξι εφήβους ηλικίας 11 – 15 ετών είχε υποστεί διαδικτυακό εκφοβισμό το 2021-22.

Επιπλέον, σε ολόκληρο τον ΟΟΣΑ, περίπου το 12% των κοριτσιών και το 8% των αγοριών ηλικίας 11, 13 και 15 ετών αναφέρουν προβληματική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Τα στοιχεία αυτά καταγράφονται στην έκθεση του ΟΟΣΑ «Πώς είναι η ζωή για τα παιδιά στην ψηφιακή εποχή;», η οποία παρέχει μια διακρατική επισκόπηση της χρήσης των ψηφιακών μέσων από τα παιδιά, ενόσω οι χώρες – μέλη του Οργανισμού αναπτύσσουν πολιτικές για την προστασία των παιδιών στο διαδίκτυο, την προώθηση της ψηφιακής εκπαίδευσης, την ασφαλή διαδρομή των παιδιών στους ψηφιακούς χώρους και την αξιοποίηση του οφέλους του ψηφιακού μετασχηματισμού.

Η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να οδηγήσει σε συμπεριφορές που μοιάζουν με εθισμό και άγχος που προκαλείται από τα ίδια τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ιδιαίτερα στους ευάλωτους εφήβους.

Τα κορίτσια είναι πιο πιθανό να υπόστούν εκφοβισμό ή να βρουν υποτιμητικό γι΄ αυτές περιεχόμενο στα social media

Σύμφωνα με στοιχεία του ΟΟΣΑ το 2022 στις περισσότερες χώρες, περίπου το 50% των 15χρονων περνούσε 30 ή περισσότερες ώρες την εβδομάδα χρησιμοποιώντας ψηφιακές συσκευές. Μάλιστα πολλοί από αυτούς τους εφήβους ξεπερνούσε τις 60 ώρες σε διάφορες ψηφιακές συσκευές. Όσο για το όριο των δύο ωρών ημερήσιου χρόνου μπροστά σε οθόνη τις καθημερινές, το 60% των 15χρονών, το ξεπερνά.

Σε ολόκληρο τον ΟΟΣΑ, το 95% των 15χρονων περιηγούνται στο Διαδίκτυο και στα κοινωνικά δίκτυα για διασκέδαση. Οι περισσότεροι χρησιμοποιούσαν ψηφιακές συσκευές για επικοινωνία και ανταλλαγή περιεχομένου (88%), αναζήτηση πρακτικών πληροφοριών (84%) και παιχνίδι με βιντεοπαιχνίδια (83%).

Κίνδυνοι ψυχικής υγείας

Στα πρώτα χρόνια, χωρίς υποστήριξη από τους γονείς και με υπερβολική και παθητική έκθεση σε οθόνες, η νευρογνωστική ανάπτυξη των παιδιών και η απόκτηση και ανάπτυξη γλωσσικών δεξιοτήτων τους μπορεί να επηρεαστούν.

Στα παιδιά και τους εφήβους σχολικής ηλικίας, τα ψηφιακά μέσα μπορούν να θέσουν σε κίνδυνο την ψυχική υγεία τους, τόσο άμεσα – αν βιώσουν διαδικτυακή κακοποίηση ή εκφοβισμό, όσο και έμμεσα -με χαμηλότερη ποιότητα ύπνου, μειωμένη σωματική άσκηση και έλλειψη προσωπικών κοινωνικών επαφών.

Τα στοιχεία που συνδέουν άμεσα τη χρήση ψηφιακής τεχνολογίας με προβλήματα ψυχικής υγείας αυξάνονται, αλλά δεν είναι ακόμη πλήρως οριστικά, κυρίως επειδή βασίζονται σε περιορισμένες και εν μέρει ελλιπείς πηγές πληροφοριών.

Οι κίνδυνοι ψυχικής υγείας που σχετίζονται με τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από τα παιδιά εξαρτώνται από:

• Κινδύνους στο διαδικτυακό περιβάλλον (λόγω επιβλαβούς περιεχομένου ή συμπεριφορών)
• Τύπο διαδικτυακών δραστηριοτήτων (π.χ. ενεργητική/παθητική, για παιχνίδι, αποφυγή αρνητικών συναισθημάτων, κ.λπ.)
• Πραγματικά προβλήματα τις ώρες εκτός σύνδεσης (στρες, άγχος, κατάθλιψη, έλλειψη κοινωνικής σύνδεσης, προβλήματα συμπεριφοράς, οικογενειακές αντιξοότητες)

Ορισμένοι έφηβοι μπορεί να είναι πιο ευάλωτοι στις παραπάνω δύσκολες καταστάσεις, εξαιτίας της υπερβολικής ενασχόλησης με τα ψηφιακά μέσα ή εξαιτίας διαδικτυακού εκφοβισμού.

Αρνητικές συνέπειες

Οι έφηβοι που «ταξιδεύουν» στο ψηφιακό περιβάλλον συχνά βιώνουν αρνητικές καταστάσεις:

Πάνω από το ένα τρίτο των 15χρονων δήλωσαν αναστατωμένοι από διαδικτυακό περιεχόμενο ακατάλληλο για την ηλικία τους και περίπου 40% των εφήβων εθίγησαν από πληροφορίες για τους ίδιους που κοινοποιήθηκαν χωρίς τη συγκατάθεσή τους. Η έκθεση των εφήβων σε διαδικτυακό εκφοβισμό αυξάνεται σε όλες τις χώρες του ΟΟΣΑ. Κατά μέσο όρο, ένας στους έξι εφήβους ηλικίας 11 έως 15 ετών ανέφερε εμπειρίες διαδικτυακού εκφοβισμού το 2021-22.

Τα βιντεοπαιχνίδια συχνά έχουν σχεδιαστεί για να προάγουν την πολύωρη χρήση, η οποία όμως μπορεί να οδηγήσει σε προβληματικές συνήθειες μέχρι και εξάρτηση.

Προβληματική χρήση των social media

Η προβληματική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης διαπιστώνεται όταν τα παιδιά δυσκολεύονται να διαχειριστούν τον χρόνο που διαθέτουν στο διαδίκτυο, όταν η χρήση των ψηφιακών μέσων διαταράσσει τις καθημερινές τους ευθύνες, όταν οδηγούνται σε συγκρούσεις με γονείς ή φίλους λόγω του χρόνου που περνούν στο διαδίκτυο ή όταν αισθάνονται άσχημα ή δυσαρεστημένα με τις συνήθειές τους στα ψηφιακά μέσα.

Ορισμένες μελέτες δείχνουν ότι περισσότερες από δύο ώρες την ημέρα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ενέχει κινδύνους για την ψυχική υγεία των παιδιών και των εφήβων προκαλώντας κατάθλιψη, άγχος, μοναξιά, τεταμένες σχέσεις και μειωμένη επίδοση στο σχολείο, παρότι η αιτία δεν έχει ακόμη αποσαφηνιστεί.

Έχει διαπιστωθεί όμως, ότι παράγοντες όπως η κοινωνική σύγκριση, οι εξιδανικευμένες εικόνες και ο διαδικτυακός εκφοβισμός είναι πιθανότερο να προκαλέσουν αρνητική σχέση μεταξύ της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και της αντίληψης του παιδιού για την ευεξία.

Η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μπορεί επίσης να οδηγήσει σε συμπεριφορές που μοιάζουν με εθισμό και άγχος που προκαλείται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ιδιαίτερα στους ευάλωτους εφήβους.

Σε ολόκληρο τον ΟΟΣΑ, περίπου το 12% των κοριτσιών και το 8% των αγοριών ηλικίας 11, 13 και 15 ετών αναφέρουν προβληματική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Ειδικότερα:

• Τα αγόρια είναι πιο επιρρεπή σε εθισμό στα παιχνίδια και
• Τα κορίτσια σε προβληματική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και κινητών τηλεφώνων. Επίσης τα κορίτσια πέφτουν συχνότερα θύματα διαδικτυακού εκφοβισμού, ενώ βρίσκονται αντιμέτωπα με περιεχόμενο ακατάλληλο για την ηλικία τους ή υποτιμητικό για το φύλο τους.

Παράγοντες κινδύνου εκτός διαδικτύου

Προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα παιδιά στον πραγματικό κόσμο, τα ωθούν σε υπερβολική ή προβληματική χρήση του διαδικτύου. Για παράδειγμα, παρότι οι έφηβοι μπορεί να χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να μειώσουν το αίσθημα μοναξιάς, αυτό μπορεί να μην οδηγήσει στο επιθυμητό αποτέλεσμα ή το αρχικά θετικό αποτέλεσμα μπορεί να εξασθενίσει, οδηγώντας σε ένα ισχυρότερο αίσθημα μοναξιάς που προκαλεί αύξηση της χρήσης ψηφιακών μέσων κ.ο.κ., δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο αυξανόμενης εξάρτησης από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Στα προβλήματα που εντείνουν την επιθυμία των παιδιών να στραφούν στο διαδίκτυο είναι οι αντιξοότητες στην οικογένεια, χαλαρές κοινωνικές σχέσεις, η μειωμένη ψυχοκοινωνική ικανοποίηση, η έλλειψη σωματικής δραστηριότητας και προβλήματα συμπεριφοράς.

Όμως η προβληματική χρήση των ψηφιακών μέσων και τα παραπάνω προβλήματα που περιορίζουν την ευημερία μπορούν να επιδεινώσουν περισσότερο τα προβλήματα που κάνουν τα παιδιά ευάλωτα.

Στην κατεύθυνση αυτή, η έκθεση του ΟΟΣΑ προτείνει διατομεακή πολιτική προσέγγιση στους τομείς των ψηφιακών υπηρεσιών, της εκπαίδευσης, της υγείας και των πολιτικών στήριξης της οικογένειας – τόσο παιδιών, όσο και γονέων.

Επισημαίνει την παρακολούθηση του προβλήματος και την ανάλυση δεδομένων μεγάλης κλίμακας για τις ψηφιακές πρακτικές και εμπειρίες των παιδιών, την επίπτωση της ψηφιακής εμπλοκής στην ευημερία τους και τη συλλογή δεδομένων από επαγγελματίες υγείας, εκπαιδευτικούς, γονείς και τα ίδια τα παιδιά, με σκοπό τη δημιουργία αποτελεσματικής νομοθεσίας για την ανάπτυξης τεχνολογιών και υπηρεσιών που δίνουν προτεραιότητα στην ευημερία των παιδιών.

Ενίσχυση της ψηφιακής επιμόρφωσης και των δεξιοτήτων των παιδιών, με τη συμβολή των σχολείων και των εκπαιδευτικών για την ενδυνάμωσή τους.

Καθοδήγηση γονέων και φροντιστών για την διαχείριση του οφέλους, αλλά και των κινδύνων της ψηφιακής εμπλοκής των παιδιών, λαμβάνοντας υπόψιν τις απόψεις και εμπειρίες των παιδιών στον σχεδιασμό πολιτικής, ώστε να διασφαλιστεί ότι οι ανάγκες τους γίνονται κατανοητές με ακρίβεια και ότι τα μέτρα υποστήριξης εφαρμόζονται αποτελεσματικά.