Τρίτη και 13: Πώς κατέληξε να θεωρείται γρουσούζικη μέρα;

Για τους περισσότερους Έλληνες, η Τρίτη και 13 είναι συνώνυμο της κακοτυχίας. Σε αντίθεση με τον αγγλοσαξονικό κόσμο, όπου η «καταραμένη» ημέρα είναι η Παρασκευή και 13, στον ελληνικό –όπως και στον ισπανόφωνο– πολιτισμό, η Τρίτη είναι η ημέρα που κουβαλά το βάρος των δεισιδαιμονιών. Οι Ισπανοί μάλιστα προειδοποιούν: «Την Τρίτη μην παντρεύεσαι και μην ξεκινάς ταξίδι», θεωρώντας την ημέρα εξαιρετικά κακότυχη. Στην Ελλάδα, όμως, οι ρίζες αυτής της αντίληψης πηγαίνουν πολύ βαθύτερα – στην ιστορία και στα άστρα.

Ο αριθμός 13 θεωρείται παραδοσιακά ο πλέον δυσοίωνος. Δεν είναι τυχαίο ότι διαταράσσει την αρμονία του 12, αριθμού που επανέρχεται διαρκώς σε μυθολογικά, θρησκευτικά και πολιτιστικά συμφραζόμενα: οι 12 θεοί του Ολύμπου, οι 12 άθλοι του Ηρακλή, οι 12 μαθητές του Χριστού, οι 12 φυλές του Ισραήλ, οι 12 Ιμάμηδες στο σιιτικό Ισλάμ. Το 13ο στοιχείο εισβάλλει ως κάτι ξένο, ανεπιθύμητο – μια δυσοίωνη αρχή ενός νέου κύκλου.

Η Τρίτη και 13 και η Άλωση της Πόλης

Στη λαϊκή συνείδηση, η Τρίτη και 13 εδραιώθηκε ως αποφράδα ημέρα μέσα από δραματικά ιστορικά γεγονότα. Η πιο διαδεδομένη θεωρία την συνδέει με την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς, στις 29 Μαΐου 1453 – ημέρα Τρίτη. Αν και δεν ήταν 13 του μηνός, το άθροισμα των ψηφίων του έτους 1453 δίνει 13, στοιχείο που ενίσχυσε τη δεισιδαιμονία. Πιο ακριβής ωστόσο φαίνεται να είναι η σύνδεση με την Άλωση της Πόλης από τους Σταυροφόρους την Τρίτη 13 Απριλίου 1204. Ήδη από τότε, οι μαρτυρίες αναφέρουν την ημέρα ως κακότυχη.

Ο θεμελιωτής της ελληνικής λαογραφίας, Νικόλαος Πολίτης, θεωρούσε τις ιστορικές αυτές συνδέσεις δευτερογενείς. Κατά τον ίδιο, η προέλευση της πρόληψης είναι αστρολογική. Την Τρίτη, κυρίαρχος πλανήτης θεωρείται ο Άρης – πλανήτης του πολέμου και της βίας. Σε συγκεκριμένες ώρες της ημέρας, συνδυάζεται με τον Κρόνο, δημιουργώντας την «κακιά ώρα» – στιγμή αυξημένης επικινδυνότητας. Επειδή όμως κανείς δεν γνωρίζει πότε ακριβώς πέφτει αυτή η ώρα, ολόκληρη η Τρίτη αντιμετωπίζεται ως αποφράδα.

Η δεισιδαιμονία γύρω από την Τρίτη και 13 έχει περάσει και στην ποπ κουλτούρα. Το 1963, η ελληνική κωμωδία «Τρίτη και 13», σε σκηνοθεσία Ορέστη Λάσκου και σενάριο των Γιώργου Λαζαρίδη και Γιώργου Ρούσσου, αφηγήθηκε την ιστορία ενός προληπτικού πολιτικού μηχανικού, τον οποίο υποδύθηκε ο Νίκος Σταυρίδης. Ο ήρωας βρίσκει το «γούρι» του στο πρόσωπο ενός παλιού του συμμαθητή, τον οποίο ερμηνεύει ο Γιάννης Γκιωνάκης – φτωχός, αλλά φιλόδοξος. Με χιούμορ και ειρωνεία, η ταινία αποτυπώνει τη θέση της πρόληψης στη νεοελληνική καθημερινότητα.

Η Τρίτη και 13, λοιπόν, δεν είναι απλώς μια σύμπτωση ημερολογίου. Είναι ένα πολιτισμικό κατασκεύασμα, ριζωμένο βαθιά σε παραδόσεις, φόβους και αφηγήσεις που συνθέτουν τη συλλογική μνήμη.