Οι ΗΠΑ, η παγίδα του Θουκυδίδη και το δίλημμα της ΕΕ

Γράφει ο Φίλιππος Σαχινίδης, πρώην Υπουργός Οικονομικών

Η απόφαση του Ντ. Τραμπ να αυξήσει τους δασμούς στα προϊόντα που εισάγουν οι ΗΠΑ από την Κίνα σε πρωτοφανές επίπεδο αντιμετωπίζεται από την πλειοψηφία των οικονομολόγων με σκεπτικισμό. Στόχος του ο  επαναπατρισμός βιομηχανιών που αναζήτησαν στην Κίνα φθηνό εργατικό κόστος, η αύξηση της απασχόλησης και η μείωση του εμπορικού ελλείμματος.

Οι αποφάσεις του είναι συνέχεια μιας πολιτικής που ξεκίνησε στην πρώτη του θητεία, χωρίς να την αλλάξει ουσιαστικά η κυβέρνηση Μπάιντεν. Πραγματική επιδίωξη να ανακοπεί η ανοδική πορεία της Κίνας και η μετεξέλιξη της σε έναν ισχυρό πόλο απέναντι στην μονοκαθεδρία που εξασφάλισαν οι ΗΠΑ μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης.

Ο Γκράχαμ Άλισον έθεσε το κρίσιμο ερώτημα αν οι ΗΠΑ θα πέσουν στην «παγίδα του Θουκυδίδη». Ο όρος προέρχεται από τον Θουκυδίδη και την περιγραφή του για τον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Η κεντρική ιδέα είναι ότι όταν μια αναδυόμενη δύναμη απειλεί να αντικαταστήσει μια κυρίαρχη δύναμη, ο φόβος που προκαλεί αυτή η ανατροπή συχνά οδηγεί σε πόλεμο.

Ο Τραμπ, με την επιβολή δασμών και την απαγόρευση συγκεκριμένων εξαγωγών προς Κίνα, κλιμάκωσε τον εμπορικό πόλεμο. Το ερώτημα είναι αν αυτές οι αποφάσεις θα ανακόψουν την ανοδική πορεία της Κίνας ή τελικά θα οδηγήσουν σε υποχώρηση του παγκόσμιου ρόλου των ΗΠΑ.

Η άμεση αντίδραση των αγορών μετά την ανακοίνωση των αποφάσεων Τραμπ έστειλε το μήνυμα ότι οι ΗΠΑ θα βγουν τραυματισμένες από τον εμπορικό πόλεμο. Το τίμημα θα το πληρώσουν τα ευάλωτα κοινωνικά στρώματα, που ψήφισαν τον Τραμπ και θα αυξηθούν οι κοινωνικές ανισότητες.  Στην πράξη, οι αποφάσεις αυτές αποδομούν το περιβάλλον ελεύθερου εμπορίου και κίνησης κεφαλαίων που οικοδόμησαν οι ΗΠΑ μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Πολλοί οικονομολόγοι εκτιμούν ότι σταδιακά θα αποδυναμωθεί ο ρόλος του δολαρίου ως αποθεματικού νομίσματος. Τα αμερικανικά ομόλογα και μετοχές αρχίζουν να ενσωματώνουν πολιτικό ρίσκο στις αποτιμήσεις τους — κάτι αδιανόητο μέχρι πρόσφατα.

Για την ΕΕ το κρίσιμο ερώτημα είναι ποιες θα είναι οι πιθανές συνέπειες για αυτήν από τον εμπορικό πόλεμο. Η ΕΕ έχει επιβάλλει δασμούς σε ορισμένα κινεζικά προϊόντα για να προστατέψει τη βιομηχανία της από αθέμιτο ανταγωνισμό και να ενισχύσει τη στρατηγική αυτονομία της.

Η ΕΕ θα κληθεί να πάρει θέση στη σύγκρουση ΗΠΑ – Κίνας. Ο Τραμπ έχει επανειλημμένα δείξει ότι δεν θεωρεί την ΕΕ αξιόπιστο στρατηγικό σύμμαχο. Οι περισσότερες χώρες της ΕΕ επειδή φοβούνται τον αναδυόμενο ρόλο της Κίνας, ίσως επιδιώξουν να διασφαλίσουν μια συμφωνία με τις ΗΠΑ με γνώμονα τα βραχυπρόθεσμα  εθνικά τους συμφέροντα. Αν κυριαρχήσει αυτή η προσέγγιση  – κάτι που εξυπηρετεί τις επιδιώξεις της κυβέρνησης Τραμπ – τότε η ΕΕ κινδυνεύει να αποδυναμωθεί ως γεωπολιτικός παίκτης και θα είναι ο μεγάλος χαμένος από τη σύγκρουση ΗΠΑ – Κίνας.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει  να επιλέξει μεταξύ μιας αυτόνομης στρατηγικής, που θα οδηγήσει και σε αναβάθμιση της γεωπολιτικής θέσης της και του ευρώ ως νομισματικού αποθέματος ή μιας ετεροβαρούς  συμμαχίας με τις ΗΠΑ. Η πρώτη επιλογή προϋποθέτει αλλαγή στρατηγικής στην ΕΕ. Η επιλογή αυτή θα κρίνει όχι μόνο την οικονομική της πορεία αλλά και τον ρόλο της στον 21ο αιώνα.