3ο Γυμνάσιο Λάρισας: «Ψηφιακά εργαλεία στην εκπαίδευση: βοήθημα ή περιορισμός;»

Άρθρο του 3ου Γυμνασίου Λάρισας

Τις τελευταίες δεκαετίες, ο κόσμος των εκδόσεων έχει αλλάξει πολύ, λόγω της εισαγωγής ψηφιακών υποστηρικτικών μέσων, όπως επίσης και ο τομέας της εκπαίδευσης. Η χρήση των tablets και των διαδραστικών πινάκων έχει διευρύνει τους τρόπους εκμάθησης παραδοσιακών μαθημάτων όπως είναι τα μαθηματικά, η λογοτεχνία, οι φυσικές επιστήμες, η ιστορία κ.ο.κ. Ταυτόχρονα, τα εργαλεία αυτά έχουν αποτελέσει αντικείμενο σκεπτικισμού, καθώς όσοι προτιμούν τα κανονικά βιβλία επισημαίνουν τον κίνδυνο μειωμένης συγκέντρωσης και βλαβών στα μάτια.

Ας δούμε γιατί και πώς τα ψηφιακά εργαλεία μπορούν να εισαχθούν με επιτυχία μέσα στη σχολική τάξη και ποια είναι τα οφέλη τους.

Προς έναν “διγραμματισμένο εγκέφαλο”

Το 2018, η Αμερικανίδα ερευνήτρια Maryanne Wolf δημοσίευσε το βιβλίο “Reader Come Home: The Reading Brain in a Digital Word”. Το βιβλίο αυτό αποτελεί ένα θεμελιώδες βήμα στην έρευνα σχετικά με τη χρήση των ψηφιακών εργαλείων και τις συνέπειές της στην ανάπτυξη του ανθρώπινου εγκεφάλου, ιδίως των παιδιών και των εφήβων.

Η Wolf (2018) αναφέρει ότι η ανάγνωση είναι μια επίκτητη δεξιότητα και δε σχετίζεται με το γενετικό υλικό των ανθρώπων, όπως η όραση ή η γλώσσα (“οι άνθρωποι δεν γεννήθηκαν να διαβάζουν”), αλλά είναι κάτι που έμαθαν να κάνουν κατά τη διαδικασία της εξέλιξης. Ο τρόπος με τον οποίο η ανάγνωση επηρέασε την ανάπτυξη του εγκεφάλου, οδηγώντας στην πολυπλοκότητα, την ενσυναίσθηση και την κριτική σκέψη στη ζωή, είναι μια μοναδική και ανεπανάληπτη εμπειρία στην παγκόσμια ιστορία.

“Το τι διαβάζουμε, το πώς διαβάζουμε και το γιατί διαβάζουμε αλλάζουν τον τρόπο που σκεφτόμαστε, αλλαγές που συνεχίζονται τώρα με ταχύτερο ρυθμό” (Wolf 2018)

Δεύτερον, η ανάγνωση έχει αυτά τα αποτελέσματα όταν πρόκειται για βαθιά ανάγνωση. Η βαθιά ανάγνωση είναι μια κατάσταση πλήρους συγκέντρωσης που μας επιτρέπει να εντρυφήσουμε σε μια ιστορία και να πάρουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε από αυτήν όσον αφορά την αυτογνωσία και την κριτική σκέψη. Δεν πρόκειται μόνο για την αποκωδικοποίηση αυτού που διαβάζουμε, αλλά και για περαιτέρω συνδέσεις μεταξύ των νέων πληροφοριών και αυτών που ήδη γνωρίζουμε.

Τρίτον, η ικανότητα αυτή δεν είναι δεδομένη, αλλά πρέπει κάποιος να εκπαιδευτεί και να τη μάθει. Η δημιουργία νέων νευρωνικών συνδέσεων, λόγω της πλαστικότητας του εγκεφάλου, επηρεάζεται τόσο από φυσικούς όσο και από περιβαλλοντικούς παράγοντες, συμπεριλαμβανομένου του μέσου που χρησιμοποιούμε για την ανάγνωση.

Τα ψηφιακά εργαλεία έχουν αλλάξει εντελώς τον τρόπο ανάγνωσής μας, καθιστώντας τον πιο επιφανειακό και πιο γρήγορο. Στην πραγματικότητα, η ανάγνωση μέσω οθόνης ακολουθεί ένα μοτίβο σε σχήμα F ή Z. Το μοτίβο σχήματος F συνίσταται στην ανάγνωση του πάνω μέρους του κειμένου με οριζόντια κίνηση και στη συνέχεια στη σάρωση της αριστερής πλευράς του κειμένου με κάθετη κίνηση. Το δεύτερο, το μοτίβο σχήματος Ζ, συνίσταται στην ανάγνωση μόνο της αρχής και του συμπεράσματος με γραμμικό τρόπο και στη γρήγορη σάρωση του υπόλοιπου κειμένου .

Με τον τρόπο αυτό, ωστόσο, “μειώνουμε τον χρόνο που είναι απαραίτητος για τις διαδικασίες βαθιάς ανάγνωσης. Με άλλα λόγια, δεν έχουμε χρόνο να συλλάβουμε την πολυπλοκότητα, να κατανοήσουμε τα συναισθήματα του άλλου, να αντιληφθούμε την ομορφιά και να δημιουργήσουμε σκέψεις ενός αναγνώστη” (Wolf, “The Guardian”, 2018). Αυτό επηρεάζει, επίσης, τις δεξιότητες συγκέντρωσης και προσοχής που είναι θεμελιώδεις στη διαδικασία της μάθησης.

Τι θα συμβεί στα σημερινά παιδιά, τα οποία όχι μόνο συνηθίζουν όλο και λιγότερο να διαβάζουν φυσικά βιβλία, αλλά εκτίθενται όλο και περισσότερο σε ψηφιακά μέσα;

Η πρόταση της Wolf κινείται προς την κατεύθυνση ενός ολοκληρωμένου τρόπου ανάγνωσης που επιτρέπει στους ανθρώπους να συνεχίσουν να επωφελούνται από τη βαθιά ανάγνωση χωρίς να απεμπολούν τις δυνατότητες του ψηφιακού κόσμου. Με λίγα λόγια, τα σημερινά παιδιά θα πρέπει να αναπτύξουν έναν διγραμματικό εγκέφαλο που να είναι σε θέση να εναλλάσσεται μεταξύ διαφορετικών τρόπων ανάγνωσης και μάθησης χωρίς να χάνει καμία ικανότητα ή πλεονέκτημα και από τους δύο.

Γιατί να χρησιμοποιούνται εργαλεία ηλεκτρονικής μάθησης στο σχολείο

Το ζητούμενο, στην πραγματικότητα, δεν ήταν ποτέ η a priori απαγόρευση της τεχνολογίας, αλλά η συνειδητή και ενεργή χρήση της. Η συμμετοχή και η εμπλοκή είναι αυτό που κάνει τη διαφορά στη χρήση των ψηφιακών εργαλείων για εκπαιδευτικό σκοπό.

Επίσης, είναι θεμελιώδους σημασίας η προσαρμογή των διαφόρων τύπων μάθησης στην ηλικία των μαθητών. Σύμφωνα με τη νευρολόγο Judy Willis (“The Guardian”, 2015), “κατά

τη διάρκεια των πρώτων σχολικών ετών, ο εγκέφαλος επικεντρώνεται στην εξοικείωση με τον κόσμο γύρω μας. Οι αναμνήσεις και η κατανόηση αναπτύσσονται όταν οι νέες πληροφορίες μπορούν να συνδεθούν με πράγματα που ήδη γνωρίζουμε. Οι κατ’ οίκον εργασίες που βοηθούν σε αυτή την αναγνώριση μπορούν να συμβάλλουν στην ανάπτυξη δεξιοτήτων ανάγνωσης, γραφής και αριθμητικής”. Αντίθετα, “όταν οι μαθητές φτάνουν στην εφηβεία […] οι μαθησιακοί στόχοι είναι πιο πιθανό να επικεντρωθούν στην ανάγνωση του περιεχομένου και την κατανόησή του, την ανασκόπηση, τη σύνταξη εκθέσεων, την επίλυση προβλημάτων, τη διερεύνηση και την ατομική ή ομαδική εργασία”.

Λαμβάνοντας υπόψη όλες αυτές τις ανάγκες, τα πλεονεκτήματα της χρήσης ψηφιακών εργαλείων στην εκπαίδευση είναι αρκετά:

· Χάρη στην “ρευστή” φύση τους -δηλαδή δεν είναι συνδεδεμένα με ένα μόνο μέσο- το ψηφιακό περιεχόμενο, ιδίως των EPUBs, είναι ευέλικτο και εύκολο στον διαμοιρασμό, επειδή μπορεί να διαβαστεί από διαφορετικά εργαλεία (tablets, υπολογιστές, κινητά τηλέφωνα, ηλεκτρονικούς αναγνώστες κ.ο.κ.)

· Εγγυώνται τη συμπερίληψη και την προσβασιμότητα, καθώς μπορούν να προσαρμοστούν στις ανάγκες του χρήστη, για παράδειγμα με τη χρήση μηχανών μετατροπής κειμένου σε ομιλία για τυφλούς αναγνώστες, με την επιλογή διαφορετικού μεγέθους/ σχήματος γραμματοσειράς ή διαφορετικού χρώματος/προσανατολισμού για το κείμενο. Οι δυσλεκτικοί αναγνώστες μπορούν να βοηθηθούν με τη χρήση γραμματοσειρών ειδικά σχεδιασμένων γι’ αυτούς

· Τα ηλεκτρονικά βιβλία μπορούν να εμπλουτιστούν με πολυμέσα και διαδραστικό περιεχόμενο. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τη μορφή EPub 3, η οποία είναι χρήσιμη για εκπαιδευτικούς σκοπούς, επειδή επιτρέπει την εισαγωγή βίντεο, ήχου, ασκήσεων, γραφικών και εικόνων που καθιστούν το περιεχόμενο πιο εντυπωσιακό και ελκυστικό

· Τα ψηφιακά βιβλία είναι γενικά οικονομικά πιο προσιτά από τα χάρτινα βιβλία, επειδή δεν επιβαρύνονται με το ίδιο κόστος εκτύπωσης και διανομής όπως τα φυσικά βιβλία

· Μπορούν να βελτιώσουν τη δημιουργικότητα. Υπάρχουν αρκετοί διαδικτυακοί ιστότοποι που επιτρέπουν σε μαθητές και εκπαιδευτικούς να δημιουργήσουν διαδραστικές ιστορίες και προσαρμοσμένα μαθήματα για κάθε ανάγκη και μαθησιακό επίπεδο.

Πώς να δημιουργήσετε το δικό σας ψηφιακό μάθημα

Για να γίνουν τα ψηφιακά εργαλεία κατάλληλα για τους μαθητές, οι εκπαιδευτικοί πρέπει να διαθέτουν τα μέσα για τη δημιουργία τους.

Ακολουθούν τρεις διαδικτυακοί πόροι που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη δημιουργία διαδραστικών βιβλίων και μαθημάτων:

Το BookCreator είναι ένα διαδικτυακό εργαλείο για τη δημιουργία ηλεκτρονικών βιβλίων (διαδραστικές ιστορίες, ψηφιακά χαρτοφυλάκια, επιστημονικές εκθέσεις κ.ο.κ.), με εύκολη πρόσβαση για όλους. Οι χρήστες μπορούν να προσθέσουν εικόνες, διαγράμματα, φωτογραφίες, περιεχόμενο ήχου και βίντεο στο κείμενό τους. Η δωρεάν έκδοση επιτρέπει τη δημιουργία μιας ενιαίας βιβλιοθήκης με μέγιστη χωρητικότητα 40 τόμων.

Το H5P είναι ένα πρόγραμμα που διευκολύνει τη δημιουργία, τον διαμοιρασμό και την επαναχρησιμοποίηση διαδραστικού περιεχομένου HTML5 – όπως βίντεο, σενάρια με τη χρήση εννοιολογικών χαρτών, μαθήματα και παρουσιάσεις – παρέχοντας μια σειρά εργαλείων για διάφορες ανάγκες.

Το Twine είναι ένα πρόγραμμα ανοιχτού κώδικα για τη δημιουργία διαδραστικών μυθιστορημάτων μέσω υπερσυνδέσμων. Επιτρέπει την ανάπτυξη πλοκής, συνδυάζοντας το μοντέλο των βιβλίων-παιχνιδιών και των περιπετειών κειμένου. Οι χρήστες μπορούν να προσθέσουν όχι μόνο συνδέσμους, αλλά και εικόνες, ήχους και διάφορα ειδικά εφέ. Επίσης, είναι δυνατή η ανάπτυξη παιχνιδιών περιπέτειας με σενάρια, αντικείμενα, μάχες, διαλόγους και σημεία για ελεύθερη εξερεύνηση. Μπορείτε να κατεβάσετε το πρόγραμμα στον υπολογιστή σας ή να χρησιμοποιήσετε την online έκδοση. Δεν χρειάζεται να έχετε ειδικές γνώσεις προγραμματισμού για να χρησιμοποιήσετε το Twine.

Πηγές

“The Future of the Reading Brain in An Increasingly Digital World”, conversation with Maryanne Wolf on the radio program “On Point” (2018): https://www.wbur.org/onpoint/2018/08/21/reader-come-home-maryanne-wolf

Laura Miller, Just Read the Book Already, “Slate” (2018): https://slate.com/culture/2018/08/reader-come-home-by-maryanne-wolf-reviewed.html

Stephanie Gottwald, Is screentime really dangerous (or bad) for children?, “Curious Learning” (2020): https://www.curiouslearning.org/essays/2020/10/9/is-screentime-really-dangerous-or-bad-for-children

Marianne Wolf, Skim reading is the new normal. The effect on society is profound, “The Guardian” (2018) : https://www.cswe.org/CSWE/media/Diversity-Center/Pedagogical-Resources.pdf

Marianne Wolf, Reader, come home. The reading brain in the digital world, Harper Collins (2018): https://www.google.fr/books/edition/Reader_Come_Home/Hlg_DwAAQBAJ?hl=en&gbpv=1&printsec=frontcover

Judy Willis, The science of homework: tips to engage student’s brain, “The Guardian” (2015): https://www.theguardian.com/teacher-network/2015/feb/23/science-homework-students-brains-learning

Jens Troeger, Building an accessible ebook, “Medium” (2019): https://medium.com/@jens.troeger/building-an-accessible-ebook-2c3e04891902