Έπειτα από επώδυνες συμφορές ή μαζικές καταστροφές, η πορεία των γεγονότων μπορεί να οδηγήσει πολλές φορές σε καταστάσεις απροσδόκητες και μη αναμενόμενες. Για τη Λάρισα παράδειγμα ιστορικό αποτελεί ο τρόπος δημιουργίας της αχανούς Κεντρικής πλατείας.
Έχουμε γράψει και άλλοτε την ιστορία του τουρκικού Διοικητηρίου της πόλης μας, το οποίο είχε κτισθεί το 1874 με εντολή του σουλτάνου Αβδούλ Αζίζ. Η κτητορική οθωμανική επιγραφή που είχε τοποθετηθεί από τους κατασκευαστές στο υπέρθυρο της κεντρικής εισόδου κατέληγε: «…με τας ευχάς εις τον Θεόν όπως διαφυλάττη τούτο από παντός κακού…». Όμως οι ευχές στον προφήτη τους που εκφράζονταν στην επιγραφή φαίνεται ότι δεν εισακούστηκαν, γιατί η διάρκειά του υπήρξε πολύ σύντομη, μόλις τριάντα ένα χρόνια.
Το λαμπρό αυτό κτίριο ήταν κτισμένο στη βορειοδυτική γωνία της σημερινής Κεντρικής πλατείας, ακριβώς απέναντι από το ξενοδοχείο «Το Στέμμα» και το υποκατάστημα της Εθνικής Τράπεζας. Προορισμός ήταν να στεγάσει τις τουρκικές διοικητικές υπηρεσίες της Γενί Σεχίρ. Η κύρια όψη, νεοκλασικού ρυθμού, έβλεπε ανατολικά. Την περίοδο της κατασκευής του δεν υπήρχε η σημερινή πλατεία, γιατί τον υπόλοιπο χώρο τον καταλάμβαναν διάφορα κτίσματα που ανήκαν σε Οθωμανούς μεγαλοκτηματίες (μπέηδες). Για να αντιληφθεί κανείς τι επικρατούσε χωροταξικά στη σημερινή Κεντρική πλατεία την περίοδο εκείνη, αρκεί να αναλογισθεί ότι όταν άρχισε το 1873 επί Τουρκοκρατίας από τη χριστιανική Κοινότητα της Λάρισας η κατασκευή του Γυμνασίου, στο οποίο μετά την απελευθέρωση στεγάσθηκε το Διδασκαλείο, η κύρια είσοδός του ήταν από τη σημερινή οδό Παπακυριαζή [1].
Λίγα χρόνια μετά την απελευθέρωση της Λάρισας, στους δύο ορόφους του κτιρίου αυτού στεγάστηκαν οι δικαστικές υπηρεσίες της πόλης, ενώ στο υπόγειο οι υπηρεσίες του Δημόσιου Ταμείου. Όμως στις 14 Ιανουαρίου 1905 μεγάλη πυρκαγιά κατέστρεψε εντελώς όλους τους χώρους και παρέμεινε για τρία περίπου χρόνια μόνον το κέλυφος (ο πέτρινος σκελετός του), ένα σιωπηλό ερείπιο στο κέντρο της ραγδαία αναπτυσσόμενης Λάρισας.
Η πυρκαγιά αυτή είχε συγκλονίσει την εποχή εκείνη την πόλη για τη σφοδρότητα, την ταχύτητα της εξάπλωσης και τον αφανισμό όχι μόνον του εξοπλισμού του κτιρίου, αλλά και των αρχείων που περιείχε. Στις παλιές εφημερίδες διαβάζουμε συγκλονιστικές περιγραφές ανθρώπων που την έζησαν. Τα μισοκαμένα χαρτιά αιωρούνταν ψηλά από τη δίνη που προκαλούσαν οι φλόγες και με τον άνεμο ταξίδευαν και μάλιστα λένε ότι έφθασαν μέχρι το ποτάμι. Και ενώ οι φλόγες δεν είχαν καλά-καλά σβήσει πολλοί κάτοικοι, κυρίως παιδιά, ανασκάλευαν τα ερείπια του υπογείου για να μαζέψουν τα μαυρισμένα από τη φωτιά νικέλινα κέρματα που βρίσκονταν στο Δημόσιο Ταμείο, πολλά από τα οποία μάλιστα είχαν παραμορφωθεί.
Όταν κόπασε η συγκίνηση από την καταστροφή του κτιρίου που στόλιζε την πόλη, άρχισαν οι έρευνες για να εντοπισθεί η αιτία της πυρκαγιάς και να ανευρεθούν οι δράστες. Οι ανακρίσεις όμως δεν οδήγησαν πουθενά, γι’ αυτό και ο ιστορικός της Λάρισας Επαμεινώνδας Φαρμακίδης χαρακτήρισε την πυρκαγιά αυτή σαν ένα «ανεξιχνίαστον έγκλημα» [2]. Όσο ο χρόνος περνούσε και η αιτία της πυρκαγιάς έμενε απροσδιόριστη, στην πόλη κυκλοφορούσαν διάφορα σενάρια που η αξιοπιστία τους κυμαίνονταν ανάλογα με τη φαντασία του δημιουργού του.
—Η πιο διαδεδομένη αιτία ήταν ο εμπρησμός. Πολλοί πίστευαν ότι το κτίριο των Δικαστηρίων έγινε παρανάλωμα του πυρός από ανθρώπους που είχαν συμφέρον να εκλείψουν πειστήρια, τα οποία θα απέβαιναν εις βάρος τους αν έφθανε η υπόθεσή τους στο ακροατήριο. Στην κοινωνία της πόλης όλη εκείνη την περίοδο είχε εδραιωθεί η άποψη ότι κάποιος υπόδικος από τα Τρίκαλα ή κατ’ άλλους από τα Φάρσαλα, πυρπόλησε το ευάλωτο, έτσι κι’ αλλιώς, κτίριο για να εξαφανίσει τα στοιχεία της αναμφισβήτητης καταδίκης του. Όμως οι ανακρίσεις που έγιναν προς όλες τις κατευθύνσεις δεν μπόρεσαν να αποδείξουν ότι η πυρκαγιά του ήταν πράξη εμπρησμού.
—Άλλη αιτία ήταν η αμέλεια. Σύμφωνα με την εκδοχή αυτή κάποιος απρόσεκτος επισκέπτης ή υπάλληλος των Δικαστηρίων άφησε αργά το βράδυ αναμμένο τσιγάρο κοντά σε εύφλεκτα αντικείμενα, με αποτέλεσμα να προκληθεί εν αγνοία του η πυρκαγιά που κατέστρεψε το κτήριο. Αν σκεφθεί κανείς ότι την εποχή εκείνη τα μέσα πυρόσβεσης ήταν ανύπαρκτα και η κατασκευή των εσωτερικών χώρων και της οροφής του κτιρίου ήταν από ξύλα, δικαιολογείται η ταχύτατη εξάπλωσή της.
-Υπήρχε επίσης και μία άλλη, πολύ «προχωρημένη» φήμη ότι τη φωτιά έβαλαν κάποιοι νεαροί φιλοπρόοδοι Λαρισαίοι για να ελευθερώσουν τον χώρο από το τουρκικό κτίριο και να προσφέρουν στην πόλη μια μεγάλη έκταση που να χρησιμεύσει για πλατεία [3]. Ήδη η Δημοτική Αρχή μετά την απελευθέρωση και με τη βοήθεια του ελληνικού δημοσίου, είχε πετύχει να εξαγοράσει όσα τουρκικά κτίσματα βρίσκονταν στον υπόλοιπο χώρο κοντά στα Δικαστήρια. Αυτά σταδιακά κατεδαφίστηκαν και η κεντρική αυτή περιοχή ανέπνευσε. Όμως και η φήμη αυτή δεν επιβεβαιώθηκε από τις μακροχρόνιες ανακρίσεις.
Τρία χρόνια αργότερα, το 1908 οι αποτεφρωμένοι τοίχοι του Δικαστικού Μεγάρου ισοπεδώθηκαν και ένας μεγάλος χώρος ελευθερώθηκε και αποδόθηκε στον Δήμο για να διευρύνει την πλατεία και να επιτρέψει την εφαρμογή του Σχεδίου Πόλεως, το οποίο είχε συνταχθεί από το 1884. Με τον καιρό γύρω απ’ αυτήν, που ονομάσθηκε Πλατεία Θέμιδος γιατί βρισκόταν απέναντι από τα παλιά Δικαστήρια, άρχισαν να κτίζονται μεγάλα και αισθητικά όμορφα κτίσματα, τα οποία στόλισαν το κέντρο της πόλης μέχρι το φοβερό για τη Λάρισα έτος 1941.
Το αρχιτεκτονικό σχέδιο, το οποίο συνοδεύει το σημερινό κείμενο απεικονίζει την πρόσοψη του Δικαστικού Μεγάρου, η οποία έβλεπε προς την ανατολή. Ήταν εξ ολοκλήρου οικοδομημένο από πέτρα. Το εσωτερικό αποτελούνταν από πολλά και ισομεγέθη δωμάτια, κατανεμημένα και από τις δύο πλευρές κατά σειρά στους μακρόστενους διαδρόμους. Το επιβλητικό αυτό κτίριο το περιέγραψαν με θαυμασμό όλοι σχεδόν οι επισκέπτες της Λάρισας, Έλληνες και ξένοι [4].
Συμπέρασμα. Η απώλεια ενός λαμπρού μεγάρου στάθηκε αφορμή να δημιουργηθεί η πανελληνίως γνωστή μεγάλη πλατεία της Λάρισας. Τελικά μήπως ο εμπρησμός ήταν έργο φιλοπρόοδων νεαρών της Λάρισας με όραμα;
————————————-
[1]. Καλογιάννης Βάσος, Τα Δικαστήρια της Λαρίσης και η μακρά ιστορία τους. Από το «Σεράγι» της Τουρκοκρατίας στο σύγχρονο «Θέμιδος Μέλαθρον», εφ. «Ελευθερία», φύλλο της 30ής Ιουνίου 1972.
[2]. Φαρμακίδης Επαμεινώνδας, Η Λάρισα. Από των μυθολογικών χρόνων μέχρι της προσαρτήσεως αυτής εις την Ελλάδα (1881), Βόλος (1926) σελ. 21.
[3]. Περραιβός Κώστας, Περιπέτειες της Θέμιδος στην πόλη μας, εφ. Λάρισα, φύλλο της 26ης Ιουνίου 1972.
[4]. Αναφέρουμε μερικούς όπως ο Βολιώτης γιατρός Νικόλαος Γεωργιάδης (1880), ο στρατιωτικός Ι. Κοκκίδης (1880), ο Σπυρίδων Παγανέλης, (1881), ο Γερμανός Bernard Ornstein (1881), ο Μιχ. Γρηγορόπουλος (1882), ο μοναχός Ζωσιμάς Εσφιγμενίτης (1892) και πολλοί άλλοι.
Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου / nikapap@hotmail.com / Εφημερίδα Ελευθερία
Ελάτε στην ομάδα μας στο viber για να ενημερώνεστε πρώτοι για τις σημαντικότερες ειδήσεις
