«Πρέπει να έγινε τράκα»… ή «ταξιδεύοντας με τρένο στην Ευρώπη»…

ΓΡΑΦΕΙ Ο Ανδρέας Γιουρμετάκης

ΤΟ ΕΙΣΙΤΗΡΙΟ interrail είναι μία σιδηροδρομική κάρτα για ταξίδια χαμηλού κόστους σε 33 ευρωπαϊκές χώρες. Πληρώνοντας ένα εφάπαξ ποσό σου δίνεται η ευκαιρία να γνωρίσεις την Ευρώπη κάνοντας απεριόριστο αριθμό ταξιδιών σε όλες τις χώρες της για μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο (ενός μηνός συνήθως, αλλά μπορείς να αγοράσεις και τρεις ή τέσσερις κάρτες του ενός μηνός και να ταξιδέψεις επί τρίμηνο ή τετράμηνο κ.ο.κ). Είναι ιδιαίτερα συμφέρουσες μάλιστα, καθώς υπάρχουν εκπτώσεις για τους νέους ως 27 ετών, αλλά και τους ηλικιωμένους άνω των 60.

ΤΑ ΤΑΞΙΔΙΑ με τρένο διαθέτουν μια παλιά διαχρονική γοητεία! Κάνουν όχι μόνο το σώμα σου αλλά και το μυαλό σου να ταξιδεύει. Να ζει μοναδικές στιγμές απολαμβάνοντας εξαιρετικές εικόνες από το παράθυρο, κατά τη διαδρομή. Να γνωρίσεις ανθρώπους και πολιτισμούς. Να ζήσεις μία εξαιρετική περιπέτεια, ως πρωταγωνιστής ενός road train movie.

ΜΙΑ τέτοια περιπέτεια αναζήτησα ως νέος πριν από πολλά χρόνια. Με ένα εισιτήριο interrail που κόστιζε τότε 11.500 δραχμές (ήταν πριν μπούμε στο ευρώ) γύρισα με έναν καλό μου φίλο όλη την Ευρώπη με τρένο. Και είχα την ευκαιρία να γνωρίσω χώρες, σταθμούς, πόλεις, ανθρώπους, συμπεριφορές και πολιτισμούς. Θα μπορούσα να γράψω ένα ολόκληρο βιβλίο για αυτή την περιπέτεια της νιότης μου. Θα αρκεστώ σήμερα στα όσα η επικαιρότητα επιβάλλει να συζητήσουμε. Στις διαφορές που εντόπισα ταξιδεύοντας σε πάνω από 20 χώρες, σε σύντομο χρονικό διάστημα.

ΚΑΙ θα ξεκινήσω λέγοντας ότι αναχωρώντας από τον Σιδηροδρομικό σταθμό της Λάρισας στις 18 Απριλίου του 1982 και επιστρέφοντας εξήντα μέρες  μετά, αφού έκανα το γύρο της Ευρώπης ανεβοκατεβαίνοντας σε πάνω από 60 διαφορετικά τρένα, «καθυστέρηση» είχαμε μόνο έξω από τον Κορινό Πιερίας! Για μισή ώρα πηγαίνοντας προς την (ενιαία τότε) Γιουγκοσλαβία και για τρία τέταρτα της ώρας, επιστρέφοντας στη Λάρισα. Σε όλες τις άλλες διαδρομές, στις χώρες που ταξιδέψαμε είτε το ταχύτατο γαλλικό TGV χρησιμοποιήσαμε, είτε το Talgo στην Ιβηρική, είτε κάποια «πόστα» (το αργό τρένο που σταματάει σε όλους τους σταθμούς) στην Ιταλία, «καθυστέρηση» δεν σημειώθηκε! Πουθενά!

ΒΕΒΑΙΑ, η Ελλάδα τότε, μόλις είχε μπει στην ΕΟΚ (την Ευρωπαϊκή Ένωση δηλαδή, στο πρώιμο της στάδιο), οπότε τα κονδύλια της σύγκλησης και της Ευρωπαϊκής Συνοχής δεν είχαν αρχίσει να διατίθενται για την άρση των ανισοτήτων στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας και την ταχεία διακίνηση πολιτών και προϊόντων στις χώρες –  μέλη της. Αλλά ούτε όλες οι άλλες χώρες στις οποίες είχαμε ταξιδεύσει ήταν χώρες –  μέλη της ΕΟΚ. Η Ισπανία και η Πορτογαλία επί παραδείγματι μπήκαν το 1986. Από εμάς, έξι χρόνια αργότερα. Γιατί αναφέρομαι στις χώρες της Ιβηρικής χερσονήσου; Γιατί σε σχέση με το Ευρωπαϊκό «κέντρο», τη Γαλλία, την Ιταλία, την Ελβετία, την Γερμανία, τις Κάτω Χώρες, ήταν χώρες με εμφανή τα ίχνη της φτώχειας, όπως κι η  Ιρλανδία που επισκέφτηκα αργότερα.

ΠΕΡΑ από τις «καθυστερήσεις» που αποτελούν δείγμα σεβασμού απέναντι στον πολύτιμο χρόνο του πολίτη, σε κάθε τρένο είχες την ευκαιρία να διακρίνεις τις πολιτισμικές διαφορές της χώρας που διέτρεχε: στην Γιουγκοσλαβία οι επιβάτες ήταν απείρως πιο πολλοί από τις θέσεις, η καθαριότητα απείχε πολύ από το να θεωρείται «μισή αρχοντιά» κι η μυρωδιά από το φαγητό που κατανάλωναν οι επιβάτες ανυπόφορη. Περισσότερο ανυπόφορη και από την αϋπνία που συνιστούσαν οι γνωρίζοντες, για να μη σου λείψει ξαφνικά το διαβατήριο και το πορτοφόλι. Με το που έβγαινες από τα Βαλκάνια και περνούσες τα σύνορα για Ιταλία,  ανέπνεες αέρα Ευρώπης: οι σιδηροδρομικοί σταθμοί έμοιαζαν με αεροδρόμια, τα τρένα ήταν πιο γρήγορα, οι άνθρωποι που επέβαιναν σ’ αυτά ήταν καλοντυμένοι και στην πλειοψηφία τους δεν τα χρησιμοποιούσαν για να ταξιδέψουν, αλλά για να πάνε στη δουλειά τους. Το TGV στη Γαλλία, σε έκανε να πιστεύεις ότι ταξιδεύεις με αεροπλάνο. Όχι μόνο λόγω της ταχύτητας που ανέπτυσσε, αλλά και της άνεσης που παρείχαν οι ενιαίοι θάλαμοι με τα τεράστια παράθυρα, τις θέσεις εργασίας μπροστά από κάθε κάθισμα και τις ανακοινώσεις από μεγάφωνο. Ιδίως αυτές, αν τις  συγκρίνει κανείς με τις φωνές του εισπράκτορα «Πυργετοοός!» που σε προειδοποιούσαν για την επόμενη στάση στην Ελλάδα.

ΑΥΤΕΣ τις διαφορές προσπάθησαν με δισεκατομμύρια δραχμές ή ευρώ να εξαλείψουν τα διάφορα πακέτα (Ντελόρ, Σαντέρ, Πρόντι κλπ) και τα ΕΣΠΑ της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αλλά οι διαφορές δεν έχουν να κάνουν μόνο με τις οικονομικές δυνατότητες της κάθε χώρας. Είναι και διάφορες νοοτροπίας. Διαφορές που προϋπήρξαν της Ευρωπαϊκής Ένωσης και εξακολουθούν να υπάρχουν. Και δεν χρειάζεται η επισήμανση της ολιγωρίας όλων των κυβερνήσεων για την αξιοποίηση των δισεκατομμυρίων ευρώ που διατέθηκαν ώστε να εκσυγχρονίσουν τον ΟΣΕ και το «μεγάλο φαγοπότι» που τη χαρακτήρισε για να αναδειχθούν αυτές οι διαφορές. Τις αναδεικνύει η ίδια η καθημερινότητα:

43 χρόνια αφότου έρρευσε άφθονο το κοινοτικό χρήμα, ο ελληνικός σιδηρόδρομος υπό κρατική ή ιδιωτική μορφή, με 2.500 εργαζόμενους ή με 700, με πράσινη, μπλε, ή κόκκινη κυβέρνηση και με όλους τους χρωματικούς συνδυασμούς στα συμμαχικά κυβερνητικά σχήματα, την «καθυστέρηση» δεν κατάφερε να την αποφύγει! Το μισάωρο είτε στον Κορινό, είτε στο Λιανοκλάδι είναι θεσμός και το 2023!

ΣΤΟ γιατί είναι θεσμός «χωράνε» όλα όσα ακούστηκαν στα ΜΜΕ στον απόηχο του σιδηροδρομικού δυστυχήματος των Τεμπών: η έλλειψη αξιοκρατίας, το πολιτικό μέσον, ο ωχαδερφισμός, η συνδικαλιστική άμυνα στην αξιολόγηση, η δημοσιοϋπαλληλική νοοτροπία, η μονιμότητα κι η ατιμωρησία, η αργή απόδοση δικαιοσύνης, η λαμογιά και πάνω απ’ όλα η αβελτηρία των πολιτικών. Στο δε αμείλικτο ερώτημα: «γιατί δεν εκσυγχρονίστηκε ο ΟΣΕ;» η παραγωγική απάντηση θα μπορούσε να είναι «γιατί ο εκσυγχρονισμός στην Ελλάδα είναι βρισιά». Ρωτήστε και τον Σημίτη που λοιδορείται γιατί τον επικαλέστηκε κάποτε…

ΣΕ ΕΝΑ άλλο ταξίδι μου, στην Ιαπωνία αυτή τη φορά, το 2002, χρειάστηκε να μπω σε τραπεζικό υποκατάστημα για μια συναλλαγή. Είχε δύο υπαλλήλους μόνο και κανέναν πελάτη… Ρώτησα «γιατί» και μου είπαν ότι οι συναλλαγές εκεί γινόντουσαν μέσω υπολογιστή. Χρειάστηκε να περάσουν 20 χρόνια από τότε, να μεσολαβήσει μια χρεοκοπία και μια πανδημία για να μπούμε κι εμείς στο web banking… Κι όμως, οι τράπεζες ακόμη έχουν ουρές από κόσμο και συνήθως έναν υπάλληλο που εξυπηρετεί όσους δεν ξέρουν να χρησιμοποιούν τα μηχανήματα αυτόματων συναλλαγών. Και όταν μια τράπεζα ανακοινώνει ότι θα κλείσει ένα ακόμη υποκατάστημα, φορείς και πολίτες βγάζουν ανακοινώσεις για να την καταγγείλουν.

ΚΑΤΙ ανάλογο συμβαίνει και στο ελληνικό δημόσιο: ενώ όσο αυξάνονται οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές και οι online υπηρεσίες, θά’ πρεπε να μειώνονται οι υπάλληλοι, οι τελευταίοι όχι απλώς αυξάνονται, αλλά καταγγέλλεται από τους ίδιους ότι δεν επαρκούν και χρειάζονται περισσότεροι. Και διαδηλώνουν γι’ αυτό.

 ΟΛΑ τα παραπάνω είναι δείγματα του «ελληνικού τύπου εκσυγχρονισμού» που όσες φορές κι αν αποπειραθεί να εκφράσει τη νέα εποχή θα είναι δέσμιος μιας δημόσιας διοίκησης και μιας νοοτροπίας που θα τον κρατάει δεμένο με το παρελθόν. Της δικής μας νοοτροπίας. Τουτέστιν, όσος εκσυγχρονισμός, όσες δικλείδες ασφαλείας, όση τεχνολογία κι αν «ενσωματωθούν» στη λειτουργία αυτού του κράτους, πάντα θα είμαστε όμηροι του χρήστη αυτής της τεχνολογίας: ενός δημόσιου (συνήθως) υπαλλήλου που έφυγε νωρίτερα από το σταθμαρχείο για να πάρει σουβλάκια στο γιο του! Ενός σταθμάρχη που μπήκε στο κρίσιμο πόστο με πολιτικό μέσον για να πάρει υψηλότερη σύνταξη. Και που παρ’ ότι άπειρος, κλήθηκε από τους έμπειρους συναδέλφους του να καλύψει όσες νυχτερινές βάρδιες θα διασφάλιζαν σ’ αυτούς ένα ανέφελο τριήμερο Καθαράς Δευτέρας. Και ενός γιατρού που θα εξασφάλιζε αναρρωτική άδεια ενός μηνός στον «υπεύθυνο» της βάρδιας, για να αποφύγει την λογοδοσία… Και βεβαίως, ενός, δύο ή και πολλών πολιτικών που αρνούνται να «σπάσουν αυγά» για να αντιμετωπίσουν όλες τις παραπάνω καταστάσεις και παραδίδουν το πρόβλημα στους επόμενους…

ΣΤΗ Γερμανία ή την Αγγλία όλες αυτές οι σκηνές θα αποτελούσαν έμπνευση για μία παράσταση στο «θέατρο του παραλόγου» με τίτλο «πρέπει να έγινε τράκα». Στην Ελλάδα είναι η καθημερινότητα που συνυπάρχει με την τεχνολογία και τον σύγχρονο πολιτισμό.

Υ.Γ. Αν λειτουργούσε το σύστημα τηλεδιοίκησης (όπως στο νοσοκομείο του Βόλου λειτούργησε το σύστημα …τηλεϊατρικής,  δια του οποίου τηλεφωνικώς ο κύριος Χαυτούρας διέγνωσε το πρόβλημα του κολλητού του επιθεωρητή) μπορεί να μην ήταν ούτε ο σταθμάρχης στον σταθμό…