Βαλεντίνη Μαργαριτοπούλου: Η Λαρισαία επιμελήτρια τέχνης που δίνει στην πόλη μια άλλη διάσταση της δημόσιας τέχνης (φωτο)

Η Λαρισαία μουσειολόγος και επιμελήτρια εκθέσεων Βαλεντίνη Μαργαριτοπούλου από το 2017 που επέστρεψε στη Λάρισα μετά την ολοκλήρωση των σπουδών της και την εργασία της εκτός της πόλης, έκανε αισθητή την παρουσία της στα πολιτιστικά δρώμενα της Λάρισας μέσα από τη συνεργασία της με την Πινακοθήκη Λάρισας – Μουσείου Γ.Ι. Κατσίγρα και την Αντιδημαρχία Πολιτισμού και Επιστημών, αλλά και τις πολλές λοιπές συνεργασίες της με φορείς όπως ο «Πολιτιστικός Συλλόγος Φίλων Μουσικής Ennio Morricone Ελλάδος» καθώς και με τις ανεξάρτητες εικαστικές επιμέλειες και δράσεις τις οποίες έχει αναλάβει.

Τα τελευταία χρόνια είναι η γυναίκα η οποία έχει συνδέσει το όνομα της με τα projects που αφορούν σε εικαστικές παρεμβάσεις στη πόλη που σχετίζονται με νέα οπτική της δημόσιας τέχνης. Σε δική της επιμέλεια έγιναν οι δημόσιες τοιχογραφίες, η πρόσφατη μεταμόρφωση ενός στύλου ηλεκτρισμού της δεκαετίας του ΄20 σε έργο τέχνης, η υδάτινη ολογραμματική προβολή «Ανάδυση» στον Πηνειό ποταμό που έλαβε το 1ο βραβείο (χρυσό) στην κατηγορία Projection Mapping στα Lighting Awards 2022

Συνέντευξη στην Εύη Μποτσαροπούλου

Η Βαλεντίνη Μαργαριτοπούλου μιλά στο onlarissa.gr για την τέχνη εν γένει και την τέχνη στο δημόσιο χώρο που δημιουργεί νέες νοηματοδοτήσεις και συνδέσεις μεταξύ πολίτη και πόλης, για το έργο και το ρόλο των επιμελών εκθέσεων σήμερα. Σχολιάζει την εικαστική σκηνή της Λάρισας και το μέλλον της, προβληματίζεται για την ανυπαρξία πολιτιστικής στρατηγικής στην Ελλάδα.

Μήπως τελικά η Λάρισα παράγει περισσότερο πολιτισμό από όσο μπορεί να «καταναλώσει»;

…

Πως προέκυψε το ενδιαφέρον σας για την επιμέλεια εκθέσεων;

Η επαφή μου με την τέχνη μέσω των σπουδών μου και οι πρώτες μου επισκέψεις ως ενήλικας σε μουσεία και εκθέσεις τέχνης στην Ελλάδα και στο εξωτερικό με ώθησαν να προβληματιστώ και να ερευνήσω πως δημιουργούνται οι εικαστικές εκθέσεις και ποιοι άνθρωποι βρίσκονται πίσω από αυτές πρακτικά και θεωρητικά. Αυτή μου η αναζήτηση με ώθησε να επιλέξω να παρακολουθήσω ένα ανάλογο μεταπτυχιακό πρόγραμμα στο πανεπιστήμιο UCL του Λονδίνου το 2004 (MA in Cultural Heritage and Museum Studies).

Στο πλαίσιο αυτού του προγράμματος εργάστηκα στο τμήμα επιμέλειας εκθέσεων και στο τμήμα εκπαιδευτικών προγραμμάτων της Εθνικής Πινακοθήκης Πορτρέτων και εντάχθηκα ως βοηθός στην επιμελητική ομάδα του Robin Muir που εργαζόταν για την πραγματοποίηση της περιοδικής έκθεσης φωτογραφίας “The world’s most photographed” (2005) σε συνεργασία με το BBC, μία έκθεση που περιελάμβανε 100 φωτογραφίες πορτραίτα από τις πιο φωτογραφημένες προσωπικότητες του πλανήτη και ανάλογα βίντεο του ΒΒC.

Αυτή ήταν για μένα η πρώτη μου καταλυτική επαφή εκ των έσω με την επιμελητική πρακτική, μια τρομερά εποικοδομητική εμπειρία που μου έδωσε να καταλάβω τί είναι ουσιαστικά η επιμέλεια και καθόρισε τις μετέπειτα επαγγελματικές μου επιλογές και κατευθύνσεις.

Πιστεύετε ότι ο ρόλος του επιμελητή, όπως εσείς τον αντιλαμβάνεστε, έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια; 

Ναι, φυσικά και έχει αλλάξει και αλλάζει συνεχώς. Ο επιμελητής έχει έναν ρόλο μεσολαβητή και ενορχηστρωτή, έναν ρόλο πολυδιάστατο, με διαρκώς εξελισσόμενο χαρακτήρα. Συνεισφέρει φυσικά στην ανάγνωση, στην κατανόηση και στην προβολή των έργων των καλλιτεχνών έτσι ώστε να επικοινωνούν με το κοινό, να εμπνέουν και προτείνει διανοητικές διαρρυθμίσεις που νοηματοδοτούν τα έργα τέχνης αλλά επίσης έχει και τη φροντίδα της επικοινωνίας, των δημοσίων σχέσεων, της παρουσίασης (π.χ. φωτισμούς, σήμανση κτλ.) αλλά και τεχνικών και γραφειοκρατικών ζητημάτων (στήσιμο, χρηματοδότηση, χορηγίες κτλ.).

Πλέον η επιμέλεια είναι μία αυτόνομη πολιτιστική πρακτική, δεν είναι απλώς η πραγματοποίηση εκθέσεων. Αποτελεί μια πράξη με την δική της ευθύνη, η οποία  δημιουργεί, αντανακλά και μεταδίδει την εμπειρία, τη γνώση, την έρευνα, την ανάλυση και την κριτική του επιμελητή και της ομάδας, γιατί η επιμέλεια είναι κατά κύριο λόγο ομαδική υπόθεση, είναι το αποτέλεσμα αλληλεξάρτησης, συνεργασίας και σύμπραξης πολλών ατόμων, τόσο σε επίπεδο σύλληψης όσο και σε επίπεδο υλοποίησης.

Υπάρχει τελικά εικαστική σκηνή στη Λάρισα; Πως βλέπετε το μέλλον της στην πόλη;

Για να απαντήσουμε εάν υπάρχει εικαστική σκηνή στη Λάρισα, όπως νοείται η εικαστική σκηνή, θα πρέπει πρώτα να εξετάσουμε εάν οι ίδιοι οι Λαρισαίοι καλλιτέχνες πιστεύουν ότι είναι μέρος μιας συλλογικής διαδικασίας και αλληλεπίδρασης. Γιατί αυτοί είναι που δίνουν το κλίμα και τη μορφή στην εκάστοτε σκηνή με τα έργα τους, την αφοσίωση τους, την προσπάθεια τους να δημιουργήσουν και να εμπλακούν.

Πιστεύω ότι στη Λάρισα υπάρχουν διαφορετικές τάσεις οι οποίες έχουν τη δυνατότητα να μετεξελιχθούν σε μία κύρια με ουσιαστική συναίσθηση της μορφής και του περιεχομένου της, εφόσον υπάρξει η επιθυμία από τους ίδιους τους καλλιτέχνες να ανακαλύψουν διαφορετικούς τρόπους συσχέτισης έτσι ώστε να τους αφορά ατομικά και συλλογικά.

Τώρα ως προς το μέλλον της εικαστικής σκηνής στην πόλη το βρίσκω ελπιδοφόρο.

Αν παρατηρήσει κανείς τα εικαστικά και πολιτιστικά δρώμενα της πόλης παρατηρεί ένα μοτίβο. Το κοινό που συμμετέχει είναι συγκεκριμένο – περί των διακοσίων ατόμων – που ανακυκλώνεται και επαναλαμβάνεται. Μήπως τελικά η Λάρισα παράγει περισσότερο πολιτισμό από ότι μπορεί να «καταναλώσει»;

Θα είχε πολύ ενδιαφέρον εάν γινόταν μια ανάλογη έρευνα π.χ. από το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών όπως είχε γίνει στην Αθήνα πριν από χρόνια για το πως «καταναλώνουν» πολιτισμό οι Λαρισαίοι έτσι ώστε να μπορούσαμε να μιλούσαμε με δεδομένα και να είχαμε μια πιο ξεκάθαρη εικόνα για τους πραγματικούς αριθμούς για το συγκεκριμένο θέμα.

Ωστόσο, θα ήθελα να επισημάνω ότι από το 2017 που ζω στη Λάρισα και δραστηριοποιούμαι επαγγελματικά στο χώρο του πολιτισμού έχω παρατηρήσει ότι υπάρχει πράγματι μια πληθώρα δράσεων, κάτι πολύ θετικό και ελπιδοφόρο, που κάποιες φορές συμπίπτουν κιόλας – λογικό είναι το κοινό να διασπάται λόγω προσωπικών επιλογών – και ότι υπάρχουν και διαφορετικά κοινά τα οποία σχετίζονται ανάλογα με το περιεχόμενο της δράσης και το χώρο διεξαγωγής της.

Η μεγάλη πρόκληση είναι η προσέγγιση του νεανικού κοινού και η αποδοχή και υποστήριξη δράσεων σύγχρονης τέχνης που θα οδηγήσουν και στη δημιουργία του ανάλογου κοινού. Το κοινό εκπαιδεύεται και αυτός άλλωστε είναι και ένας από τους βασικούς ρόλους όλων των τεχνών, απλώς χρειάζεται χρόνο, συνέπεια και οι κατάλληλες επιλογές.

Έχετε επιμεληθεί διάφορα καλλιτεχνικά projects στην πόλη που συνδιαλέγονται με το δημόσιο χώρο, όπως την εικαστική ολογραμματική προβολή σε υδάτινη εγκατάσταση με τίτλο «Ανάδυση» – που πραγματοποιήθηκε στον ποταμό Πηνειό τον περασμένο Ιούνιο και πρόσφατε έλαβε το 1ο βραβείο (χρυσό) στην κατηγορία Projection Mapping στα Lighting Awards 2022 -, τις δημόσιες τοιχογραφίες του Τάκη Τλούπα και του Αγήνορα Αστεριάδη, το Urban Views για τους Λαρισαίους instagramers και την περασμένη εβδομάδα επιμεληθήκατε την μεταμόρφωση ενός στύλου ηλεκτρισμού, της πάλαι ποτέ “ΕΥΗΛ” της δεκαετίας του ΄20 στο πλαίσιο του «Ελέκτρο230». Πόσο σημαντική είναι για σας η τέχνη στο δημόσιο χώρο;

Παρά πολύ, είναι το πρώτο στη λίστα των ερευνητικών μου αναζητήσεων και διαφαίνεται άλλωστε και από τις επιμελητικές μου επιλογές.

Η τέχνη είναι μία δραστηριότητα η οποία συνίσταται στην παραγωγή σχέσεων με τον κόσμο, μέσω της χρήσης σημείων, μορφών, χειρονομιών ή αντικειμένων και οφείλει να ανανεώνει ή και να καταργεί παλαιότερες μορφές έκφρασης που έχουν εξαντλήσει το περιεχόμενο τους, να εφευρίσκει καινούργιες και να ονειρεύεται το μέλλον της.

Έτσι πιστεύω, το έχω ξαναπεί πολλές φορές δημόσια, ότι ήρθε η εποχή για μια νέα μορφή δημόσιας τέχνης που θα επικοινωνεί ανθρώπινες αξίες και που θα μπορεί να δίνει απαντήσεις στις σημερινές υπαρξιακές αναζητήσεις του καθημερινού πολίτη – θεατή της. Όπου ο καθένας μας θα μπορεί να «απολαύσει» “in situ” περπατώντας στην πόλη του. Μία τέχνη ελεύθερη και δημοκρατική, η οποία θα καθρεφτίζει την πόλη και θα ενσωματώνεται στο αστικό τοπίο, δημιουργώντας νέες νοηματοδοτήσεις και συνδέσεις μεταξύ πολίτη και πόλης αλλά και ένα παράθυρο σκέψης και πειραματισμού για τους καλλιτέχνες.

Τι κρατάτε από τη μέχρι σήμερα διαδρομή σας στα εικαστικά πράγματα της πόλης;

Τις συνέργειες που οδήγησαν όχι μόνο σε ωραίες δράσεις αλλά και στη δημιουργία σχέσεων εμπιστοσύνης και εκτίμησης.

Σε συνέντευξη σας έχετε σχολιάσει ότι «Δυστυχώς, η χώρα μας δεν διαθέτει πολιτιστική πολιτική. Υπάρχουν μόνο παθιασμένοι άνθρωποι που αγαπάνε πολύ τον πολιτισμό και βοηθάνε όσο μπορούν για να πάμε ένα βήμα πιο μπροστά». Λείπει η ξεκάθαρη πολιτιστική στρατηγική από τη Λάρισα;

Πράγματι, συνεχίζω να υποστηρίζω ότι δυστυχώς δεν υπάρχει μια ενιαία πολιτιστική πολιτική στη χώρα μας και επίσης δεν υπάρχει κανένα στρατηγικό μακροπρόθεσμο πρόγραμμα στήριξης και προβολής της σύγχρονης τέχνης που είναι και φλέγον ζητούμενο έτσι ώστε να ενδυναμωθούν ειδικότερα οι νέοι Έλληνες καλλιτέχνες και να δημιουργηθεί μια συνθήκη που να μπορεί να αφορά και το διεθνές κοινό. Όμως, όσο υπάρχουν ιδέες και καλλιτέχνες υπάρχει ζωή, πολιτισμός και τέχνη και όσο υπάρχουν φορείς που υποστηρίζουν τη δημιουργία και το διάλογο τόσο οι κοινωνίες μας γίνονται καλύτερες και εξελίσσονται. Και ένα τέτοιο παράδειγμα είναι οι φορείς της Λάρισας, που ο κάθε ένας από τη σκοπιά του και ανεξαρτήτως των δυσμενών συνθηκών λόγω πανδημίας υποστηρίζει και προωθεί την πολιτιστική δραστηριότητα.

Μια ενιαία πολιτιστική στρατηγική σε τοπικό επίπεδο δεν μπορεί να είναι ξεχωριστή από την πολιτιστική στρατηγική, όραμα και φιλοσοφία της κεντρικής διοίκησης και ηγεσίας η οποία είναι άλλωστε υπεύθυνη για το συνολικό πολιτιστικό γίγνεσθαι της χώρας. Εφόσον δεν υπάρχει αυτή η κεντρική στρατηγική οι φορείς δημόσιοι και ιδιωτικοί και όλοι όσοι εμπλέκονται με την πολιτιστική δραστηριότητα και παραγωγή δρουν αυτόνομα χαράζοντας ο καθένας το δικό του δρόμο.

Ποιοι καλλιτέχνες σας έχουν επηρεάσει και εμπνεύσει περισσότερο;

Είχα την τύχη να γνωρίσω και να συνεργαστώ με αρκετούς Έλληνες καλλιτέχνες ειδικά όταν εργαζόμουν στην Γκαλερί Ζουμπουλάκη στην Αθήνα δίπλα στην Πέγκυ Ζουμπουλάκη, αλλά ο καλλιτέχνης που έχει αποτυπωθεί μέσα μου, είναι ο αείμνηστος Γιάννης Μόραλης, αυτός ο «αριστοκράτης» και ταπεινός άνθρωπος που με την προσωπικότητα του, το ήθος και το έργο του άφησε ανεξίτηλη την σφραγίδα του όχι μόνο στην ιστορία της σύγχρονης ελληνικής τέχνης αλλά και στη ζωή όσων τον γνώρισαν και ήταν δίπλα του. Το ήθος του, η καθαρότητα του βλέμματός του και η ουσία και οικονομία της σκέψης και του έργου του αποτελούν για έμενα βασικές ποιότητες που αναζητώ στη ζωή και στη δουλειά μου.

Όταν έχετε δει χιλιάδες εικόνες και αντικείμενα, ποια διαδικασία ακολουθείτε για το ποια κομμάτια να κρατήσεις και ποια να αφήσεις, ώστε να σχηματίσεις την τελική συλλογή;

Τα κριτήρια είναι πολύ σχετικά και έχουν σχέση κάθε φορά με το αφήγημα, την εκάστοτε νοηματοδότηση και πλαίσιο. Αντιμετωπίζοντας τα έργα τέχνης ως νοηματικές διαφυγές, για εμένα είναι σημαντικό να έχουν μία προσωπική άποψη, να είναι συντονισμένα με το τώρα, να ανταποκρίνονται σε δεδομένες αισθητικές επιλογές και να δημιουργούν έναν εσωτερικό διάλογο.

Προτιμάτε να μελετάτε την ιστορία της τέχνης ή να εξερευνάτε το μέλλον της;

Η κατανόηση και η μελέτη της τέχνης του παρελθόντος είναι σίγουρα σημαντική γιατί μας βοηθάει στην ερμηνεία, στην κατανόηση και στη νοηματοδότηση της τέχνης του τώρα. Όπως σημαντική είναι η μελέτη της φιλοσοφίας, της σύγχρονης ιστορίας, της λογοτεχνίας κ.α. για να υπάρχει μια εμβάθυνση του εκάστοτε πλαισίου η οποία θα οδηγεί σε μία στιβαρή και πολυεπίπεδη νοηματική βάση.

Το βλέμμα μου είναι συνεχώς στο μέλλον, χρησιμοποιώντας τα υλικά του παρελθόντος προσπαθώ να ανακαλύπτω νέα αφηγήματα, τις θετικές προοπτικές της εποχής μας.

H τέχνη κάνει πολιτική; Αν όχι, οφείλει να είναι πιο πολιτικοποιημένη;

Η τέχνη μπορεί να κάνει πολιτική χωρίς να είναι πολιτικοποιημένη. Η δημόσια τέχνη για παράδειγμα είναι πολιτική, αφορά όλη την κοινωνία. Η τέχνη πιστεύω ότι οφείλει να αφουγκράζεται την κοινωνία, να σχολιάζει την ίδια τη ζωή και να αμφισβητεί τα επικρατούντα δεδομένα έτσι ώστε να δίνει το έναυσμα στους ανθρώπους να σκέφτονται διαφορετικά. Έχοντας τη δύναμη μπορεί να εκφράζει και να εισηγείται θέματα τα οποία είναι σημαντικά αλλά λείπουν από τον κοινωνικό διάλογο και αυτό είναι πράξη πολιτική.

«Στην τέχνη μ’ ένοιαζε μόνο το περιεχόμενο, τι σήμαινε το έργο. Πίστευα ότι πως η τέχνη πρέπει να ενοχλεί, να θέτει ερωτήματα, να προβλέπει το μέλλον. Αν η τέχνη είναι απλώς πολιτική, καταντάει εφημερίδα, χρησιμοποιείται μια φορά και την επόμενη μέρα είναι ξεπερασμένη, μόνο τα πολλαπλά νοηματικά στρώματα μπορούν να χαρίσουν μακροζωία στην τέχνη, κι έτσι η κοινωνία παίρνει από το έργο αυτό που έχει ανάγκη την εκάστοτε χρονική στιγμή», έχει πει χαρακτηριστικά η Μαρίνα Αμπράμοβιτς και θα συμφωνήσω απόλυτα μαζί της.

Πως βλέπεται τη διαδρομή της πόλης; Ποια είναι η πιο σημαντική στιγμή στην πολιτιστική ιστορία της σύγχρονης Λάρισα; Ποιες οι πιο σημαντικές προσωπικότητες της πόλης;

Η πορεία της είναι ενδιαφέρουσα, υπάρχει ένα σημαντικό δυναμικό που έχει δυνατότητες εξωστρέφειας εφόσον του δίνονται οι ανάλογες ευκαιρίες και άνθρωποι με πνεύμα που πιστεύω ότι είναι ικανοί για γενναίες αποφάσεις και πράξεις.

Ως προς τη δεύτερη ερώτηση… πιστεύω ότι δεν μπορεί να αποτυπωθεί ακόμα, μπορεί καν να μην έχει συμβεί!

Ο Κατσίγρας, ο Φιλόλαος, ο Τάκης Τλούπας, ο Αγήνορας Αστεριάδης, ο Καραγάτσης.

Αν η Λάρισα ήταν ένα εικαστικό έργο, ποιο θα ήταν αυτό;

Μα φυσικά η «Πολιτεία» του Αγήνορα Αστεριάδη!

…

*Η Βαλεντίνη Μαργαριτοπούλου γεννήθηκε στη Λάρισα (γ. 1982), είναι ανεξάρτητη εικαστική επιμελήτρια και μουσειολόγος με σπουδές στην ιστορία, στην ιστορία της τέχνης και μεταπτυχιακές σπουδές στο Λονδίνο (Master in Arts in Cultural Heritage and Museum Studies). Στο πλαίσιο των μεταπτυχιακών σπουδών της εργάστηκε στα τμήματα Learning&Access και Curatorial Department της National Portrait Gallery του Λονδίνου. Έχει συνεργαστεί με το Μουσείο Μπενάκη – Πινακοθήκη Χατζηκυριάκου Γκίκα (Αθήνα), τη Γκαλερί Ζουμπουλάκη (Αθήνα), τη Στέγη Τέχνης και Πολιτισμού του Ιδρύματος Λ. Μακρή (Τρίκαλα), τη Γκαλερί Alma (Τρίκαλα – Αθήνα), τη Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας – Μουσείο Γ.Ι. Κατσίγρα (Λάρισα), την Αντιδημαρχία Πολιτισμού και Επιστημών του Δήμου Λαρισαίων, την Αίθουσα Τέχνης Καππάτος & την Πολιτιστική Εταιρεία Πάνθεον (Αθήνα), το ΜΟΜUS – Πειραματικό Κέντρο Τεχνών (Θεσσαλονίκη) και το Γαλλικό Ινστιτούτο Λάρισας. Είναι μέλος του ICOM, της Εταιρείας Ελλήνων Μουσειολόγων, σύμβουλος στη δράση της Ε.Ε. Capacity Building for European Capitals of Culture, πρόεδρος της Ε.Ε. του Συλλόγου «Φίλοι Διαχρονικού Μουσείου Λάρισας», εικαστική επιμελήτρια του Πολιτιστικού Συλλόγου Φίλων Μουσικής Ennio Morricone Ελλάδος και εικαστική επιμελήτρια της γκαλερί Braggart. Επιμελείται εικαστικές εκθέσεις και δράσεις σύγχρονης τέχνης και αρθρογραφεί για την τέχνη και τον πολιτισμό.