Μήπως τελικά οι «παλαβοί» έχουν δίκιο;

*Του Γ. Καραβάνα

Οι θεωρίες συνομωσίας έδιναν κι έπαιρναν ήδη από την αρχαιότητα – δεν αποτελούν σημερινό φαινόμενο. Τερατολογίες, εσχατολογίες, εναλλακτικές θεωρίες και μεταφυσικά «φαινόμενα» ήταν πάντα το αγαπημένο άθλημα μιας συγκεκριμένης κατηγορίας ανθρώπων, που χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερη ψυχολογία και ψυχοσύνθεση. Απλώς τώρα, έχοντας για σύμμαχο την τεχνολογία, οι ομάδες αυτές έχουν στα χέρια τους εργαλεία που βοηθούν στην ταχύτερη και εντονότερη μετάδοση κάθε παλαβής άποψης, κάθε τρελής θεωρίας συνομωσίας. Και ως γνωστόν, τα πιο εύπεπτα και πιο απλοϊκά αφηγήματα αναμεταδίδονται πάντα ταχύτερα από τις αναλυτικές επιστημονικές απόψεις, που συνήθως απαιτούν εξειδικευμένες γνώσεις για να τις καταλάβει και να τις περιγράψει κανείς. Έτσι, εύκολα κερδίζει η παλαβομάρα την επιστήμη στην κούρσα της διάδοσης μέσω διαδικτύου, όπου τα φίλτρα ελέγχου και αξιολόγησης απόψεων και «ειδήσεων» είναι ουσιαστικά ανύπαρκτα.

Στις μέρες μας, όπως είναι αναμενόμενο, οι θεωρίες συνομωσίας που κυριαρχούν αφορούν κυρίως σε θέματα υγείας. Και ο κατάλογος των παλαβών θεωριών είναι μακρύς! Αν π.χ. μιλήσεις για τον καρκίνο, θα σου πουν πως «έχει ήδη βρεθεί το φάρμακο, σε κάποιο μυστικό εργαστήριο, και απλώς δεν μας το δίνουν». Θα σου πουν πως «…το κρατούν μόνο για τους πλούσιους…». Αν μιλήσεις για τον κορονοϊό, θα σου πουν πως «τα εμβόλια που μας δίνουν δεν μας προστατεύουν»,  πως «η πανδημία είναι μια πρόφαση» και πως «τα εμβόλια μας τα δίνουν δωρεάν γιατί θέλουν να μας ελέγχουν». Και είμαι σίγουρος πως αν δεν είχαν βγει ακόμα εμβόλια, πάλι κάποιοι θα πίστευαν πως «τα εμβόλια έχουν ήδη βρεθεί, αλλά δεν μας τα δίνουν γιατί τα κρατούν για τους πλούσιους»…

Έχει άραγε όλος αυτός ο παραλογισμός κάποια δικαιολογία;  Πιστεύω πως ναι! Οι αιτίες βεβαίως είναι πολλές και πολύπλοκες, αρμοδιότητας μάλλον ειδικών επιστημόνων όπως οι ψυχολόγοι, οι ψυχίατροι, οι κοινωνιολόγοι κ.α. Δεν είναι πάντα η «παλαβομάρα» η αιτία. Ερευνητές αναφέρουν ως αιτίες την έλλειψη εμπιστοσύνης στις κυβερνήσεις, την υποτίμηση του κινδύνου από την πανδημία, την ευκολία πρόσβασης, ακόμα και τον φόβο προς τις βελόνες, που από μόνος του κρατά περίπου το 10% του πληθυσμού μακριά από το εμβόλιο! Ισχυρίζομαι όμως ότι ακόμα και οι γνησίως παλαβοί, που πιστεύουν στις παραπάνω θεωρίες συνομωσίας, έχουν (ψυχολογικά) ένα δίκιο, το οποίο και θα προσπαθήσω να αναλύσω:

Όπως έχουν ήδη γράψει άλλοι πιο ειδικοί από μένα, όταν ένας άνθρωπος έχει ελλιπή εκπαίδευση ή ελλιπή γνώση γύρω από ένα θέμα, βιώνει ένα είδος ανημποριάς. Όταν βιώνεις μία κατάσταση την οποία δεν μπορείς ούτε να κατανοήσεις επαρκώς ούτε να ελέγξεις, είναι ανθρώπινο να προσπαθείς να σχηματίσεις μέσα στο μυαλό σου μια απλοϊκή εξήγηση όσων παρατηρείς, ώστε να αποκτήσεις μια κάποια αίσθηση κατανόησης και ανάκτησης του ελέγχου της ζωής σου. Και, παραδόξως, στην περίπτωσή μας έχεις για σύμμαχο και την κοινή λογική! Τι λέει λοιπόν η κοινή λογική και το ένστικτο κάθε φυσιολογικού ανθρώπου, μορφωμένου ή αμόρφωτου, όταν του προτείνεται ή του προσφέρεται δωρεάν κάτι; 1) ότι στη ζωή τίποτα δεν σου δίνεται ποτέ δωρεάν και 2) ότι όταν κάτι σου δίνεται δωρεάν, πάντα κάτι άλλο κρύβεται από πίσω – πάντα κάποιο συμφέρον έχει αυτός που σου το δίνει! Διαφωνεί άραγε κάποιος με αυτή την άποψη;

Από τότε που όλοι είμαστε παιδιά, από ένστικτο ή μετά από σχετικές συμβουλές, έχουμε μάθει να μη δεχόμαστε δώρα από αγνώστους! Κι όταν κάτι μας δίνεται εύκολα, χωρίς αντάλλαγμα, ενστικτωδώς αισθανόμαστε πως δεν μπορεί να έχει μεγάλη αξία! Πως ή κάτι έχει να κερδίσει αυτός που μας το δίνει ή πως αυτό που μας δίνει είναι ευτελές, άχρηστο ή και επιζήμιο! Και κάπου εδώ αρχίζει ο παραλογισμός, ενός καϊκιού που αρμενίζει μεν στραβά αλλά απέναντι σε έναν γιαλό που επίσης στραβός είναι! Και εξηγώ:

Αν κάποιος πιστεύει πως κανείς δεν θα του έδινε δωρεάν κάτι που έχει αξία (π.χ. ένα εμβόλιο), έχει δίκιο να το πιστεύει! Αν κάποιος πιστεύει πως ένα πολύτιμο φάρμακο (π.χ. ένα φάρμακο για τον καρκίνο) οι εταιρίες θα το κρατούσαν μόνο για τους πλούσιους, και πάλι λογικά σκέφτεται! Το λάθος δεν είναι μόνο στη σκέψη του «συνομωσιολόγου» αλλά και στη σκέψη ημών των υπολοίπων – που περνιόμαστε για έξυπνοι! – ότι τα εμβόλια και τα φάρμακα μας τα δίνει τάχα δωρεάν το κράτος! Παλαβή είναι κυρίως η σκέψη του κρατιστή, που δεν κατανοεί ότι τα εμβόλια και τα φάρμακα τα έχουμε πληρώσει από την τσέπη μας και μάλιστα ακριβά – όπως άλλωστε κάθε άλλη δημόσια παροχή – μέσα από τις εισφορές και τους φόρους μας! Το λάθος δεν είναι στη σκέψη του παλαβού που πιστεύει πως «τίποτα με αξία δεν σου δίνεται δωρεάν» αλλά στη σκέψη του «γνωστικού», που νομίζει ότι το κράτος του παρέχει δωρεάν αγαθά και υπηρεσίες μεγάλης αξίας! Αν αντίθετα έλεγες στον παλαβό που πιστεύει σε θεωρίες συνομωσίας, πως το εμβόλιο το πλήρωσε κανονικότατα μέσω των φόρων του, θα φάνταζε ξαφνικά  λιγότερο πιστευτή η θεωρία ότι «αυτό μπορεί να περιέχει και κάτι άλλο, που έχει ως στόχο να τον ελέγξει». Όταν του εξηγήσεις ότι τα φάρμακα για τον καρκίνο φυλάσσονται από τις εταιρίες όντως για τους πλούσιους, όπως για παράδειγμα το κράτος του, που είναι πλούσιο με τους δικούς του φόρους, σε αντίθεση με τα κράτη άλλων φτωχότερων λαών, που δεν έχουν πρόσβαση στα ακριβά φάρμακα, τότε ξαφνικά ο κόσμος του θα αποκτούσε περισσότερη λογική και περισσότερη συνέχεια, την οποία η προπαγάνδα του κρατισμού περί δωρεάν αγαθών του έχει αποστερήσει!

Τα εμβόλια είναι ασφαλή και αποτελεσματικά – και κανένα σκοπό να μας ελέγξουν δεν έχουν – ακριβώς επειδή τα πληρώνουμε κανονικότατα, όπως όταν πληρώνουμε μία καρέκλα, μια ασπιρίνη ή ένα αυτοκίνητο. Δεν είναι καλά επειδή τάχα μας τα παρέχουν τα κράτη δωρεάν! Αν μας τα έδιναν δωρεάν, θα είχαμε όντως λόγους να ανησυχούμε! Θα αποκτούσε νόημα ο τρόπος σκέψης των «συνομωσιολόγων»! Ίσως η μεγαλύτερη αποτυχία του εγχειρήματος ενημέρωσης, η μεγαλύτερη πηγή διαστρέβλωσης της πραγματικότητας, να είναι ακριβώς αυτή η «λογική» του κρατισμού, που επιμένει πως είναι καλύτερα να αγοράζει με τα δικά μας λεφτά το κράτος αγαθά και υπηρεσίες για μας, και στη συνέχεια να μας τις παρέχει «δωρεάν». Ίσως τα πράγματα να ήταν πολύ ευκολότερα,  πολύ πιο φυσιολογικά και εν τέλει πολύ πιο κατανοητά στον κάθε «συνομωσιολόγο», αν ο καθένας αγόραζε μόνος του το εμβόλιό του (κι όλοι μαζί τα εμβόλια των απόρων).

*Ο Γιώργος Καραβάνας είναι Μορ. Βιολόγος