Χρονιά εθνικής αυτοπεποίθησης

Του Γιώργου Καραβάνα*

Η συμπλήρωση 200 χρόνων από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης αποτελεί μια καλή ευκαιρία για περισυλλογή και ανασκόπηση. Καλή ευκαιρία επίσης για αυτογνωσία και ψύχραιμη εξέταση της εθνικής μας ταυτότητας και πορείας. Σε αυτό το άρθρο θα προσπαθήσω να εξηγήσω γιατί όλα τα παραπάνω, δίκαια πλέον, μπορούν να μας οδηγούν και σε εθνική αυτοπεποίθηση.

Δεν πρόκειται να κυλήσω σε πανηγυρικούς και μεγαλοστομίες. Οι υπερβολές άλλωστε είναι χαρακτηριστικά μάλλον της εφηβείας, όχι της ωριμότητας. Κι όπως οι έφηβοι μέσα στη δίνη των ψυχολογικών τους μεταπτώσεων, τη μια νομίζουν πως είναι οι κυρίαρχοι του κόσμου και την άλλη πως δεν αξίζουν τίποτα, έτσι και οι Έλληνες μέχρι πρότινος, τη μια νομίζαμε πως είμαστε ο περιούσιος και εξυπνότερος λαός που όλοι εχθρεύονται και την άλλη βυθιζόμασταν στην απόλυτη μιζέρια πως τα πάντα εδώ γίνονται στραβά και πως αλλού γίνονται τάχα όλα καλύτερα. Ήρθε νομίζω η ώρα να αναγνωρίσουμε πως ούτε το ένα ισχύει ούτε το άλλο. Ήρθε η ώρα να ενηλικιωθούμε.

Μα είμαστε αλήθεια «έφηβοι» έως τώρα; Η αλήθεια είναι πως ναι. Μπορεί η πολιτισμική μας ρίζα να ξεκινά από πολύ μακριά (και είναι μάλλον άδικο να έχουμε εκείνη την εποχή σαν μέτρο), το σύγχρονο κράτος μας ωστόσο είναι ιδιαίτερα νέο. Κι έχουμε κάθε λόγο να είμαστε υπερήφανοι για όσα κατάφερε ως σήμερα. Δεν έχω σκοπό να εξωραΐσω την ιστορία: και λανθασμένες επιλογές υπήρξανε, και εθνικοί διχασμοί, και χαμένες ευκαιρίες. Ακόμα και απώλειες εδαφών. Το σύγχρονο κράτος μας εξακολουθεί να ταλαιπωρείται από παθογένειες που εν πολλοίς πηγάζουν από το Οθωμανικό μας παρελθόν – που αν το σκεφτείτε δεν είναι και τόσο μακρινό! Αν όμως κοιτάξει κανείς από λίγο πιο ψηλά τα γεγονότα, αν αγνοήσει για λίγο τα πρόσκαιρα πισωγυρίσματα και εστιάσει στη μεγάλη εικόνα, με βεβαιότητα θα διαπιστώσει πως η σημερινή Ελλάδα έχει σημαντικά διακριθεί, τόσο σε σχέση με την πάλαι ποτέ Οθωμανική αυτοκρατορία (είναι νομίζω καιρός να βρούμε το θάρρος να παραδεχτούμε ότι αυτή είναι η πιο πρόσφατη ιστορική μας ρίζα, μέρος της οποίας υπήρξαμε για πολλούς αιώνες), όσο και σε σχέση με τα υπόλοιπα – ανεξάρτητα σήμερα και τότε επίσης Οθωμανικά – κράτη της Βαλκανικής. Κι όχι μόνο απέναντι σε αυτά αλλά και απέναντι σε άλλα πιο προηγμένα κράτη του σύγχρονου κόσμου, όπως θα δούμε παρακάτω. Η σύγχρονη Ελλάδα είναι το μοναδικό πρώην τμήμα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, που μπορεί στα ίσα «να παίζει στο ίδιο πρωτάθλημα» με τα πιο προηγμένα κράτη της υφηλίου. Ακόμα κι αν δεν έχει κερδίσει πολλούς αγώνες, και μόνη η συμμετοχή στο κλαμπ των ισχυρών αναδεικνύει την ιστορική της επιτυχία.

Στη σύντομη σύγχρονη πορεία της η χώρα μας έζησε πολέμους και τραγωδίες. Έζησε στιγμές μεγαλείου και στιγμές ντροπής. Από την ίδρυσή της η Ελλάδα εξαπέλυσε ουκ ολίγους επιθετικούς πολέμους. Κέρδισε (αλλά και έχασε στη συνέχεια μέρος αυτών ) αρκετά Οθωμανικά ή (ακόμα παλιότερα) Βυζαντινά εδάφη, που θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως αμιγώς ελληνικά μόνο αν κάποιος πήγαινε πάρα πολλούς αιώνες πίσω στην Ιστορία! Το τελικό αποτέλεσμα ήταν ο σχεδόν τριπλασιασμός της αρχικής έκτασης του σύγχρονου ελληνικού κράτους! Η χώρα συμμετείχε σε όλους τους μεγάλους πολέμους, εβρισκόμενη πάντα με την πλευρά των νικητών, έστω κι αν η επιλογή πλευράς οδήγησε κάποιες φορές σε εθνικό διχασμό. Έζησε δικτατορίες και πολιτικές αναταραχές, όπως συνέβη και σε άλλες χώρες. Το μεγαλύτερο όμως μέρος της πρόσφατης ιστορίας μας χαρακτηρίζεται από δημοκρατικά εκλεγμένες κυβερνήσεις, παρ’ όλες τις ατέλειες του πολιτεύματος. Σε δημοκρατική παράδοση είμαστε ανάμεσα στους καλύτερους. Οι δικτατορίες μας δεν ήταν ούτε οι σκληρότερες ούτε οι μακροβιότερες. Συμμετείχαμε ακόμα και σε πολέμους μακριά από τη χώρα μας, φτάσαμε ως την Κορέα, ως τμήμα συμμαχιών με χώρες με τις οποίες μοιραζόμαστε κοινές πολιτισμικές αξίες. Πιο πρόσφατα γίναμε μέλη συμμαχιών, με θεσμικό πλέον χαρακτήρα, όπως η ΕΕ και το ΝΑΤΟ, ενώ ιδιαίτερα ενεργή είναι και η εξωτερική μας πολιτική, με κάθε χώρα της γειτονιάς μας – ακόμα και με άλλοτε εχθρούς όπως οι βόρειοι γείτονες – αλλά και με την Αίγυπτο, τη Σ. Αραβία, τα ΗΑΕ και το Ισραήλ, έχοντας ουσιαστικά απομονώσει διπλωματικά τη μόνη χώρα της περιοχής που επιμένει να ζει με τις φαντασιώσεις του παρελθόντος. Στη χώρα μας το Κράτος Δικαίου λειτουργεί (ωστόσο με μεγάλες ακόμα καθυστερήσεις). Έχουμε ένα Σύνταγμα σύγχρονο και φιλελεύθερο, που γενικά σέβεται τις ατομικές ελευθερίες και τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Τα παραπάνω δεν πρέπει να οδηγούν ούτε σε θριαμβολογίες και μικρομεγαλισμούς ούτε βεβαίως και σε γκρίνιες «που δεν είμαστε ακόμα καλύτερα, ενώ θα μπορούσαμε!» Πρέπει να οδηγεί απλώς σε περισσότερη σοβαρότητα και περισσότερη δουλειά! Γιατί βεβαίως, το να μπορείς να παίζεις στη «μεγάλη κατηγορία» είναι από μόνο του κατόρθωμα αλλά δεν αρκεί – πρέπει να αρχίσεις να κερδίζεις και κάποια παιχνίδια! Και για να το πετύχεις αυτό, απαιτούνται πολύ περισσότερα!

Η αφορμή συγγραφής αυτού του άρθρου είναι ακριβώς η αίσθηση πως – ίσως για πρώτη φορά – έχουμε όντως αρχίσει να κερδίζουμε κάποια παιχνίδια. «Βοηθάει» σε αυτή την αίσθηση και το γεγονός ότι λίγα μόλις χρόνια πριν, το μόνο που εισέπραττε η χώρα μας ήταν χαστούκια, που ακολούθησαν μια οικονομική (αλλά όχι μόνο οικονομική) χρεοκοπία, απότοκο μακράς σειράς λαϊκιστικών και άτολμων μεταπολιτευτικών κυβερνήσεων. Κερασάκι στην τούρτα, η παταγώδης κατάρρευση των τελευταίων προσδοκιών μέρους της ελληνικής κοινωνίας, ότι τάχα «τα πράγματα μπορεί να γίνονται αλλιώς, αρκεί η κυβέρνηση να είναι αρκούντως διεκδικητική, εκβιαστική και τσαμπουκαλίδικη απέναντι στη διεθνή κοινότητα». Αποστολή μάλιστα που κλήθηκαν να εκτελέσουν οι πλέον αμόρφωτοι, επιπόλαιοι και φαντασιόπληκτοι (σύμφωνα με δικές τους παραδοχές) πολιτικοί που πέρασαν ποτέ από υπουργικές θέσεις.

Στον αντίποδα έχουμε για πρώτη φορά μια ομάδα, όχι απλά σοβαρών αλλά και σχετικών με τη σύγχρονη τεχνολογία ανθρώπων, που φαίνεται πως μπορεί να κάνει τη διαφορά. Το ελληνικό κράτος ψηφιοποιείται με ρυθμούς και σε έκταση που – μάλλον λόγω πανδημικού εγκλεισμού – οι περισσότεροι δεν έχουν ακόμα αντιληφθεί. Το εμβολιαστικό μας πρόγραμμα λαμβάνει παράσημα διεθνώς, είναι το μεγαλύτερο project logistics που έχει αναλάβει ποτέ το ελληνικό δημόσιο και αποτελεί εμβληματικό μεν αλλά όχι μοναδικό παράδειγμα αυτού του ψηφιακού εκσυγχρονισμού. Στο ΕΣΥ, παρά τα προβλήματά του, οι έλληνες πολίτες λαμβάνουν ιατρικές υπηρεσίες αιχμής κι έχουν πρόσβαση σε κάθε εργαλείο, υλικό και φάρμακο που έχει παραχθεί διεθνώς, ανεξαρτήτως κόστους. Το άσυλο της ανομίας στα ΑΕΙ (και οι σχετιζόμενες φιλοσοφίες που κυριάρχησαν την περίοδο της μεταπολίτευσης) βρίσκεται σε οριστική αποδρομή. Προηγουμένως, είχαν γίνει σαφείς οι κυβερνητικές προθέσεις (αλλά και η σχετική μεταστροφή πλέον του μεγαλύτερου μέρους της κοινωνίας) με την περίπτωση των Εξαρχείων. Ο Κουφοντίνας δεν κατόρθωσε να εκβιάσει. Το «άγιο φως» δεν ήρθε με τιμές αρχηγού κράτους. Στη χώρα σύντομα θα λειτουργήσει δορυφορικό δίκτυο 5^ης γενιάς (5G), δίνοντας σχεδόν απεριόριστες δυνατότητες για εφαρμογές της νέας εποχής. Το ενεργειακό προφίλ της χώρας αλλάζει, με έμφαση στην «πράσινη ενέργεια». Αντίστοιχες επενδύσεις αφορούν στον αγροδιατροφικό κι εξαγωγικό μας τομέα. Η ελληνική αστυνομία αρχίζει να εξιχνιάζει δύσκολες υποθέσεις από το παρελθόν (Marfin), είναι εξοπλισμένη με τα πιο σύγχρονα τεχνολογικά μέσα και αναγνωρίζεται πλέον ως μία από τις αποτελεσματικότερες αλλά και λιγότερο βίαιες του κόσμου. Το πρόγραμμα ανάκαμψης της ελληνικής οικονομίας έχει σχεδιαστεί με επικεφαλής έναν Έλληνα νομπελίστα στα οικονομικά (Χ. Πισσαρίδης), βρίσκεται στην εκτελεστική ευθύνη έμπειρων πολιτικών στελεχών που έχουν σχέση με την αγορά και χαρακτηρίζεται από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς ως ένα από τα καλύτερα που έχουν κατατεθεί. Θυμίζω πως λίγα χρόνια πριν, ολόκληρη η Ευρώπη μιλούσε απαξιωτικά (και δυστυχώς δίκαια) για τα περίφημα… Greek Statistics. Σε εξέλιξη βρίσκεται ένα φιλόδοξο εξοπλιστικό πρόγραμμα, που φέρνει τις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις για πρώτη φορά εδώ και δεκαετίες σε ποιοτικό πλεονέκτημα, απέναντι στην επιθετικότητα της Τουρκίας. Στην εξωτερική μας πολιτική, για πρώτη φορά η χώρα αναλαμβάνει ουσιαστικές πρωτοβουλίες αντί – όπως συνήθως – να τρέχει πίσω από τις εξελίξεις. Επιλύει προβλήματα που χρόνιζαν (οριοθέτηση ΑΟΖ με Ιταλία, συνυποσχετικό για Χάγη με Αλβανία, μερική οριοθέτηση ΑΟΖ με Αίγυπτο, αναθέρμανση σχέσεων με Λιβύη), χτίζει νέες συμμαχίες, θέτει σαφή όρια. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο η χώρα έχει επανακτήσει την αξιοπιστία της, απολαμβάνει πλέον τον σεβασμό ευρωπαίων εταίρων, αναλαμβάνει πιο σοβαρά χαρτοφυλάκια. Ξεπερνά προκαταλήψεις του παρελθόντος με χώρες όπως το Ισραήλ κι έχει καλύτερες παρά ποτέ σχέσεις με τις ΗΠΑ. Φτάσαμε η ελληνική αεροπορία να έχει αναλάβει την επιτήρηση του εναέριου χώρου της Βόρειας Μακεδονίας!

Έχουμε ακόμα πολλά να κάνουμε. Κυρίως σε τομείς όπως η Παιδεία, η έρευνα κι ο εκσυγχρονισμός της παραγωγής. Σύμμαχοί μας σε αυτό είναι και διεθνείς κολοσσοί, όπως η Pfizer, η Microsoft, η Amazon, η Tesla και άλλες που ήδη άρχισαν να επενδύουν εδώ. Στόχος μας πρέπει να είναι η προσέλκυση ακόμα περισσότερων, αλλάζοντας την παλιά νοοτροπία που θεωρούσε κάθε ξένη επένδυση κακή και κάθε επιδίωξη κέρδους ανήθικη. Η χώρα διαθέτει συγκριτικά πλεονεκτήματα και μορφωμένους ανθρώπους, που αντιλαμβάνονται πλέον πως λειτουργεί ο κόσμος και θέλουν να προκόψουν. Ρόλος της Πολιτείας πρέπει να είναι η διευκόλυνση και η απλοποίηση αυτής τους της επιδίωξης. Έχουμε ακόμα πολλά προβλήματα να λύσουμε αλλά και πολλούς λόγους να είμαστε αισιόδοξοι. Για πρώτη φορά μετά από καιρό, παρά τα προβλήματα, δικαιούμαστε να αισθανόμαστε εθνική αυτοπεποίθηση.

*Ο Γιώργος Καραβάνας είναι Μορ. Βιολόγος