Η Λάρισα του Νίκου Παπαθεοδώρου – Του ανθρώπου που αποτελεί μια ζωντανή πηγή της ιστορίας της πόλης

Όταν ζήτησα από τον γιατρό, συλλέκτη και ιστοριοδίφη Νίκο Παπαθεοδώρου να μου μιλήσει για τη δική του Λάρισα, του είπα “Κύριε Νίκο, αυτή η στήλη είστε εσείς…”.

Από την ώρα που δημιουργήθηκε η ιδέα για τον συγκεκριμένο κύκλο συνεντεύξεων, ανυπομονούσα να μιλήσω με τον άνθρωπο που αποτελεί μια ζωντανή πηγή της ιστορίας της Λάρισας, για τις δικές του προσωπικές μνήμες από την πόλη μέσα από την υποκειμενικότητα της οπτικής του σε αντιδιαστολή με την αντικειμενικότητα της ιστορικής ιχνηλάτησης στην οποία έχει αφοσιωθεί εδώ και χρόνια, συλλέγοντας πηγές και καταγράφοντας την ιστορία της παλιάς Λάρισας.

Συνέντευξη στην Εύη Μποτσαροπούλου

Πως να προλογίσει κανείς τον Νίκο Παπαθεοδώρου;

“Η παράδοση των ιστοριοδιφών έχει προσφέρει πολλά σε όλες τις πόλεις, αλλά η περίπτωση του Νίκου Αθ. Παπαθεοδώρου είναι ξεχωριστή. Τυχερή η πόλη της Λάρισας που έχει αποκτήσει τον βιογράφο της, αυτόν τον χαλκέντερο ερευνητή, ο οποίος με πραότητα και σταθερότητα γράφει συστηματικά την ιστορία της γενέτειράς του. Ο Νίκος Αθ. Παπαθεοδώρου είναι προσωπικότητα της πόλης, άνθρωπος αγαπητός, που στη διάρκεια της μακράς ιατρικής σταδιοδρομίας του ως μαιευτήρας έφερε στον κόσμο πάνω από 9.000 παιδιά. Είναι ένας άξιος άνθρωπος που δουλεύει χωρίς σταματημό. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα (σε συνδυασμό με τα συλλεκτικά περί τη Λάρισα) τον οδήγησαν στην εξύφανση μιας μεγάλης αφήγησης, που αποτελείται από δεκάδες (περί τα 300 έως τώρα) κείμενα, το καθένα για ένα κεφάλαιο ιστορίας της αστικής Λάρισας. Τα δημοσιεύει στην εφημερίδα «Ελευθερία» και ήδη έχει εκδώσει δύο τόμους, με τη χορηγία του επιχειρηματία Ελευθέριου Μιχ. Σαΐτη, εκδόσεις που είχαν μεγάλη απήχηση” έχει γράψει ο δημοσιογράφος – αττικογράφος (πάντα με γοήτευε αυτή η λέξη) Νίκος Βατόπουλος στην Καθημερινή προλογίζοντας την έκδοση του τρίτου τόμου που εκδόθηκε το 2019.

Θα συμπληρώσω μόνο ότι ο Νίκος Παπαθεοδώρου έχει κερδίσει τον σεβασμό και την εκτίμηση όλων των Λαρισαίων μέσα από την ευγένεια του, τη βαθιά του παιδεία και κουλτούρα…

Είστε μαιευτήρας. Πως αποφασίσατε να γίνεται γιατρός;  

Εντελώς τυχαία. Είναι μια πολύ περίεργη ιστορία. Ενώ στα μαθήματα του γυμνασίου ήμουν πολύ καλός στα φιλολογικά, ενδόμυχος πόθος μου ήταν το Πολυτεχνείο, αλλά τελικά βρέθηκα στην ιατρική. Την περίοδο εκείνη (1956) οι βαθμολογικές βάσεις για την εισαγωγή στις Σχολές του Πολυτεχνείου ήταν πολύ ψηλές, γνώριζα τη δυσκολία, και ως εναλλακτική λύση έδωσα και ιατρική, καθώς η πολύτεκνη οικογένεια δεν επέτρεπε την πολυτέλεια να δώσω εισαγωγικές εξετάσεις εκ νέου. Τελικά δεν το μετάνιωσα που έγινα ιατρός και μάλιστα μαιευτήρας. Κάθε άλλο. Αργότερα κατάλαβα ότι η Θεία Πρόνοια με προόριζε σε άλλου είδους αποστολή. 

Πότε συνειδητοποιήσατε το ενδιαφέρον σας για την ιστορία της Λάρισας; Πότε αρχίσατε να συλλέγετε υλικό και να γίνεστε ιστοριοδίφης;

Στην πρώτη ερώτηση, το ενδιαφέρον μου για την ιστορία γενικά εκκολάφθηκε από μικρή ηλικία στην οικογένεια και το σχολείο και κορυφώθηκε στην Κολωνία της Γερμανίας. Είχα πάει για μεταπτυχιακές σπουδές και τα απογεύματα έκανα με αλλοεθνείς φοιτητές ταχύρρυθμα μαθήματα εκμάθησης της γερμανικής γλώσσας. Ο δάσκαλός μας, ένας νεαρός Γερμανός φιλόλογος, αγαπούσε υπερβαλλόντως τον ελληνικό πολιτισμό, αρχαίο, βυζαντινό και σύγχρονο, και προσπαθούσε να μάθει από μένα κάτι περισσότερο. Τότε ήταν που κατανόησα την άγνοιά μου. Το θεώρησα προσβλητικό και από τότε το ενδιαφέρον για την ιστορία ένοιωσα πως εδραιώθηκε βαθιά μέσα μου. Και επειδή η ιστορία είναι ένα κεφάλαιο ανεξάντλητο και δεν ήμουνα ιστορικός, αποφάσισα να ασχοληθώ με την τοπική ιστορία.

Έτσι όταν επέστρεψα στην Ελλάδα και άρχισα να γίνομαι οικονομικά ανεξάρτητος αναδύθηκε το συλλεκτικό ένστικτο. Από το 1975 άρχισα να συγκεντρώνω ότι είχε σχέση με την πόλη μου, αναζητώντας στοιχεία σε πανελλήνιο και παγκόσμιο επίπεδο (βιβλία, χαρακτικά, φωτογραφίες, κλπ).

Η συγγραφή και η αρθρογραφία πως προέκυψε;

Περιτριγυρισμένος από ένα τέτοιο υλικό και μελετώντας το, δεν είναι δύσκολο να το μοιραστείς και με τους γύρω σου. Βρήκα φιλόξενη στέγη σε περιοδικά και εφημερίδες και η ιστορία ξεκίνησε.

Πόσο επίπονη διαδικασία είναι η ανεύρεση αρχείων και ιστορικών ντοκουμέντων στη πόλη μας;

Βασικά εάν η συλλογή θέλεις να έχει κάποια αξία δεν μπορείς να βασιστείς μόνο στο τοπικό υλικό. Δεν υπήρχαν παλαιοπωλεία, οι παλιές αστικές οικογένειες με τις βιβλιοθήκες και τα οικογενειακά τους κειμήλια είχαν μεταναστεύσει, και όσοι είχαν ή έχουν συλλεκτικό υλικό το κρύβουν βαθιά στα σεντούκια τους. Γι’ αυτό τα ταξίδια στην Αθήνα ήταν τακτικά, αλλά δυστυχώς λόγω επαγγέλματος σύντομα. Τα εκπαιδευτικά ταξίδια στο εξωτερικό ήταν μια θαυμάσια αφορμή για εμπλουτισμό της συλλογής. Εδώ και 20-25 χρόνια οι συναλλαγές παγκόσμια με το διαδίκτυο, απλούστευσαν την ανεύρεση.

Πόσο σημαντική είναι η προφορική ιστορία της Λάρισας, όπως αυτή προκύπτει μέσα από συνεντεύξεις;

Όταν ο συνομιλητής είναι έμπειρος, διαβασμένος και ο αποδέκτης ικανός να ξεδιαλύνει και να τρυγήσει τους καρπούς των λόγων που ακούει, η καταγραφή της προφορικής ιστορίας έχει την αυθεντικότητα της αμεσότητας. Είναι μία προσφιλής μου διαδικασία, την οποία επιδιώκω διακαώς.

Τι αριθμεί η συλλογή σας; Πως θα την αξιοποιήσετε;

Ήδη έχω αναφέρει πως η συλλογή περιέχει ως επί το πλείστον αντικείμενα τα οποία έχουν σχέση με τη Λάρισα, χωρίς να είναι το αποκλειστικό της θέμα. Κάποια στιγμή, πιστεύω σύντομα, θα εκτεθεί στο κοινό της πόλης και θα έχετε την ευκαιρία να την περιεργαστείτε. Η αξιοποίησή της, όπως καταλαβαίνετε, δεν εναπόκειται αποκλειστικά στους προσωπικούς μου συνειρμούς. Απλά βασίζομαι στο γεγονός ότι ανήκει σε όλους τους Λαρισαίους πολίτες.

Τι είναι αυτό που κάνει τελικά κάποιον Λαρισαίο;

Μα χρειάζεται ερώτημα; Όποιος είδε το φως της ζωής αναπνέοντας τις ριπές του ζωογόνου αέρα που έρχεται από τον Όλυμπο, ανδρώθηκε με το νερό του αργυροδίνη Πηνειού και δούλεψε για την πρόοδο της πόλης, αυτός είναι ο αληθινός Λαρισαίος.

Πως βλέπεται τη διαδρομή της πόλης; Ποια είναι η πιο σημαντική στιγμή στην ιστορία της σύγχρονης Λάρισας; Ποιες οι πιο σημαντικές προσωπικότητες της πόλης;

Η Λάρισα έχει ένα πλούσιο ιστορικό παρελθόν χιλιάδων ετών, και όλα δείχνουν ότι θα έχει και ένα ευοίωνο μέλλον. Να μου το θυμηθείτε. Η Λάρισα σε μερικές δεκαετίες θα είναι μια ονομαστή μεγαλούπολη. Η απαλλαγή της πόλης από τον ράθυμο και εκμεταλλευτή τουρκικό πληθυσμό το 1924 ήταν η πιο σημαντική στιγμή της σύγχρονης ιστορία της. Όσον αφορά τις σημαντικές προσωπικότητες της Λάρισας δέχομαι ότι ήταν πολλές, αλλά θα σταθώ σε μία, η οποία μεγαλούργησε στο διάστημα του μεσοπολέμου, αμέσως μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών, τον Μιχαήλ Σάπκα. Όχι γιατί τον μελέτησα εξονυχιστικά, αλλά γιατί άλλαξε τον ρου της ιστορίας της πόλης μέσα σε τρεις θητείες, η πρώτη εκ των οποίων μάλιστα υπήρξε κολοβή. Η Λάρισα του 1914 όταν ανέλαβε για πρώτη φορά δήμαρχος, δεν έμοιαζε σε τίποτα την πόλη του 1934, όταν την παρέδωσε σύγχρονη και σφριγηλή στον Στυλιανό Αστεριάδη (Πατόφλα).

Ο μεγαλύτερος λαρισαϊκός σας φόβος;

Η εγωπάθεια και η αυτοπροβολή ομάδων ή ατόμων μη ικανών, όταν βρίσκονται σε ευαίσθητες δομές.

Ο αγαπημένος σας λαρισαϊκός ήχος, μυρωδιά ή γεύση;

Με μαγεύουν οι κωδωνοκρουσίες από το καμπαναριό του Αγ. Νικολάου, μέσα στην απόλυτη πρωινή ησυχία. Μια αναγγελία ότι ζω ακόμη μια ημέρα και εξακολουθώ να απολαμβάνω τα αγαθά της δημιουργίας.

Τι δείχνετε από την πόλη σε έναν ξένο καλεσμένο σας;

Το μεγάλο αρχαίο Θέατρο και το άγαλμα του Ιπποκράτη, δύο αιώνια και πανανθρώπινα σύμβολα της πόλης.

Τι θυμάστε από τη παιδική σας ηλικία στη Λάρισα; Πως ήταν το παιχνίδι και το σχολείο;

Τους καλούς δασκάλους μου, τη επιθυμία τους να μας μεταδώσουν τη γνώση, τη στοργή τους να γίνουμε καλοί πολίτες. Το παιχνίδι στις αλάνες ή τους έρημους τότε δρόμους ήταν πραγματικό παιδικό παιχνίδι. Κίνηση, ζωντάνια, σφρίγος, τρέξιμο, κρυφτό, κρυφτοτενεκές, ζύμωναν ανθρώπους δυνατούς στη ζωή και οξυδερκείς στο πνεύμα.

Τι σας λείπει από τη Λάρισα της παιδικής σας ηλικίας;

Η αθωότητα. Σπάνιο είδος σήμερα.

Υπήρχε κοινωνική ζωή στην μεταπολεμική Λάρισα; Πνευματική;

Και κοινωνική και πνευματική μαζί. Τα σπίτια, μικρά ή μεγάλα, δέχονταν πάντα κόσμο. Οι ονομαστικές εορτές και τα μεγάλα πανηγύρια ήταν ευκαιρία συνάντησης, έκφρασης απόψεων και ιδεών, πολιτικών και επαγγελματικών ανησυχιών. Διαλέξεις στο “Σπίτι του Στρατιώτου” από τον σοφό καθηγητή της εποχής Νικόλαο Λούβαρι, στο “Πάλλας” από τον ποιητή Σωτήρη Σκίπη και συναυλίες από τις χορωδίες της Λάρισας  (Ωδείου, Μουσικού Συλλόγου, Λαρισαϊκής) διανθισμένες με τις γλυκές φωνές της Φωφώς Κουκουτάρα και της Γίτσας Ξύκη-Χαδέλλη, συγκέντρωναν όλα τα κοινωνικά  στρώματα της πόλης.

Μια συναυλία στη Λάρισα που δεν θα ξεχάσετε ποτέ.

Ναι. Δεν θα τη ξεχάσω ποτέ. Φοιτητής τότε, είχε έλθει στη Λάρισα και έδωσε συναυλία η μικτή χορωδία του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης με μαέστρο έναν εμπνευσμένο μουσικό, τον Γιάννη Μάντακα, στην παλιά αίθουσα του Δημοτικού Ωδείου. Δήμαρχος ήταν ο Δημ. Χατζηγιάννης. Άμουσος ακόμη ενήλικας, θυμάμαι το πλούσιο κλασικό ρεπερτόριο της χορωδίας και τη μνημειώδη προσφώνησή του δημάρχου. Μια πραγματική μυσταγωγία.

Το πρώτο θεατρικό έργο που είδατε;

Η επιθεώρηση “Χαιρέτα μας τον πλάτανο” του Θεσσαλικού Θεάτρου.  Δεν πίστευα ότι μπορούσε η πόλη μου εκείνη την εποχή να φθάσει σε τέτοιο ζηλευτό επίπεδο τη θεατρική τέχνη. Η Λάρισα φαινόταν από τότε ότι θα γίνει θεατρούπολη και μεγαλούπολη.

Ποια είναι τα 3 μαγαζιά που άφησαν ιστορία;

Τρία καταστήματα έμειναν βαθιά χαραγμένα στη μνήμη μου. Το μανάβικο του Μησιούλη στην οδό των Έξ (Κύπρου), καθώς ως μαθητής ήμουν τακτικός πελάτης της οικογενείας μας, το διπλανό του ζαχαροπλαστείο “Ολύμπιον” του Γκουνταρούλη ως φοιτητής και την ταβέρνα των αδελφών Ζουρτού στην οδό Νιρβάνα κατά τα πρώτα χρόνια της επαγγελματικής μου ζωής. Η καλοσύνη των ανθρώπων αυτών, η γλυκύτητα και τα εύγεστα προϊόντα τους με συνοδεύουν ακόμα.

Πως θα χαρακτηρίζατε τη σχέση σας με το Λαογραφικό Μουσείο Λάρισας;

Το Λαογραφικό Ιστορικό Μουσείο Λάρισας είναι ένα από τα μεγαλύτερα και σπουδαιότερα του είδους του σε πανελλήνιο επίπεδο. Το ζεύγος Γεώργιος και Λένα Γουργιώτη έδωσαν και την ψυχή τους ακόμα για να φθάσει σήμερα το Μουσείο σ’ αυτό το ζηλευτό επίπεδο, ώστε να αναγνωρίζεται και διεθνώς. Μαζί με το Διαχρονικό Μουσείο, την Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας-Μουσείο Γ. Ι. Κατσίγρα, το Δημοτικό Ωδείο, το Χατζηγιάννειο και τον Μύλο, αποτελούν τους έξι ισχυρούς πυλώνες, οι οποίοι κρατούν όσο πιο ψηλά μπορούν την πολιτιστική ζωή της Λάρισας.

Ποιο είναι για σας το πιο ωραίο κτήριο στην πόλη; Ποια κτίρια δεν θα έπρεπε να έχουν χαθεί;

Δεν μπορώ να ξεχωρίσω ένα. Θα έλεγα ότι το κτήριο της Στρατιωτικής Λέσχης Φρουράς Λαρίσης είναι ένα ξεχωριστό αρχιτεκτονικό οικοδόμημα, το οποίο λαμπρύνει την Κεντρική πλατεία. Το δεύτερο είναι το κτήριο Μουσόν με την περίπλοκη αρχιτεκτονική του, για το οποίο ο δήμαρχος και όλο σχεδόν το Δημοτικό Συμβούλιο έχουν δεσμευτεί ώστε να στεγάσει το Μουσείο Πόλης. Το τρίτο είναι το μέγαρο Αλεξάνδρου, απέναντι από το αρχαίο θέατρο. Ένα μνημειώδες έργο της αστικής ζωής της πόλης κατά το διάστημα του μεσοπολέμου. Δυστυχώς ζούμε μ’ αυτά σήμερα. Παλαιότερα ήταν διαφορετικά. Κτήρια σαν του μεγαλοκτηματία Κωνσταντίνου Σκαλιώρα ή σαν του φαρμακοποιού Κωνσταντίνου Παπασταύρου δεν θα έπρεπε να χαθούν. Όμως αυτά και πολλά άλλα, ο σεισμός του 1941, οι βομβαρδισμοί και κυρίως η μάστιγα της αντιπαροχής τα εξαφάνισαν. Όσοι έχουν ασχοληθεί με τα χαμένα παλιά κτίσματα της Λάρισας, γνωρίζουν πολύ καλά τί αρχιτεκτονικό θησαυρό είχε προπολεμικά και τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια η Λάρισα …

Αν η Λάρισα ήταν ένα πρόσωπο, ποιο θα ήταν αυτό;

Η νύμφη Λάρισα, βγαλμένη από τα αρχαία θεσσαλικά νομίσματα …

Τον ευχαριστώ ιδιαιτέρως για το ενδιαφέρον που έδειξε, όπως κάθε φορά άλλωστε που ζήτησα τη συνεργασία του στο παρελθόν…