ΛΑΡΙΣΑΠΡΩΤΟΣΕΛΙΔΟ

Μαριέττα Αρμακά: Η Λαρισαία που «πολεμάει» τον κυτταρικό θάνατο και την ρευματοειδή αρθρίτιδα μιλάει στο onlarissa.gr

||| Του Λευτέρη Παπαστεργίου

Η είδηση πως μια  συνεργατική μελέτη από ερευνητικές ομάδες του Πανεπιστημίου της Κολωνίας, του VIB του Πανεπιστημίου της Γάνδης, του Κέντρου Ερευνών Βιοϊατρικών Επιστημών «Αλέξανδρος Φλέμινγκ» στην Αθήνα και του Πανεπιστημίου του Τόκιο, η οποία αναγνώρισε ένα νέο μοριακό μηχανισμό που οδηγεί στην ανάπτυξη της Ρευματοειδούς Αρθρίτιδας, χάρισε χαμόγελα, όχι μόνο στην επιστημονική κοινότητα, αλλά και σε εκατομμύρια ανθρώπους σε ολόκληρο τον κόσμο που υποφέρουν από την συγκεκριμένη ασθένεια.

Πιο συγκεκριμένα η συνεργασία του Καθηγητή Μανώλη Πασπαράκη με τον Δρ. Απόστολο Πολυκράτη (Πανεπιστήμιο της Κολωνίας), τη Δρ. Μαριέττα Αρμακά (Ε.ΚΕ.Β.Ε. Αλέξανδρος Φλέμινγκ), τον Δρ. Yoshitaka Shirasaki και Δρ Yoshifumi Yamaguchi (Πανεπιστήμιο του Τόκιο), τον Καθηγητή Geert van Loo και τον Arne Martens (VIB- Πανεπιστήμιο της Γάνδης) οδήγησε στην αποκωδικοποίηση ενός  πιθανού μηχανισμού παθογένειας αυτής της περίπλοκης και πολυπαραγοντικής ασθένειας. Η κοινή τους προσπάθεια βασίζεται σε προηγούμενες έρευνες που κατέδειξαν ότι η πρωτεΐνη Α20 καταστέλλει την αρθρίτιδα παρεμποδίζοντας τη φλεγμονή. Τώρα οι ερευνητές δείχνουν ότι η φλεγμονώδης αυτή απόκριση προκαλείται από το γεγονός ότι ένας τύπος εξειδικευμένων κυττάρων ανοσίας (μακροφάγα) πεθαίνει από έναν συγκεκριμένο τύπο κυτταρικού θανάτου που προκαλεί φλεγμονή και ονομάζεται Νεκρόπτωση. Οι ερευνητές μπόρεσαν να αποτρέψουν την ανάπτυξη της ΡΑ παρεμποδίζοντας τη Νεκρόπτωση.

Η Λαρισαία επιστήμονας Μαριέττα Αρμακά, η οποία ζει μόνιμα εδώ και χρόνια στην Αθήνα, ζούσε και ενέπνεε από μαθήτρια ακόμα για την επιστήμη της βιολογίας. Με λαμπρές σπουδές και ατελείωτες ώρες έρευνας κατάφερε, μαζί με άλλους σημαντικούς επιστήμονες να ανοίξουν τον δρόμο για την αντιμετώπιση μιας ασθένειας που επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την ποιότητα ζωής εκατομμυρίων ανθρώπων.

Μιλώντας η ίδια στο onlarissa.gr επισημαίνει:

Η υγιής κατάσταση ουσιαστικά ορίζεται και κρίνεται από την ισορροπία μεταξύ του πολλαπλασιασμού και του θανάτου των κυττάρων μας. Οποιαδήποτε κρίση σε αυτή την ισορροπία προκαλεί παθολογία. Για παράδειγμα, ο καρκίνος είναι συνυφασμένος με τον ακατάσχετο πολλαπλασιασμό των κυττάρων, ενώ είναι ευρέως γνωστό ότι η πρόκληση κυτταρικού θανάτου συσχετίζεται  θεραπευτικά με την συρρίκνωση των καρκινικών όγκων. Όμως τα τελευταία χρόνια υπάρχει τεράστια πρόοδος στην ανάλυση των μονοπατιών που οδηγούν στον κυτταρικό θάνατο και τα αποτελέσματα δείχνουν ότι υπάρχουν είδη θανάτου που δεν είναι τόσο «αθώα» και «ευεργετικά».  Υπάρχουν κάποιοι τύποι κυτταρικού θανάτου που προκαλούν έκκληση παραγόντων που προκαλούν φλεγμονή, άρα και δυνητικά είναι επικίνδυνοι. Και πράγματι υπάρχουν μελέτες που αποδεικνύουν την ύπαρξη φλεγμονώδους θανάτου (νεκρόπτωση)  σε πολλές ασθένειες του νευρικού συστήματος, του νεφρού, του εντέρου κτλ. Οι προκλινικές προσεγγίσεις υποδεικνύουν ότι αν προληφθεί η νεκρόπτωση  μπορεί να βελτιωθεί ως και να θεραπευτεί η νόσος.

Για την Ρευματοειδή Αρθρίτιδα (ΡΑ) ωστόσο, δεν υπήρχαν αντίστοιχα δεδομένα.  Δουλεύοντας παράλληλα με τον Μανώλη Πασπαράκη (Κολωνία) και τον Geert Van Loo (Γάνδη) σε μηχανισμούς παθογένειας φλεγμονωδών ασθενειών και το ρόλο του κυτταρικού θανάτου,  ο καθένας  με την δική του ειδίκευση, αποφασίσαμε να ενώσουμε δυνάμεις και να προωθήσουμε τις εργαστηριακές παρατηρήσεις μας. Και το αποτέλεσμα πραγματικά μας δικαίωσε. Η συνεργατική μας μελέτη αποδεικνύει για πρώτη φορά σε προκλινικό επίπεδο, ότι η νεκρόπτωση θα μπορούσε να αποτελέσει την παθογόνο αιτία  που οδηγεί σε αρθρίτιδα,  ιδιαίτερα σε περιπτώσεις όπου παρατηρείται θάνατος των μακροφάγων. Στα πλαίσια της ιατρικής ακριβείας (personalized medicine),  τέτοιες περιπτώσεις θα μπορούσε να είναι ασθενείς που φέρουν μεταλλάξεις (SNPs) στο γονίδιο μιας αντιφλεγμονώδους πρωτεΐνης, της A20.  Τα αποτελέσματα μας είναι ακόμα πιο ενθαρρυντικά για τους ασθενείς αυτούς , καθώς  το φάρμακο που θα μπορούσε να αποτρέψει  τον αρθριτογόνο μηχανισμό που αναγνωρίσαμε βρίσκεται ήδη σε κλινικές δοκιμές (φάση ΙΙb).

Ήδη από τη διδακτορική μου διατριβή ασχολούμαι με τους μηχανισμούς παθογένειας της αρθρίτιδας σε πειραματικά πρότυπα, με έμφαση στο ρόλο των μεσεγχυματικών κύτταρων της άρθρωσης, τους αρθρικούς ινοβλάστες, τα βασικά κύτταρα που ενορχηστρώνουν την καταστροφή των αρθρώσεων στη ΡΑ. Σε προηγούμενη συνεργασία μας με τον Μανόλη είχα αναδείξει παρόμοια μονοπάτια να επηρεάζουν τον κυτταρικό θάνατο στους ινοβλάστες της άρθρωσης, ελέγχοντας έτσι την αρθριτογόνο δράση τους (Nature Communications 2018). Παράλληλα αναλύαμε και τη δράση των ίδιων μορίων στα μακροφάγα (Nature Cell Biology 2019) με τον Μανόλη και τον Geert να μου έχουν εμπιστευτεί όλη την φαινοτυπική ανάλυση της αρθρίτιδας και την ανάδειξη της αλληλεπίδρασης των μακροφάγων με τους ινοβλάστες. Για μένα αυτό αποτέλεσε τεράστια τιμή και ευκαιρία. Ακόμα και σε πρακτικό επίπεδο, ήταν μια διδακτική εμπειρία από την πρώτη ως την τελευταία μέρα. Το γεγονός ότι βρισκόμασταν σε διαφορετικές χώρες, απαιτούσε έναν απίστευτο βαθμό οργάνωσης που προσπαθήσαμε πολύ και το πετύχαμε. Εξαντλήσαμε όλα τα μέσα επικοινωνίας, όλα τα μέσα μεταφοράς δειγμάτων από χώρα σε χώρα, και νομίζω ότι η στοχοπροσήλωση όλων των άμεσα εμπλεκόμενων στην μελέτη αποτέλεσε και μέρος της επιτυχίας μας. Απέκτησα νέες προοπτικές και προσβάσεις για την έρευνα μου, και την εκτίμηση καταξιωμένων ερευνητών του εξωτερικού.  Τόσο με τον Μανόλη, τον οποίο πάντα θαύμαζα για την ποιότητα της έρευνάς του, όσο και με τον Geert συνεχίζουμε τις συνεργασίες μας κι ελπίζω ότι θα καταφέρουμε να έρθουμε ακόμα πιο κοντά στην  θεραπεία της ΡΑ και άλλων παθήσεων των αρθρώσεων και των οστών.

Κατανοώντας την αρθρίτιδα

Η ρευματοειδής αρθρίτιδα (ΡA) είναι μια χρόνια φλεγμονώδης νόσος που επηρεάζει τις αρθρώσεις, προκαλώντας οδυνηρά οιδήματα που οδηγούν στη καταστροφή των οστών και την παραμόρφωση των αρθρώσεων. Η ΡΑ προσβάλλει  το 1 – 2% του πληθυσμού, είναι επώδυνη νόσος και επηρεάζει σοβαρά την ποιότητα ζωής των ασθενών. Δεν υπάρχει θεραπεία, ενώ  η πρόοδος της νόσου στους περισσότερους ασθενείς μπορεί να επιβραδυνθεί με αντιφλεγμονώδη φάρμακα. Οι υποκείμενοι μοριακοί μηχανισμοί που προκαλούν την ασθένεια παραμένουν σε μεγάλο βαθμό ασαφείς. Η κατανόηση αυτών των μηχανισμών είναι πολύ σημαντική και μπορεί να βοηθήσει στην ανάπτυξη νέων θεραπειών για τη θεραπεία ασθενών που πάσχουν από ΡΑ.

Νέες θεραπείες

Αυτή η μελέτη επιβεβαιώνει την κρίσιμη σημασία της πρωτεΐνης Α20 στον έλεγχο της φλεγμονής, καθώς τώρα οι ερευνητές επιπλέον κατέδειξαν ότι η πρόληψη του κυτταρικού θανάτου είναι μια κρίσιμη αντιφλεγμονώδης λειτουργία της Α20 για την προστασία από την αρθρίτιδα.

«Από θεραπευτική άποψη, αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό εύρημα, καθώς υποδηλώνει ότι τα φάρμακα που αναστέλλουν τον κυτταρικό θάνατο θα μπορούσαν να είναι αποτελεσματικά στη θεραπεία της ΡΑ, τουλάχιστον σε ένα υποσύνολο ασθενών όπου ο θάνατος των μακροφάγων αποτελεί το παθογόνο σήμα για την ανάπτυξη της νόσου.”

Πολλές φαρμακευτικές εταιρείες αναπτύσσουν νέα φάρμακα για την αναστολή του κυτταρικού θανάτου, η οποία ελπίζουμε ότι θα βοηθήσει στη θεραπεία ασθενών που πάσχουν από φλεγμονώδεις ασθένειες, συμπεριλαμβανομένης της ρευματοειδούς αρθρίτιδας.

Ακολουθήστε το onlarissa.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Ελάτε στην ομάδα μας στο viber για να ενημερώνεστε πρώτοι για τις σημαντικότερες ειδήσεις