Το ρολόι της Λάρισας: Μια ιστορική αναδρομή

Του Λευτέρη Παπαστεργίου

Ήταν Σεπτέμβριος του 1992 όταν το πιο γνωστό οικόσημο της Λάρισας, το ρολόι της που δέσποζε στο λόφο του Φρουρίου, σταμάτησε να χτυπά, αφού έπρεπε να κατεδαφιστεί, για τις ανάγκες της αποκάλυψης του Αρχαίου Θεάτρου της πόλης. Εκείνο το καλοκαίρι, 27 χρόνια πριν, μια ιστορία τεσσάρων περίπου αιώνων σταματούσε, καθώς σταματούσαν οι δείκτες του ρολογιού που έμελλε, πλέον, να συντροφεύει μόνο τις αναμνήσεις των Λαρισαίων.

Πριν λίγες μέρες, κατά τη διάρκεια της τελευταίας συνεδρίασης του Δημοτικού Συμβουλίου, ο δήμαρχος Απόστολος Καλογιάννης, ανακοίνωσε πως, επειδή βρέθηκε ο μηχανισμός του παλιού ρολογιού, η δημοτική αρχή θα προχωρήσει την ανακατασκευή του. Η απόφαση αυτή, προκάλεσε, όπως ήταν λογικό, αίσθηση στην πόλη, ενώ η αντιπολίτευση στο δήμο Λαρισαίων επιτέθηκε στη δημοτική αρχή, κάνοντας λόγο για «προεκλογικές σκοπιμότητες». Όπως και να έχει πάντως, η εξαγγελία από μόνη της δημιουργεί τέτοια συναισθήματα, που, ανεξαρτήτως του εκλογικού αποτελέσματος της 26^ης Μαϊου, θα ήταν πολύ δύσκολο να μην υλοποιηθεί.

Ανατρέχοντας στα κείμενα του ιστορικού ερευνητή της πόλης κ. Νικολάου Παπαθεοδώρου, διπαιστώνουμε πως «κατά τη διάρκεια των 350 χρόνων που έχουμε πληροφορίες για την ύπαρξη ρολογιού στη Λάρισα, εντοπίζονται τέσσερις κατασκευές, διαφορετικές σε μορφή αλλά πάντα στην ίδια σχεδόν θέση:

• Το πρώτο, πριν από το 1668 μέχρι το 1820 – 1830 περίπου και ήταν ξύλινο.
• Το δεύτερο από το 1820 – 1830 περίπου μέχρι το 1924, λιθόκτιστο.
• Το τρίτο από το 1924 μέχρι το 1941. Το δεύτερο και το τρίτο είχαν κοινό κορμό, αλλά διέφεραν ουσιαστικά τόσο στην κατασκευή του πυργίσκου όσο και στο γεγονός ότι το τρίτο ρολόι έφερε και δείκτες.
• Το τέταρτο από το 1952 μέχρι το 1992. Ήταν από μπετόν και ισοπεδώθηκε για να αποκαλυφθεί μέρος της ιστορίας της κλασσικής περιόδου της Λάρισας

“Η πρώτη αναφορά για την ύπαρξη ρολογιού στη Λάρισα ανάγεται στα 1668. Ο Τούρκος περιηγητής Evliya Celebi αναφέρει ότι: «…δίπλα στο Saat τζαμί (τζαμί του Ωρολογίου) σε ένα ψηλό κτίριο, βρίσκεται ένα ρολόι με καμπάνα, που ο χτύπος της ακούγεται μια μέρα δρόμο μακριά…».

Τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα, πότε όμως ακριβώς μας είναι άγνωστο, κτίσθηκε από τους Τούρκους ψηλός πέτρινος πύργος με εξάγωνη βάση, στην ίδια περίπου θέση που ήταν και ο παλαιότερος ξύλινος πύργος. Πάνω στον κορμό του πύργου στηρίζονταν ο μεταλλικός πυργίσκος του ρολογιού ο οποίος είχε σχήμα κωνοειδές. Ο ιστορικός της Λάρισας Επαμεινώνδας Φαρμακίδης(4) αναφέρει ότι στη βάση του υπήρχε τουρκική επιγραφή η οποία ανέφερε ότι το ρολόι επισκευάσθηκε το 1836 με δαπάνες κάποιου Σεϊτ Ταχήρ Εφέντη. Την παρουσία του ρολογιού αυτού αναφέρουν πολλοί Έλληνες και ξένοι επισκέπτες της Λάρισας κατά τον 19ο αιώνα.

Το 1923, επί δημαρχίας Δημητρίου Παπαγεωργίου (1922-1924), το Δημοτικό Συμβούλιο ενέκρινε πίστωση 45.000 δραχμών «…δια την κατασκευήν και ανύψωσιν του παλαιού κτιρίου του πρώην Ωρολογίου της πόλεως»(5). Σύμφωνα με τον Επαμεινώνδα Φαρμακίδη στην κατασκευή αυτή συνέβαλε οικονομικά εκτός του Δήμου και ο Λαρισαίος έμπορος Ηλίας Κολέσκας.

Η ζωή του ρολογιού αυτού υπήρξε δυστυχώς σύντομη. Διήρκησε λιγότερο από μια εικοσαετία. Με τον σεισμό της 1ης Μαρτίου 1941 κατέπεσε εντελώς ο πυργίσκος και μέρος από το επάνω τμήμα του κορμού και μεταπολεμικά κατεδαφίσθηκε. Όμως τα υπολείμματα της θεμελίωσής του παρέμειναν και τελικά εντοπίσθηκαν το 1992, όταν καθαρίσθηκαν όλες οι επιχωματώσεις οι οποίες κάλυπταν το αρχαίο θέατρο.

Ο καταστροφικός σεισμός στάθηκε η αιτία να μείνει επί μία δεκαετία η Λάρισα χωρίς ρολόι. Μεσολάβησε η κατοχή, η πείνα, ο εμφύλιος και επί δημαρχίας Δημητρίου Καραθάνου (1951-1954) τέθηκε το ζήτημα ανέγερσης νέου. Κατά τη συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου της 5ης Νοεμβρίου 1951,συζητήθηκεμεταξύ άλλων θεμάτων και το ζήτημα της «…κατασκευής Ωρολογίου της πόλεως, το οποίον είχε κρημνισθεί από τον σεισμόν». Η μελέτη του ανατέθηκε στον πολιτικό μηχανικό Νικόλαο Βασ. Μίχο. Έτσι το 1952, δίπλα από τα θεμέλια του πύργου του παλιού, υψώθηκε το νέο λευκό ψηλόλιγνο ρολόι. Κατασκευαστικά είχε τετράγωνη βάση και κάθε πλευρά του είχε μήκος περίπου τρία μέτρα, ενώ το ύψος του έφθανε τα 18,5 μέτρα και ήταν από οπλισμένο σκυρόδεμα. Οι περισσότεροι το θυμόμαστε στοργικά, φωτογραφηθήκαμε δίπλα του, ανεβήκαμε και παίξαμε στα σκαλιά της βάσης του και ακούσαμε τους δυνατούς χτύπους του «Καραθάνου», όπως είχε εντυπωθεί στη σκέψη και στη συνείδηση κάθε Λαρισαίου το όνομά του. Έζησε σαράντα χρόνια. Τον Σεπτέμβριο του 1992 κατεδαφίσθηκε αναγκαστικά. Είχε ξεκινήσει η διαδικασία αποκάλυψης του αρχαίου θεάτρου και η παρουσία του στην περιοχή του επιθεάτρου προδιέγραψε την τύχη του. Από τότε το ρολόι, το σύμβολο αυτό της Λάρισας για 450 χρόνια, όσα βέβαια εντόπισε η ιστορική έρευνα, σίγησε…”

Τα όσα αναφέρει ο κ. Παπαθεοδώρου στην καταγραφή της ιστορικής του έρευνας (Νικόλαος Αθ. Παπαθεοδώρου, Ιχνηλατώντας την παλιά Λάρισα, Λάρισα 2016) αποδεικνύουν την άρρηκτη σχέση της πόλης με το ρολόι. Η πρώτη ανακοίνωση, τόσα χρόνια μετά, εκ μέρους της δημοτικής αρχής, ίσως αποτελεί την έναρξη μιας νέας κατασκευής. Μένει να δούμε τη συνέχεια…