«Φάκελος αυτοάνοσα»: Τι συμβαίνει με τις παθήσεις που μαστίζουν ολοένα και περισσότερους ανθρώπους

Τα «αυτοάνοσα νοσήματα» είναι μια φράση που ακούς, συνεχώς, όλο και περισσότερο στην εποχή μας; Γιατί συμβαίνει αυτό; Περί τίνος πρόκειται; Ποιοι οι παράγοντες που τα προκαλούν και ποιοι οι τρόποι που αντιμετωπίζονται

Ο Παθολόγος-Ρευματολόγος κ. Λάζαρος Σακκάς MD, DM, PhD(London), FRCP(London)(Hon), καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, ήταν ο άνθρωπος που ίδρυσε την ρευματολογική κλινική του ΠΓΝΛ. Όντας ο ίδιος συνεργάτης κάποιων εκ των μεγαλύτερων νοσοκομειακών κέντρων στην Μ. Βρετανία και στην Αμερική, ήταν ο κατάλληλος άνθρωπος να ηγηθεί μιας προσπάθειας, που τελικά, μόνο ανακούφιση θα μπορούσε να προσφέρει στον ασθενή. Σήμερα μιλάει στο onlarissa.gr και απαντάει σε όλα όσα θα ήθελε να ρωτήσει ο καθένας μας…

Συνέντευξη στον Λευτέρη Παπαστεργίου

 Με τι ασχολείται ο ρευματολόγος;

Ο ρευματολόγος ασχολείται με νοσήματα του συνδετικού ιστού, τις ρευματοπάθειες.  Συνδετικός ιστός είναι η ουσία που υπάρχει ανάμεσα στα κύτταρα στα διάφορα όργανα του σώματος. Συνεπώς, τα νοσήματα του συνδετικού ιστού μπορεί να προσβάλλουν όλα τα όργανα του σώματος, τις αρθρώσεις, τους μύες, το δέρμα, τους πνεύμονες, τους νεφρούς, την καρδιά, τον οισοφάγο, το έντερο, το αίμα, τον εγκέφαλο, και τις αρτηρίες. Πολλά από τα νοσήματα του συνδετικού ιστού είναι αυτοάνοσα.

Τι είναι αυτοάνοσο νόσημα;

Λέμε ένα νόσημα αυτοάνοσο όταν το ανοσοποιητικό σύστημα στρέφεται κατά του εαυτού μας και προκαλεί βλάβη σε όργανο του σώματος μας. Το ανοσοποιητικό σύστημα υπάρχει για να προφυλάσσει τον οργανισμό μας από μικρόβια και ξένες βλαβερές ουσίες, και το κάνει αυτό αποτελεσματικά τις πιο πολλές φορές καταστρέφοντας τα μικρόβια. Το ανοσοποιητικό σύστημα έχει δυο μεγάλες κατηγορίες πολεμιστών-κυττάρων, τα Τ λεμφοκύτταρα και τα Β λεμφοκύτταρα. Ξέρομε όταν το ανοσοποιητικό σύστημα στρέφεται κατά του οργανισμού μας κυρίως από τα αυτοαντισώματα που παράγουν τα Β λεμφοκύτταρα. Οι εξετάσεις για να δούμε εάν τα Τ λεμφοκύτταρα στρέφονται κατά του εαυτού μας είναι σχετικά δύσκολες και δεν γίνονται στην καθημερινή πρακτική. Τα αυτοαντισώματα αναγνωρίζουν διάφορα μόρια και μπορεί να τα αδρανοποιούν ή να ενισχύουν τη δράση τους, προκαλώντας έτσι βλάβη, το αυτοάνοσο νόσημα. Δηλαδή στο αυτοάνοσο νόσημα έχομε και αυτοαντισώματα και βλάβη ιστού ή οργάνου.  Για παράδειγμα αυτοαντισώματα κατά ενός μορίου της επιφάνειας των αιμοπεταλίων καταστρέφουν τα αιμοπετάλια και προκαλούν στικτές και μικρές αιμορραγίες στο δέρμα, την πορφύρα.  Η παρουσία μόνο αυτοαντισωμάτων χωρίς να ανιχνεύεται βλάβη ιστού/οργάνου ονομάζεται αυτοανοσία.

Εχει κάποιος αυτοάνοσο νόσημα. Θα το κληρονομήσει και το παιδί του;

Η απάντηση είναι όχι. Τα γονίδια λίγο συμβάλλουν στην ανάπτυξη των αυτοάνοσων νοσημάτων. Πιο πολύ ευθύνονται παράγοντες του περιβάλλοντος, δηλαδή ουσίες που τρώμε ή αναπνέομε, λοιμώξεις από ιούς και μικρόβια, και το στρες. Για παράδειγμα στη ρευματοειδή αρθρίτιδα έχει βρεθεί ότι μικρόβια που προκαλούν φλεγμονή στα ούλα (περιοδοντίτιδα) καθώς και το κάπνισμα δίνουν το εναρκτήριο λάκτισμα για να εμφανισθεί μετά από χρόνια η νόσος-πόνος και πήξιμο στις αρθρώσεις

Ποιες ηλικίες προσβάλλονται πιο συχνά από τα αυτοάνοσα νοσήματα;

Πιο συχνά προσβάλλονται άνθρωποι ηλικίας 25-50 ετών, και πιο συχνά γυναίκες. Ωστόσο μπορεί να προσβληθούν άνθρωποι κάθε ηλικίας ακόμα και μικρά παιδιά. Συνήθως για να εκδηλωθεί μια αυτοάνοση πάθηση παίρνει αρκετά χρόνια. Για παράδειγμα, στη ρευματοειδή αρθρίτιδα, ανιχνεύονται με την εξέταση αίματος αυτοαντισώματα έως και 15 χρόνια πριν την εκδήλωση της αρθρίτιδας.

Τι συμπτώματα έχουν τα αυτοάνοσα νοσήματα του συνδετικού ιστού;

Αφού τα αυτοάνοσα ρευματικά νοσήματα μπορεί να προσβάλλουν κάθε όργανο του σώματος, συμπτώματα μπορεί να έχει κάποιος από οποιοδήποτε όργανο. Μπορεί να έχει μικρές κοκκινίλες-σαν αίμα, την πορφύρα, άλλες κοκκινωπές αλλοιώσεις ή πληγές (έλκη)  στο δέρμα, πόνο, και διόγκωση (πρήξιμο) στις αρθρώσεις, δυσκολία να σηκωθεί το πρωί από το κρεβάτι, να έχει κοκκινωπά ή αφρώδη ούρα, αραίωση τριχών κεφαλής, ή δύσπνοια (λαχάνιασμα) με την προσπάθεια. Ένα νέο άτομο με αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο ή μια γυναίκα με συχνές αποβολές μπορεί να έχει αυτοάνοσο ρευματικό νόσημα.  Γενικά συμπτώματα, όπως πυρετός, καταβολή υπάρχουν όταν υπάρχει αρκετή φλεγμονή στον οργανισμό. Η φλεγμονή φαίνεται σε εξετάσεις αίματος, αυξημένη ταχύτητα καθίζησης ερυθροκυττάρων (ΤΚΕ) και C-αντιδρώσα πρωτείνη (CRP).  Μια άλλη εξέταση φτηνή αλλά πολύ χρήσιμη είναι η γενική ούρων η οποία δείχνει εάν έχουν προσβληθεί οι νεφροί. Η κρεατινίνη αυξάνει στο αίμα όταν έχει ήδη προχωρήσει η βλάβη των νεφρών.

Πως γίνεται η διάγνωση των ρευματικών νοσημάτων;

Για τα αυτοάνοσα ρευματικά νοσήματα δεν υπάρχει κάποια εξέταση που όντας θετική να δείχνει και τη διάγνωση. Η διάγνωση μιας νόσου γίνεται από συνδυασμό με συμπτώματα, ευρήματα στην κλινική εξέταση, εργαστηριακές εξετάσεις και απεικονιστικές εξετάσεις (ακτινογραφία, αξονική, ή μαγνητική).  Για το λόγο αυτό έχουν μεγάλη σημασία οι γνώσεις του γιατρού, και η εμπειρία του, να έχει δεί, διαγνώσει σωστά και θεραπεύσει πολλά περιστατικά του είδους.  Εδώ θα ήθελα να τονίσω κάτι σημαντικό. Εάν βρεθεί ένα αυτοαντίσωμα, δεν σημαίνει ότι ο άνθρωπος έχει αυτοάνοση νόσο. Μπορεί να μην εμφανίσει καμμία εκδήλωση για πολλά χρόνια.  Απλώς χρειάζεται κάποια παρακολούθηση.

Είναι οι θεραπείες για τα αυτοάνοσα ρευματικά νοσήματα αποτελεσματικές;   

Σήμερα οι θεραπείες για τα αυτοάνοσα ρευματικά νοσήματα είναι αποτελεσματικές. Μπορεί  κάποιο φάρμακο να χάσει την αποτελεσματικότητα του στην πορεία μετά από κάποιο χρόνο, αλλά υπάρχει κάποιο άλλο αποτελεσματικό φάρμακο. Εχει βρεθεί ότι όσο πιο νωρίς αρχίσει η θεραπεία τόσο πιο αποτελεσματική είναι.  Αρα χρειάζεται πρώιμη διάγνωση.  Η αξία των φαρμάκων που έχομε σήμερα φαίνεται από το πως κατέληγαν μερικές παθήσεις πριν 30-40 χρόνια. Για παράδειγμα, στη ρευματοειδή αρθρίτιδα πολλοί ασθενείς είχαν μεγάλες παραμορφώσεις στα χέρια, επειδή τα φάρμακα που υπήρχαν δεν ήταν αποτελεσματικά με αποτέλεσμα η φλεγμονή να διατηρείται για χρόνια, και αυτό είχε σαν αποτέλεσμα όχι μόνο να καταστρέφονται οι αρθρώσεις, αλλά να υφίστανται βλάβη και οι νεφροί.  Σήμερα δεν τα βλέπομε αυτά. Ασθενείς με αγγειίτιδα, φλεγμονή των αρτηριών, κατέληγαν γρήγορα σε νεφρική ανεπάρκεια και αιμοκάθαρση ή σε απώλεια ζωής.

Πως είναι η κατάσταση στην Ελλάδα όσο αφορά τα ρευματικά νοσήματα;

Η κατάσταση στην Ελλάδα όσον αφορά την αντιμετώπιση των ρευματικών νοσημάτων είναι πολύ καλή. Προσωπικά, είχα την εμπειρία από διάφορα συστήματα Υγείας, την Ελλάδα, την Αγγλία, και τις ΗΠΑ.  Στη Φιλαδέλφια των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, την πιο προηγμένη Ιατρικά χώρα του κόσμου, έβλεπα παραμελημένους Ιατρικά ασθενείς, και αυτό βέβαια οφείλεται στο σύστημα Υγείας.  Στην Ελλάδα δεν ήταν θεσμοθετημένες οι Ιατρικές πράξεις κατά ειδικότητα και κάθε γιατρός μπορούσε να συνταγογραφήσει οποιοδήποτε φάρμακο, ακόμα και ακριβά φάρμακα. Σήμερα αρχίζει να διορθώνεται αυτό με την ηλεκτρονική συνταγογράφηση και τα θεραπευτικά πρωτόκολλα.  Σε νοσοκομείο με ρευματολογική κλινική δεν νοείται ο παθολόγος να μην παραπέμπει τα ρευματολογικά περιστατικά για αντιμετώπιση στους ρευματολόγους.  Η αβεβαιότητα εμρικών γιατρών οδηγεί σε υπερσυνταγογράφηση εργαστηριακών εξετάσεων και ακριβών απεικονιστικών εξετάσεων, όπως η Μαγνητική Τομογραφία, αυξάνοντας το κόστος για τον ασθενή και την κοινωνία, και ενδεχομένως εκθέτοντας τον ασθενή σε ακτινοβολία ή άλλους κινδύνους.  Ο ηλεκτρονικός φάκελος του ασθενούς με τα αποτελέσματα των εξετάσεων θα αποτρέψει την επανάληψη εξετάσεων, και θα μπορεί να γίνεται εύκολα ο έλεγχος διαγνώσεων, εξετάσεων, και θεραπειών από το Υπουργείο Υγείας. Για την ανισότητα στις γνώσεις των γιατρών θα αναφέρω το παράδειγμα της ουρικής αρθρίτιδας, μια πάθησης που αντιμετωπίζεται από γιατρούς διαφόρων ειδικοτήτων. Μερικοί γιατροί προσπαθούν να καταπραύνουν την φλεγμονή της αρθρίτιδας με ακατάλληλα φάρμακα ενώ πολλοί γιατροί δίνουν στον ασθενή μια μακριά αλλά τελείως αχρείαστη λίστα τροφών προς αποφυγή.

Οι ανισότητες των γιατρών στη γνώση και εμπειρία υπάρχουν γιατί τα κέντρα που χορηγούν ειδικότητα δεν είχαν μέχρι τώρα θεσμοθετημένο πρόγραμμα εκπαίδευσης.  Οι εξετάσεις ειδικότητας γίνονται σε πολλά εξεταστικά κέντρα, τοπικά, με αποτέλεσμα ανισότητες στην αξιολόγηση των υποψηφίων. Πως διορθώνεται αυτό; Πανεύκολα, με τη θεσμοθέτηση Πανελλήνιων Εξετάσεων Ειδικότητας. Με τον τρόπο αυτό οι νέοι γιατροί θα πηγαίνουν για ειδίκευση στα καλά κέντρα που τους δίνουν μεγάλες πιθανότητες καλής εκπαίδευσης και επιτυχίας.

Τελειώνοντας θα ήθελα να τονίσω ότι ο γιατρός δεν είναι απλά επάγγελμα, είναι και λειτούργημα. Ο ασθενής που είναι στο κρεβάτι του νοσοκομείου είναι το αδύναμο μέλος της σχέσης γιατρός-ασθενής. Εκείνο που προσπάθησα να εμπεδώσω στους νέους γιατρούς και φοιτητές ως καθηγητής και Διευθυντής της κλινικής Ρευματολογίας και κλινικής Ανοσολογίας ήταν να φέρονται στον ασθενή όπως θα ήθελαν εκείνοι να τους φέρεται ο γιατρός εάν ήταν οι ίδιοι ασθενείς.