Είναι η φιλοζωία η νέα οικολογία;

Ταξιδέψαμε στο Βερολίνο και συναντήσαμε μερικούς σημαντικούς εκπροσώπους της Πολιτικής Φιλοζωίας

Μα πότε στην οργή έγινε η φιλοζωία πολιτικό κίνημα;

Μπροστά στο μπριζολάδικο «Στοκ Χάουζ» στη Καρλ Λίμπκνεχτ Στράσε, το κοινό ξεσπάει την οργή του: «noexcuse, for animalabuse» (καμία δικαιολογία για την κακοποίηση των ζώων)! Είναι μια μάλλον καλότροπη οργή, σαν να ψευτομαλώνεις μια παιδική αταξία. Οι διαδηλωτές δεν διακατέχονται από μίσος. Είναι όμως προφανές πως διασκεδάζουν με την αμηχανία των θαμώνων της ψησταριάς, που βρίσκονται στην άβολη θέση να τους γιουχάρουν για… το πιάτο τους. Στη συνέχεια, καθώς η πορεία στρίβει γιατην Ρόζα Λούξεμπουργκ Στράσε, πολλά χέρια σηκώνονται με αυτοπεποίθηση και κάνουν το σημείο της νίκης σιωπηλά, χωρίς συνθήματα. Μόνο χέρια, με τα δάκτυλά σε «V» να σηκώνονται κατά κύματα, σαν ώριμα στάχυα στην Αλεξάντερπλατς.

Βρίσκομαι σε μια από τις πολλές διαδηλώσεις που διοργανώνονται σε όλη την Ευρώπη «για τα δικαιώματα όλων των ζώων» (στην Αθήνα θα διοργανωθεί στις 6 Οκτωβρίου). Παλιότερα, η φιλοζωία ήταν μια καλοδεχούμενη ιδιοτροπία, καμιά φορά κάπως υστερική, που αφορούσε γατάκια, σκυλάκια και «παπάκια», όπως μου πέταξε ένας άσπονδος«φίλος» μου. Πότε έγινε πολιτικό κίνημα -και γιατί;

Το αρχαιότερο φιλοζωικό κόμμα στον κόσμο

Συναντάω τον Ρόμπερτ Γκέιμπελ στις 14:51 ακριβώς, στον νέο σιδηροδρομικό σταθμό Χαουπτμπάνοχοφ, στο κέντρο της πρωτεύουσας. Θα σταματήσει για λίγο εδώ, ανάμεσα σε δύο τρένα που θα τον οδηγήσουν από τη Βαλτική Θάλασσα στο κέντρο της χώρας, και δέχτηκε να με συναντήσει. Ο Ρόμπερτ ταξιδεύει για επαγγελματικούς λόγους.Αν και αρχηγός κόμματος, δεν ζει από την πολιτική. Είναι ένας σεμνός, καθώς πρέπει σαραντάχρονος Γερμανός επαγγελματίας, πολύ ευγενής και διακριτικός, όπως είναι συνήθως οι άνθρωποι στη χώρα αυτή. Συμμετέχει στην τριμελή ηγεσία του παλιότερου φιλοζωικού κόμματος στον κόσμο, του γερμανικού «Κόμματος για την Προστασία των Ανθρώπων, του Περιβάλλοντος και των Ζώων», εν συντομία «Τιερσουτσπαρτάι». Μετά από είκοσι πέντε χρόνια δράσης -και πολλέςηχηρές απορρίψεις από τους ψηφοφόρους-στις ευρωεκλογές του 2014 το φιλοζωικό κόμμα εξέλεξε έναν ευρωβουλευτή.Στις τοπικές εκλογές του 2019 σκοπεύει να εκλέξει πολλά ακόμα μέλη του σε δημοτικά συμβούλια σε όλη τη χώρα. Στις ευρωεκλογές που θα διεξαχθούν την ίδια ημέρα, ο Ρόμπερτ θα γίνει πιθανότατα ο δεύτερος ευρωβουλευτής του κόμματος. Θεωρεί την πολιτική φιλοζωία το κρίσιμο πλεονέκτημα που καθιστά το κόμμα του σημαντικό -και τα υπόλοιπα ασήμαντα: «έχουμε θέσεις για όλα τα ζητήματα, όπως κάθε κόμμα», μου λέει. «Απλά τα άλλα κόμματα δεν ασχολούνται καθόλου με τη σχέση μας με τα ζώα, που έχει πια αποκτήσει μεγάλη σημασία. Η μεγάλης κλίμακας, βιομηχανική κτηνοτροφία -ένα πολύ πρόσφατο φαινόμενο, υπογραμμίζειο Ρόμπερτ- σπαταλάει φυσικούς πόρους και υπονομεύει τη δημόσια υγεία. Επιδεινώνει την κλιματική αλλαγή και πυροδοτεί την 6η μαζική εξαφάνιση των ειδών, τη χειρότερη που γνώρισε πότε ο πλανήτης, που εξελίσσεται πολύ ταχύτερα ακόμα κι από εκείνη που εξαφάνισε τους δεινοσαύρους!» Η περιθωριοποίηση αυτής της επιζήμιας δραστηριότητας όμως, συνδέεται με όλες τις εκφάνσεις της πολιτικής ζωής. «Αν θέλεις να φορολογήσεις ελαφρότερα τα φυτικά προϊόντα, π.χ. το γάλα σόγιας, χρειάζεται να αναπτύξεις μιαν εναλλακτική φορολογική πολιτική. Για να ανακατευθύνεις τις επιδοτήσεις από την κτηνοτροφία στην γεωργία, χρειάζεται πλήρης αναδιάρθρωση της αγροτικής πολιτικής. Οπότε βρισκόμαστε καταμεσής σε πολιτικές που εκ πρώτης όψεως είναι άσχετες με την φιλοζωία». Ο Ρόμπερτ τονίζει επίσης τη σημασία μιας αργής «ηθικής» ωρίμανσης της ανθρωπότητας, που «μας οδηγεί στο να αναγνωρίσουμε πως είμαστε πια υποχρεωμένοι να συμβιώνουμε με τη φύση». «Η βιομηχανική κτηνοτροφία είναι ένα μεγάλο πρόβλημα, που καταστρέφει τη φύση και κακοποιεί συστηματικά τα ζώα», καταλήγει ο Ρόμπερτ. Όταν τον ρωτάω για τη μεγάλη πολιτική προτεραιότητα του κόμματός του την επόμενη πενταετία, αναφέρει αμέσως το πρόβλημα της μεταφοράς των ζώων. «Θέλουμε αλλαγή της νομοθεσίας στο θέμα αυτό… Δεν είναι δυνατό να μεταφέρονται ζώα π.χ. από τη Νορβηγία στο Λίβανο ή από τη Νέα Ζηλανδία στη Μεγάλη Βρετανία. Τα ζώα υποφέρουν πολύ. Αυτό πρέπει να σταματήσει!».

Ο Τσε Γκεβάρα της φιλοζωίας

Ο ευρωβουλευτής Στέφαν Εκ συμφωνεί με τον διάδοχό του στο Τιερσουτσπαρτάι. Τον συναντάω στον χώρο του καλοκαιρινού βίγκαν φεστιβάλ, στο κέντρο του Βερολίνου.Στέκεται έξω από το περίπτερό του, μοιράζει φυλλάδια και εξηγεί στους περαστικούς την δραστηριότητά του στις Βρυξέλλες και στο Στρασβούργο, όπως π.χ. την εκστρατεία του κατά της κακοποίησης των ζώων στα κουνελοτροφεία. Είναι ένας ζεστός, ευδιάθετοςεξηντάρης ακτιβιστής, που φοράει μπερέ τύπου Τσε Γκεβάρα και καπνίζει ακατάπαυστα. Αμέσως με κάνει να καταλάβω πως αξιοποιεί τη θητεία του στο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο για να αναβαθμίσει την ακτιβιστική του δράση. Μας περιγράφει πως αυτά τα χρόνια έχει «κάνει δύο φορές τον γύρο της Γης με αεροπλάνο». Παραδέχεται -με τον αυτοσαρκασμό που χαρακτηρίζει τους τίμιους ανθρώπους- ότι αυτό δεν μείωσε το περιβαλλοντικό του αποτύπωμα, αλλά δικαιολογείται πως αυτά τα ταξίδια δεν έγιναν για ψυχαγωγία. Ως ευρωβουλευτής, απολαμβάνει ορισμένων προνομίων που τα αξιοποιεί αποφασιστικά για τον αγώνα που αφιέρωσε τη ζωή του, υπέρ των δικαιωμάτων των ζώων. Κι ένας βασικός τομέας όπου χρειάζεται παρέμβαση είναι αυτός της μεταφοράς τους. Μας περιγράφει πώς ταξίδεψε πρόσφατα στην Κροατία- και τη Σλοβενία για να ερευνήσει το θέμα αυτό: «βάζαμε τα ηλεκτρονικά μας θερμόμετρα απευθείας μέσα στα οχήματαπου μετέφεραν τα ζώα και καταγράφαμε απίστευτες θερμοκρασίες, πολύ πάνω απόεκείνες που προβλέπει η ευρωπαϊκή νομοθεσία». Κι όμως, αν και υπερασπιζόταν τη νομιμότητα, αντιμετωπίστηκε σαν εγκληματίας! Στη Σλοβενία η αστυνομία τον συνέλαβε, αδιαφορώντας για την ασυλία του ως ευρωβουλευτή. Στην Κροατία, οι μπράβοι ενός πλοίου που μετέφερε ζώα τους εντόπισαν να τους φωτογραφίζουν και τους καταδίωξαν, με πολύ κακούς σκοπούς.

Ο Στέφαν Εκ υπήρξε αρχηγός του Τιερσουτσπαρτάι, αλλά εγκατέλειψε το κόμμα λίγους μήνες μετά την εκλογή του, ανησυχώντας για αυτό που αποκαλεί «διείσδυση ακροδεξιών στοιχείων» στις γραμμές του. Είναι προφανές πως νιώθει πολύ άνετα και δημιουργικά στην κοινή ομάδα της «Ενιαίας Ευρωπαϊκής Αριστεράς» και της «Βορειοευρωπαϊκής Πράσινης Αριστεράς» (GUE-NGL), στην οποία συνυπάρχει με τους ευρωβουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ και της ΛΑΕ. Το πρόσωπό του φωτίζεται όταν μιλάει για τον «Στέλιος» (τον συνάδελφό του Στέλιο Κούλογλου) και τον «Παπαδημούλης». Είναι φανερό πως αυτός ο «Μεσογειακός» Γερμανός τα πάει περίφημα με τους συμπατριώτες μας και με την πατρίδα μας, που την επισκέπτεται συχνά, πάντα για πολιτικές ή ακτιβιστικές δράσεις (όπως π.χ. για να απαγορευθούνοι επιδείξεις με δελφίνια και άλλα κητώδη στο «Αττικό Πάρκο»).

Ο Στέφαν Εκ συμμετέχει ανέκαθεν στο φιλοζωικό κίνημα. Τις δεκαετίες του ’80 και του ’90, ενώ οι Γερμανοί Πράσινοι αναπτύσσονταν και εμπεδώνονταν στη γερμανική πολιτική ζωή, αυτός παρέμεινεστην έπαλξη της φιλοζωίας. Θεωρεί πως η σχέση μας με τα ζώα είναι ηθικά και περιβαλλοντικά απαράδεκτη και μας οδηγεί στο συλλογικό μας χαμό. «Μερικά χιλιόμετρα από εδώ, τώρα που μιλάμε, έχουμε μια δασική πυρκαγιά που κατακαίει το δάσος επί μερικές ημέρες!», μας ενημερώνει. Υποδεικνύει την κτηνοτροφία ως βασικό υπεύθυνο για την πορεία αυτή. Μου μιλάει για το φετινό καυτό καλοκαίρι, για το πώς η κλιματική αλλαγή γίνεται απτή και πλέον αφορά την εμπειρία των ανθρώπων. «Οφείλουμε να πούμε στους ανθρώπους, ακόμα και στους κτηνοτρόφους, πως αυτό που κάνουν δεν είναι πια βιώσιμο», μου λέει με έμφαση. Αν μας νοιάζει να έχουν τα παιδιά και τα εγγόνια μας τρόφιμα, είμαστε αναγκασμένοι να στραφούμε σε πιο ήπιες μορφές παραγωγής τους. Σε ένα τέτοιο βιώσιμο μοντέλο, η κτηνοτροφία γίνεται από εντελώς περιττή έως οδυνηρά επιζήμια.Η κτηνοτροφία σπαταλάει εδάφη, πρώτες ύλες, φυσικούς και οικονομικούς πόρους με ελάχιστη παραγωγικότητα ως προς την παραγωγή θερμίδων και θρεπτικών ουσιών. «Το 20% των ζώων των κτηνοτροφικών μονάδων καταλήγουν στα σκουπίδια πριν καν να σφαγούν!». Παρ’ όλα αυτά, θεωρεί πως οι άνθρωποι μαθαίνουν μόνο μέσα από μεγάλες καταστροφές. Ο ίδιος είναι αποφασισμένος να προειδοποιήσει όσο περισσότερους μπορεί, επενδύοντας τις πληροφορίες με τα συναισθήματα που καθορίζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά: «τον φόβο, την αγάπη και το μίσος».

Οι Πράσινοι ως μετριοπαθής πτέρυγα της πολιτικής φιλοζωίας

Ολοκληρώνω την περιοδεία μου στο «ρολόι του κόσμου», στην Αλεξάντερπλατς. Εκεί συναντιέμαι στις 14:25 ακριβώς (αχ αυτά τα γερμανικά ραντεβού!) με δύο στελέχη των Πράσινων, του μεγάλου οικολογικού κόμματος της Ευρώπης, που συγκυβερνά στο κρατίδιο του Βερολίνου και τις δημοσκοπήσεις φαίνεται να δίνει μάχη με τους σοσιαλδημοκράτες και τους ξενοφοβικούς για τη δεύτερη θεση. Ο Άξελ Λούσοφ είναι εκπρόσωπος τύπου της ομάδας των δικαιωμάτων των ζώων των Πράσινων στο τοπικό κοινοβούλιο. Ο Έρικ Σαχτλέμπερ είναι στενός συνεργάτης της Ρενάτε Κούναστ, ενός από τα πιο προβεβλημένα στελέχη του κόμματος, που είναι βουλευτής στην Μπούντεσταγκ, υπεύθυνος για τα δικαιώματα των ζώων στο κόμμα και στις εκλογές του 2011 έχασε τη θέση του κυβερνήτη του κρατιδίου του Βερολίνου λόγω της απρόσμενης -και όπως αποδείχτηκε θνησιγενούς- εκτόξευσης του κόμματος των Πειρατών στο 8%! Ο Άξελ και ο Έρικ ανήκουν στη νεότερη γενιά των Πρασίνων. Είναι φανερό πως έχουν επαγγελματική σχέση με την πολιτική -ξέρουν τι να πούνε και τι όχι και μιλάνε μόνο για όσα ξέρουν (και αυτά τα ξέρουν καλά!). Θεωρούν το ζήτημα των δικαιωμάτων των ζώων καθαρά «δικό τους» θέμα, και δεν ανησυχούν για την απήχηση του φιλοζωικού κόμματος, με το οποίο συνεργάζονται αρμονικά. Παρόλα αυτά τονίζουν πως σαν μεγάλο κόμμα «οφείλουν να αποδεχτούν πως υπάρχει πολύς κόσμος που θέλει να τρώει κρέας» και δεν θέλουν επουδενί να θεωρηθούν οι Πράσινοι «εχθρός των Γερμανών αγροτών». Μιλάνε όμως πολύ επικριτικά για τη βιομηχανική κτηνοτροφία. «Οι περισσότεροι Γερμανοί είναι πολύ περήφανοι για τις εξαγωγικές μας επιχειρήσεις, και η γερμανική κτηνοτροφία είναι από τους μεγαλύτερους εξαγωγικούς μας κλάδους. Από την άλλη όμως, όπως αποδείχτηκε πως η αυτοκινητοβιομηχανία μας βασίζεται στην απάτη και τη διαφθορά, το ίδιο συμβαίνει με τη βιομηχανική μας κτηνοτροφία». Για τον Άξελ και τον Έρικ το δίλημμα δεν είναι «κτηνοτροφία ή χορτοφαγία», αλλά «εντατική ή βιολογική γεωργία». Υπερασπίζονται μια αγροτική παραγωγή «μικρής κλίμακας, βιολογική και ηθική».

Αναπόφευκτα, η συζήτηση πηγαίνει στις περιπέτειες του «νόμου Τσιρώνη» για τα αδέσποτα και τα δεσποζόμενα ζώα, που οδήγησε στην πλήρη ρήξη των Ελλήνων Οικολόγων-Πράσινων με το φιλοζωικό κίνημα. Ο Άξελ συμφωνεί με τον οικολόγο τέως υπουργό πως (και) από τη χώρα νας γίνεται πράγματι εκτεταμμένο λαθρεμπόριο ζώων (μεταξύ τους και σκύλων και γατιών) προς τη Γερμανία. «Είναι ένα σοβαρό πρόβλημα», λέει. Αλλά θεωρεί κρίσιμη τη διαβούλευση και την επικοινωνία με τις ΜΚΟ: «σε τέτοια ζητήματα, είναι απλά χαζό να προσπαθείς να κάνεις πολιτική χωρίς -πόσο μάλλον ενάντια- στις ΜΚΟ». Έμμεσα, προτείνει στους Έλληνες ομοϊδεάτες του να αποκαταστήσουν την επικοινωνία με τις φιλοζωικές οργανώσεις και να εξηγήσει ο καθένας στον άλλο τις θέσεις του.

Προετοιμάζει το «σιωπηλό καλοκαίρι» του 2018 την άνοιξη της πολιτικής φιλοζωίας;

Όλοι οι συνομιλητές μου στο Βερολίνο μας τόνιζαν πόσο δραματικό ήταν το φετινό άνομβρο καλοκαίρι. Σε μια χώρα όπου ακόμα και στις μεγαλουπόλεις οι άνθρωποι βρίσκονται σε συνεχή επαφή με τη φύση και η φυσιολατρεία αποτελεί κομμάτι της εθνικής ψυχής, αυτό το «σιωπηλό καλοκαίρι» με τις ακατάπαυσταυψηλές θερμοκρασίες, την απότομη εξαφάνιση των εντόμων και των πουλιών, τις πρωτοφανείς δασικές πυρκαγιές, τον αργό θάνατο της χλωρίδας κ.λπ. λειτουργούν σαν ένα σοκ συνειδητοποίησης για την απειλή της κλιματικής αλλαγής. Τα στοιχεία που δείχνουν πόσο συμβάλλει η κτηνοτροφία σε αυτή την δραματική κατάσταση, ωθεί πολλούς Ευρωπαίους να ξανασκεφθούν πολιτικά τη σχέση μας με τα ζώα. Στην Πορτογαλία, στην Ισπανία, στην Κύπρο, στην Ολλανδία, στη Γερμανία, στη Γαλλία και αλλού, τα φιλοζωικά κόμματα, νεοσύστατα τα περισσότερα, προετοιμάζονται για τις ευρωεκλογές του Μαΐου -και ελπίζουν να κάνουν τη φιλοζωία τη νέα οικολογία.

Στο αεροπλάνο της επιστροφής ξεφυλλίζω το βιβλιαράκι που εξέδωσε η ομάδα του Στέφαν στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και επιμελήθηκε ο ίδιος: μετά από ένα μικρό επεξηγηματικό κείμενο, ο συμπαθής ευρωβουλευτής παρουσιάζει «πολιτικά υπεύθυνες» συνταγές μαγειρικής, χωρίς καθόλου ζωικά προϊόντα. Φυτοφαγικοί κυμάδες, γλυκά, ντόνερ και λιχουδιές κάθε είδους παρελαύνουν στις σελίδες του. Σκέφτομαι πως η πολιτική φιλοζωία δεν έχει στη φαρέτρα της μόνο πολιτικά επιχειρήματα, αλλά και… γευστικά. Ο παχύσαρκος υπάλληλος που μας υποδέχεται βλοσυρός στο «Μακεδονία», μάλλον δεν θα έχει την ίδια γνώμη.

Του Νίκου Ράπτη, εκπαιδευτικού