Το “Μακεδονικό” και η νέα Ευρωπαϊκή στρατηγική

Ενώ στην Ελλάδα και τη FYROM συναγωνίζονται τα εκατέρωθεν θυμικά πλειοδοτώντας σε υψηλές εθνικοπατριωτικές κορώνες, κανείς δεν σκέφτεται τι ακριβώς διακυβεύεται αυτή την περίοδο στα Δυτικά Βαλκάνια.

Γιατί δεν είναι βέβαια μόνο το πρόβλημα Ελλάδας- FYROM. Είναι το ανοιχτό ζήτημα για την επίλυση της εδαφικής διαφοράς ανάμεσα στη Βοσνία και την Κροατία που εκκρεμεί από το 1999, είναι το μέγα πρόβλημα του Κοσόβου, είναι η ολοένα και εντεινόμενη επιρροή τρίτων χωρών που ενδιαφέρονται άμεσα να εμπλακούν στα Βαλκάνια. Η Τουρκία ήδη προσπαθεί να χειραγωγήσει τη Βοσνία (μόνο τυχαία δεν είναι η επιλογή του Ερντογάν να εκφωνήσει προεκλογικό λόγο στο Σεράγεβο). Η Ρωσία προσπαθεί να επηρεάσει  ευθέως τις εκλογές στη Βοσνία τον ερχόμενο Οκτώβριο.  Η Κίνα υπογράφει με τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων τη μία συμφωνία μετά την άλλη (εικοσιδύο συμφωνίες (!) μέτρησε προχτές ο υπουργός Εξωτερικών της Σλοβενίας Ίζντοκ Μίροσιτς από την αρχή του έτους). Κοντά σ’ όλα αυτά υπάρχει η διογκούμενη βαλκανική διαφθορά, και οι προκλήσεις στο επίπεδο ασφάλειας: οργανωμένο έγκλημα, λαθρεμπόριο, ναρκωτικά, θρησκευτικός εξτρεμισμός, παράνομη μετανάστευση (πολλές από αυτές τις παθογένειες ήδη τις εισπράττει και η Ελλάδα).

Σε γενικές γραμμές αυτή είναι η μεγάλη εικόνα μέσα στην οποία εντασσόμαστε -θέλουμε δε θέλουμε – και εμείς.

Και η Ευρωπαϊκή Ένωση; πού βρίσκεται και τι κάνει; Από τον Ιούνιο του 2003 όταν η σύνοδος ΕΕ-Δυτικών Βαλκανίων κατέληξε στη “Διακήρυξη της Θεσσαλονίκης”, στην οποία δηλωνόταν απερίφραστα ότι «το μέλλον των Βαλκανίων είναι εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης», το μόνο απτό αποτέλεσμα για τους πολίτες των Δυτικών Βαλκανίων ήταν το καθεστώς απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης. Αυτό όμως δεν αρκεί πλέον.

Η ΕΕ από το 2003 έως σήμερα παραμέλησε την περιοχή, δεν ανέπτυξε ποτέ μια στρατηγική αφήνοντας την οικονομική στασιμότητα, τον εθνικισμό, το λαϊκισμό, το οργανωμένο έγκλημα, τη διαφθορά να κυριαρχεί στα κράτη των Δυτικών Βαλκανίων. Η σχεδιαζόμενη ένταξη των έξι υποψηφίων κρατών στην ΕΕ (Σερβία, Μαυροβούνιο, Βοσνία, Κόσοβο, FYROM και Αλβανία) δεν ενεργοποιήθηκε ποτέ. Έμεινε στο επίπεδο των καλών προθέσεων. Κι έτσι η αναμονή όσων ήθελαν να ενταχθούν  στην Ευρωπαϊκή Ένωση λειτούργησε στις βαλκανικές κοινωνίες μάλλον ως παράγοντας αστάθειας και απογοήτευσης παρά ως κίνητρο εκσυγχρονισμού και εξευρωπαϊσμού.

Τον περασμένο Φεβρουάριο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε επιτέλους μια νέα στρατηγική για τα Δυτικά Βαλκάνια αναγνωρίζοντας την ανάγκη ενισχυμένης διαδικασίας που θα φέρει τα Δυτικά Βαλκάνια πιο κοντά στην ΕΕ, ακόμη και κατά την προενταξιακή διαδικασία γιατί η κατάσταση πλέον επείγει.

Βασικά σημεία στην πρόταση στρατηγικής για τα Δυτικά Βαλκάνια είναι: α) Η δημιουργία ισχυρών θεσμικών δεσμών μεταξύ της ΕΕ και των Δυτικών Βαλκανίων, ακόμη και πριν από την ένταξη και ενώ  θα συνεχίζονται οι διμερείς ενταξιακές διαπραγματεύσεις, β)  Η δημιουργία ενός αποτελεσματικού θεσμικού πλαισίου συνεργασίας για θέματα ασφάλειας με τη μορφή κοινότητας ασφαλείας ΕΕ-Βαλκανίων που θα οδηγήσει σε συνεργασία στο επίπεδο της Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας  γ) η διευκόλυνση της συμμετοχής στα διαρθρωτικά ταμεία – τα οποία σήμερα προορίζονται αποκλειστικά για τα κράτη μέλη – ώστε οι υποψήφιες χώρες να διευκολυνθούν από την αρχή των διαπραγματεύσεων δ) οι έξι υποψήφιες χώρες μετά το κλείσιμο των κεφαλαίων 23 και 24, να μπορούν να αποκτήσουν καθεστώς παρατηρητών σε επίσημες και ανεπίσημες συνεδριάσεις του Συμβουλίου, ιδίως στους τομείς της δικαιοσύνης και των εσωτερικών υποθέσεων, της εξωτερικής πολιτικής και της άμυνας, της ενέργειας και της κοινωνικής πολιτικής.

Βέβαια ο δρόμος μέχρι την πλήρη ένταξη αυτών των χωρών θα είναι μακρύς και δύσκολος. Και οι δυσκολίες εντοπίζονται σε δύο κυρίως σημεία: στις μακρές διαδικασίες που ενδέχεται να δημιουργήσουν νέα απογοήτευση στις υποψήφιες χώρες και στην απροθυμία σημαντικών κρατών μελών, όπως η Γαλλία και οι Κάτω Χώρες, που δεν θα ήθελαν να συνεχίσουν τη διεύρυνση της ΕΕ και προβάλλουν ως προτεραιότητα την απαίτηση πρώτα για βαθιές μεταρρυθμίσεις στις δομές της ΕΕ κι έπειτα την ανάγκη της διεύρυνσης.

Όμως  αυτές οι προτάσεις, όσο κι αν υπάρχουν δυσκολίες, έχουν τεθεί ήδη στο τραπέζι ως στοιχεία μιας συγκροτημένης ευρωπαϊκής στρατηγικής για τα Βαλκάνια κι επομένως αφορούν άμεσα την Ελλάδα, η οποία θα κληθεί να παίξει το δικό της ρόλο στην περιοχή. Όσοι αναρωτιούνται γιατί άραγε οι Ευρωπαίοι επείγονται και πιέζουν και την Ελλάδα και τη FYROM να λύσουν το πρόβλημα του ονόματος ή όσοι αντιμετωπίζουν την Ελλάδα ως “ανάδελφον έθνος”, μονίμως ριγμένο από τους άλλους, και κατασκευάζουν μια συνωμοσιολογική ερμηνεία για την προσπάθεια επίλυσης του “Μακεδονικού”, απλώς δεν βλέπουν την μεγάλη εικόνα και τα νέα δεδομένα που τείνουν να διαμορφωθούν στην ευρύτερη περιοχή και που βεβαίως μας αφορούν.  Η Ευρωπαϊκή Ένωση θέλει να αναχαιτίσει την επιρροή των άλλων ενδιαφερομένων για την περιοχή, και γι’ αυτό είναι υποχρεωμένη από τα πράγματα να βιαστεί και να κάνει πιο τολμηρές κινήσεις. Η επίλυση του “Μακεδονικού” λοιπόν δεν είναι παρά ένα στοιχείο στο βαλκανικό παζλ στο πλαίσιο του ανανεωμένου ενδιαφέροντος της ΕΕ για την περιοχή μας. Το ερώτημα είναι εάν και πόσο έχουμε κατανοήσει την ευρωπαϊκή διάσταση του “Μακεδονικού” κλεισμένοι στην εθνική μας αυταρέσκεια.

Θωμάς Ψύρρας