Άγχος και Πανελλήνιες Εξετάσεις

Ένας  σταθμός  στη ζωή τού κάθε μαθητή είναι οι «πανελλαδικές εξετάσεις ή και πανελλήνιες». Οι εξετάσεις  αυτές   έχουν χαρακτήρα  τελετής. Μιας τελετής που σημαίνει  το τέλος μιας εποχής και την αρχή μιας άλλης. Θα  θέλαμε  αυτή  η «τελετή» να έχει πανηγυρικό χαρακτήρα για όλους,  νακαλωσορίζει όλους τους μαθητές  στην κοινωνία με χαμόγελο και αισιοδοξία! Ηπραγματικότητα όμως δεν διαγράφεται ίδια για όλους.Κάποιοι θα φορέσουν το αγκάθινο στεφάνι,το οποίο ενδεχομένως να σημαδεύσει την υπόλοιπη ζωή τους,κάποιοι άλλοι θα   περπατήσουν περήφανα το δρόμο με τις δάφνες, τις οποίες ενδεχομένως κάποτε αμφισβητήσουν.

Οι πανελλήνιες εξετάσεις βρίσκουν τον μαθητή στην εφηβεία.Δηλαδή σε μια  χρονική περίοδο της ζωής του όπουεπικρατούν :

α) η αμφισβήτηση του εαυτού του

β) η ανησυχία για το μέλλον -εγγύς και μακρινό- καθώς βγαίνουν από την ασφάλεια του μαθητικού ρόλου και 

γ) η φιλοτιμία και το αίσθημα ανταπόδοσης απέναντι στους γονείς.

Αυτά  τα  χαρακτηριστικά  της εφηβείας[1] από μόνα τους αποπροσανατολίζουν τον κάθε μαθητή.Είτε τον μαθητή πουεπιμελώςαφοσιώθηκεστα διαβάσματά του κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς είτε εκείνον πουεπέλεξε νατούγλιστρήσει ο χρόνος μέσα  από τα χέρια. Το μείγμα  των παραπάνω χαρακτηριστικών της εφηβείας  με το αμείλικτο ύφος και την επιβλητική στολή των πανελλαδικών εξετάσεων αποτελεί μια  βραδυφλεγήβόμβα γιακάθε έφηβο.

Ο συνδυασμός  λοιπόν τής ιδιαιτερότητας  της  εφηβείας, ως ηλικιακής περιόδου και της ιδιαιτερότητας  των πανελλαδικών εξετάσεων  είναι η βασική πηγή του άγχους μπροστά στη δοκιμασία των εξετάσεων.  

Το άγχος αυτό λειτουργείσωρευτικά και υπόκωφα. Άλλοτε κρύβεται στη σιωπή,  άλλοτε σε αναπάντεχα ξεσπάσματα κλάματος ή φωνών ενώ ενίοτε οδηγείσε αντιδραστικές και αγέρωχες συμπεριφορές,πότε  υποχωρητικές και πότε υποτακτικές. Άλλες φορές ακινητοποιεί  τη σκέψη,σφραγίζει τα χείλη, παγώνει το βλέμμακαι άλλες φορές υποκινεί     μια  ακατάσχετη λογόρροια,αυπνίες, ταχυκαρδίες και διάχυτη νευρικότητα.

Ας  εστιάσουμε λοιπόνσε αυτόντον εκρηκτικό συνδυασμό .

Οι  περισσότεροι έχουμε την βεβαιότητα ότιστις πανελλήνιες εξετάσεις  βαθμολογείται η γνώση του  μαθητή  στη  Φυσική, τα Αρχαία,  την Ιστορία. Ξεχνάμε[2]όμως ότι  ουσιαστικά  εξετάζεται  και βαθμολογείται η ικανότητατου νακατανοεί,να  ανακαλεί,να  αναπαράγει, να συνθέτει, να δομείκαι να αποδίδει  γραπτώς  την σκέψη του. Και  όλα  αυτά προϋποθέτουν τη δυνατότητα να πειθαρχείτη γραφή τουστην  όποια  πρωτόγνωρη συναισθηματική ένταση προκύψει τη στιγμή  της εξέτασης. Οι παραπάνω δεξιότητες  βέβαια έχουν κατακτηθεί  από τα χρόνια  του Δημοτικού. Και από τότε  εκτελούνται.Αλλά εκτελούνται μηχανικά. Δεν είναι  ορατά ελέγξιμες. Δεν είναι μετρήσιμες.Δεν έχουν βαθμολογηθεί ποτέ. Κανένας μαθητής δεν είχε ποτέ feedback(ανατροφοδότηση)για τις δεξιότητες του αυτές.Πώς να τις εμπιστευτεί; Το μόνοπου μαθαίνει να ελέγχει είναι η βιασύνη ή η επιπολαιότητά του.Πώς να μην αμφισβητεί τον εαυτό του καθώς πλησιάζειη κρίσιμη ημερομηνία;

Καθώς ο έφηβος συνειδητοποιεί ότι δεν μπορεί να ελέγξει αυτές τις νοητικές του ικανότητες προσπαθεί, το λιγότερο, να ελέγξει το  άγνωστο.Το άγνωστο εξεταστικό κέντρο για αρχή και προβάλλοντας τις όποιες εμπειρίες τουστο αύριο να ελέγξει το άγνωστο μέλλον.

Αλλά τα λόγια των προηγούμενων διαγωνιζόμενων και τα ταξίδια της φαντασίας  του  σκιαγραφούν το εξεταστικό κέντρο ως ένα απρόσωπο και μάλλον ψυχρό περιβάλλον. Η εικόνα της απομόνωσης σε ένα θρανίοάλλο από το δικό του, χωρίς τη δυνατότητα σχολιασμών με τον διπλανό ή ενός  ελάχιστου  ‘’χαβαλέ ‘’ να σπάσει ο πάγος, χωρίςκαμία   πιθανότητα αντιγραφής,  χωρίς την ασφάλεια των βιβλίωνκαι της σχολικής τσάντας, σε συνδυασμό με τηνίδια τη σοβαρότητα τής εξέτασης, προετοιμάζουν γιακάτιπομπώδες  πουπροκαλεί φόβο και δέος. Εάν σε αυτό προσθέσουμε  την αυστηρότητα των επιτηρητών και  την άγνωστη ταυτότητα του  βαθμολογητή  δικαιολογούμε  έναν πρώτο βαθύ εφηβικό αναστεναγμό.

Ένα ονειρικό ταξίδι  στην πολυπόθητη φοιτητική ζωή  πρόσκαιρα ανακουφίζει μέχρι την στιγμή όπου αμφιβολίες του τύπου «Και εάν δεν περάσω πουθενά; Εάν μπω σε κάποια σχολή που δεν θα μού αρέσει;  Τι θα κάνω μετά, τι θα γίνω;», τον  επαναφέρουν στην πραγματικότητα.Είναι το σημείο όπου ο έφηβος συνειδητοποιεί  το αμείλικτο αυτών των εξετάσεων.Δεν υπάρχει δυνατότητα αναπλήρωσης του λάθους. Το σύστημα αυτών των εξετάσεωνδεν δίνει άμεσα δεύτερη ευκαιρία.Η σκέψη της αποτυχίας αυτομάτως στενεύει  το χρόνο: ‘’θα χάσω ακόμη μια  χρονιά‘’ , καθυστερεί την αυτονόμηση,το δικαίωμα στην ανακούφιση και την ευχαρίστηση.

Μια συναισθηματική τρικυμίαακολουθεί,με κυρίαρχο το φόβο τόσο για τις αντιδράσεις των γονέων και την  πιθανή απογοήτευσή τους όσο και για την κατακρήμνιση της δικής τουεικόνας στο φιλικό και συγγενικό τουπεριβάλλον.Φόβος πουτον ακινητοποιεί. Το μέλλον  φαντάζει σκοτεινό.Ούτε λόγος για δεύτερη χρονιά εξετάσεων. Άλλωστε ποιος εγγυάται ένα καλλίτερο αποτέλεσμα; Πιο σίγουρηφαντάζει μια μεγαλύτερη ντροπή.Με  τησυνειδητοποίηση ότι ‘’Η εισαγωγή στο πανεπιστήμιοαυτή την χρονιά  είναι μονόδρομος’’ επιστρέφει στα βιβλία του.Με τη βοήθεια του πείσματος ξεγελάει κάπως τους φόβους και τις αμφισβητήσεις του….μέχρι τηστιγμή που εκείνοι θα εμφανιστούν ξανά.

Αυτό το κρυφτούλιανάμεσα στον μαθητή και το άγχος είναι ένα παιχνίδι μεγάλης διάρκειας.Κλιμακώνεται καθώς πλησιάζουν οι ημέρες των εξετάσεων.Δεν χρειάζεται   φαρμακευτική αγωγή ούτε κάποια συστηματική ψυχολογική υποστήριξη. Τα ίδια τα παιδιά  έχουν τα αντισώματά τους. Εμείς, ως γνώστες του αντικειμένου θα βοηθήσουμε στην ενεργοποίησή τους.

Μαρία Β. Βακάλη

Ψυχολόγος / Διαλεκτική Ψυχολογία

www.mariavakali.gr

[1] Αναφέρθηκα  μόνον στα αμιγώς ψυχοσυναισθηματικά. Δεν  ξεχνάω  ωστόσο ότι  ο έφηβος   ζει καθημερινά  σε ένα  σώμα  που αλλάζει, σε ένα   βιοχημικό εργαστήρι το  οποίο τού επιφυλάσσει  απρόσμενες  εκπλήξεις που απαιτούν  την αφοσίωση και τον χρόνο του.

[2] Και για αυτό το λόγο  κάποιοι  γονείς , καθηγητές  γίνονται  αμείλικτοι  επικριτές   του διαγωνιζόμενου.