Φταίει ο Θεός για το χρέος μας;

Είναι λίγο περίεργο αλλά οι ευρωπαϊκοί λαοί, μολονότι έχουν μια μακραίωνη ιστορία συνύπαρξης, δεν μοιάζουν αρκετά μεταξύ τους. Θα περίμενε κανείς, ειδικά μετά την τεχνολογική επανάσταση του 20ου αιώνα, πως η άμεση επικοινωνία θα άμβλυνε τις διαφορές και θα γεφύρωνε προαιώνιες αντιθέσεις. Κι όμως, οι πολιτιστικές «ζώνες» της Ευρώπης συνεχίζουν να διατηρούν τα σύνορά τους. Οι βόρειοι ορθολογιστές, οι λίγο κάτω από τον Ρήνο μαζί με τους Νότιους της Δύσης και οι «ορθόδοξοι» των Βαλκανίων μαζί με τους νότιους Ιταλούς.

Το ότι δεν αλλάζουν οι συσχετισμοί και δεν γεννήθηκε ακόμα ο νέος Ευρωπαίος, είναι ένα πρόβλημα που θα πρέπει να μας απασχολήσει για το μέλλον των κοινωνιών μας. Οι δικοί μας τώρα, «συγγενείς» ποιι είναι; Σίγουρα όχι οι Γερμανοί και οι Ολλανδοί. Ούτε και τόσο οι Σλάβοι των Βαλκανίων. «Αδέρφια» μας είναι οι Ισπανοί, οι Ιταλοί, οι Τούρκοι, οι Εβραίοι και οι Λατινοαμερικανοί. Όλοι αυτοί που ζουν στη Μεσόγειο ή έφυγαν μετανάστες στη Λατινική Αμερική τους τελευταίους αιώνες.

Με τα «αδέρφια» μας βλέπουμε τον κόσμο με το ίδιο μάτι. Στις ίδιες γωνίες και με το ίδιο διάφραγμα. Στη Βραζιλία λοιπόν, έγινε μια έρευνα από το Ιnstituto Datafolha και σχεδόν οι εννιά Βραζιλιάνοι στους δέκα (88%) αποδίδουν την οικονομική τους κατάσταση «στον Θεό»! Το ποσοστό όσων δήλωσαν ότι το πιστεύουν αυτό ξεπέρασε το 90% μεταξύ όσων δήλωσαν θρησκευόμενοι, όμως έφτασε το 70% και μεταξύ όσων είπαν πως δεν θρησκεύονται. Ακόμη και το 23% εξ όσων δήλωσαν «άθεοι» απάντησε «ναι» στην ερώτηση: «όλη την οικονομική επιτυχία της ζωής μου την οφείλω, πρώτα απ’ όλα, στον Θεό». Αναρωτήθηκα αν και σε μας γινόταν μια παρόμοια δημοσκόπηση ποιο θα ήταν το αποτέλεσμα. Υποθέτω λίγο πιο αισιόδοξο αλλά κυμαινόμενο σε παρόμοια επίπεδα.

Πώς γίνεται όμως, ενώ οι περισσότεροι άνθρωποι απομακρύνονται όλο και περισσότερο από τις θρησκείες να δηλώνουν μια έντονη τάση προς το μεταφυσικό; Η πιθανή απάντηση που δίνω κινείται σε δύο επίπεδα: το πρώτο είναι η εσωτερική αναζήτηση προς το θείο και η αδυναμία ανάληψης της προσωπικής ευθύνης που αποτελεί έμφυτη τάση σε όλους τους ανθρώπους. Το δεύτερο η διαπίστωση ότι η μόνη σοβαρή ανθρωπιστική μεταρρύθμιση που έγινε στην ιστορία των θρησκειών είναι του Λούθηρου ο οποίος απελευθέρωσε τους Προτεστάντες από την ηγεμονία των ερμηνευτών της Γραφής. Δεν έχει σχέση αν είσαι μέλος μιας Εκκλησίας αλλά σε τι ποσοστό η κουλτούρα σου απορροφά τις καταβολές της θρησκείας που κυριάρχησε. Τα ποσοστά αδιαφορίας προς τις θρησκείες από τη Φραγκφούρτη και πάνω είναι τεράστια, με τα ανάλογα αποτελέσματα στην πρόοδο αυτών των κοινωνιών…

Το συμπέρασμα είναι πολιτικό και ταυτόχρονα πολιτιστικό. Όπου η δημοκρατία δεν λειτουργεί με ισχυρούς θεσμούς, οι άνθρωποι χάνουν την εμπιστοσύνη τους στην διαχείριση της προσωπικής ευθύνης. Αλλά και όπου τα εκπαιδευτικά συστήματα δεν προτάσσουν το άτομο ως βασικό υποκείμενο διεκδίκησης του πολιτισμού, οι εξωγενείς και κυρίως, οι μεταφυσικές δυνάμεις ευθύνονται για τη ζωή του…

Σε ό τι μας αφορά, για το δικό μας χρέος – το οποίο τηρουμένων των αναλογιών, μας ακολουθεί από την ημέρα της ύπαρξής μας- προς στιγμήν, φταίνε οι ξένοι. Έχω όμως μια βεβαιότητα ότι είναι ζήτημα χρόνου να αρχίσει να φταίει ο θεός! Όχι γιατί είναι τόσο κακός- ποιος θα τολμήσει να αναμετρηθεί με τους «αντιπροσώπους» του;- αλλά γιατί μας τιμωρεί για τις αμαρτίες μας. Όχι τις οικονομικές αλλά για το ότι λοξοδρομήσαμε από τους «κανόνες» του…

Άρθρο του Ανδρέα Ζαμπούκα στο protagon.gr